Ludzie Europy

Grupy kulturowe

Podjęto próby scharakteryzowania różnych „typów etnicznych” wśród ludów europejskich, ale są to jedynie wybiórczo zdefiniowane cechy fizyczne, które w najlepszym przypadku mają jedynie pewną wartość opisową i statystyczną. Z drugiej strony, różnice terytorialne w języku i innych aspektach kulturowych są dobrze znane i miały one ogromne znaczenie społeczne i polityczne w Europie. Różnice te stawiają Europę w ostrym kontraście do takich stosunkowo niedawno skolonizowanych ziem, jak Stany Zjednoczone, Kanada i Australia. Ze względu na długotrwałe zamieszkiwanie jej ziem i minimalną mobilność chłopów – przez długi czas stanowiących większość populacji – Europa stała się domem dla wielu językowych i narodowych „obszarów rdzeniowych”, oddzielonych górami, lasami i bagnami. Liczne państwa, niektóre od dawna istniejące, wprowadziły kolejny element podziału, który został wzmocniony przez współczesne nastroje nacjonalistyczne.

Dążenia do zrzeszania grup państw dla określonych funkcji obronnych i handlowych, zwłaszcza po II wojnie światowej, doprowadziły do powstania szerszych związków unitarnych, ale z zasadniczymi różnicami na linii wschód-zachód. W ten sposób pojawiły się dwie wyraźne, przeciwstawne jednostki – jedna skupiona wokół Związku Radzieckiego, a druga wokół krajów Europy Zachodniej – a także szereg państw względnie neutralnych (Irlandia, Szwecja, Austria, Szwajcaria, Finlandia i Jugosławia). Ten wzorzec został następnie zmieniony w późnych latach 80. i wczesnych 90. wraz z rozpadem bloku sowieckiego (w tym samego Związku Radzieckiego), zbliżeniem między Wschodem a Zachodem oraz utworzeniem i ekspansją Unii Europejskiej (UE).

W Europie istnieje około 160 kulturowo odrębnych grup, w tym kilka grup w regionie Kaukazu, które mają powinowactwa zarówno z Azją, jak i Europą. Każda z tych dużych grup wykazuje dwie istotne cechy. Po pierwsze, każda z nich charakteryzuje się pewnym stopniem samouznania przez swoich członków, chociaż podstawy takiej zbiorowej tożsamości różnią się w zależności od grupy. Po drugie, każda grupa – z wyjątkiem Żydów i Romów (Cyganów) – ma tendencję do koncentracji i dominacji liczebnej w obrębie odrębnej ojczyzny terytorialnej.

Dla większości grup podstawą tożsamości zbiorowej jest posiadanie charakterystycznego języka lub dialektu. Katalończycy i Galicjanie w Hiszpanii, na przykład, mają języki znacznie różniące się od kastylijskiego większości Hiszpanów. Z drugiej strony, niektóre ludy mogą mieć wspólny język, a mimo to oddzielać się od siebie z powodu różnic religijnych. Na Bałkanach, na przykład, prawosławni Serbowie, muzułmańscy Bośniacy (Bośniacy) i rzymskokatoliccy Chorwaci mówią językiem określanym przez językoznawców jako serbsko-chorwacki, jednak każda z tych grup na ogół woli określać swój język jako serbski, bośniacki lub chorwacki. Niektóre grupy mogą posługiwać się wspólnym językiem, ale pozostają od siebie oddzielone ze względu na odmienne ścieżki historyczne. I tak Walończycy z południowej Belgii i Jurajczycy z Jury w Szwajcarii mówią po francusku, ale postrzegają siebie jako zupełnie różnych od Francuzów, ponieważ ich grupy rozwinęły się prawie całkowicie poza granicami Francji. Nawet jeśli współistnieją w obrębie tego samego państwa, niektóre grupy mogą posługiwać się podobnym językiem i wyznawać wspólną religię, ale różnią się od siebie z powodu odrębnych związków z przeszłości. Podczas 74 lat istnienia Czechosłowacji jako jednego państwa, historyczne powiązania Słowaków z królestwem węgierskim i Czechów z Cesarstwem Austriackim odegrały rolę w utrzymaniu tych dwóch grup oddzielnie; kraj został podzielony na dwa oddzielne państwa, Republikę Czeską i Słowację, w 1993 r.

Podstawowe europejskie grupy kulturowe zostały połączone przez etnografów w około 21 obszarów kulturowych. Grupy te opierają się przede wszystkim na podobieństwach językowych i bliskości terytorialnej. Chociaż jednostki w obrębie jednej grupy pierwotnej są na ogół świadome swoich więzi kulturowych, to różne grupy w obrębie etnograficznie określonego obszaru kulturowego niekoniecznie podzielają samoświadomość swoich wzajemnych pokrewieństw. Jest to szczególnie widoczne na obszarze kultury bałkańskiej. Natomiast ludy z obszaru kultury skandynawskiej i niemieckiej (niemieckojęzycznej) są o wiele bardziej świadome przynależności do szerszych cywilizacji regionalnych.