Komentarz do Wj 33,12-23

Wchodzimy w tę niedzielę w sam środek trwającego sporu między Mojżeszem a Bogiem o kształt Bożej relacji z nowo powstałym narodem izraelskim.

To czytanie z Wj 33 następuje (zarówno w Biblii, jak i w lekcjonarzu) po opowiadaniu o złotym cielcu i może być w pełni zrozumiane tylko w świetle tego opowiadania, a także większej historii Wyjścia.

Po wyprowadzeniu Izraelitów z niewoli egipskiej, Bóg nawiązał z nimi szczególną relację, powołując ich spośród wszystkich ludów ziemi, aby stali się „skarbem Bożym”, aby byli „królestwem kapłańskim i narodem świętym” (Wj 19, 4-6). Bóg dał im Dziesięć Przykazań (Wj 20) oraz instrukcje dotyczące budowy przybytku (Wj 25-31).

Bóg obiecał nawet zamieszkać pośród Izraelitów, a przybytek miał być widzialnym znakiem tej stałej obecności Boga (Wj 25,8; 29,45-46). Tabernakulum było czymś w rodzaju przenośnej góry Synaj. Tak jak chwała Boża spoczywała na górze w obłoku, tak też chwała Boża wypełniała przybytek (Wj 24,16; 40,34-35). Bóg byłby obecny z ludem w realny i materialny sposób, kiedy ten przemierzał pustynię.

Problemem jest oczywiście to, że zanim dotarliśmy do Księgi Wyjścia 33, lud potknął się, i to bardzo. Oddając cześć złotemu cielcowi, zdradzili swój związek z Bogiem, zranili go i rozgniewali. Tak więc, zaraz po tej zdradzie, Bóg zmienia zdanie na temat kształtu tej relacji:

Pan powiedział do Mojżesza: „Idź, opuść to miejsce, ty i lud, który wyprowadziłeś z ziemi egipskiej, i idź do ziemi, o której przysiągłem Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi, mówiąc: 'Potomkom twoim dam ją’. Poślę przed tobą anioła i wypędzę Kananejczyków, Amorytów, Hetytów, Peryzzytów, Hiwwitów i Jebusytów. Wejdźcie do krainy mlekiem i miodem płynącej, lecz ja nie wejdę między was, bo bym was strawił w drodze, bo jesteście ludem o twardym karku.” (Księga Wyjścia 33:1-3, dodano podkreślenie)

Pan pośle anioła, ale sam nie pójdzie. Pan nie opuści ludu – będzie wierny przymierzu zawartemu z nim na Synaju – ale nie będzie z nim obecny w sposób, jaki pierwotnie planował. Trwająca, mieszkająca obecność Pana nie będzie towarzyszyć Izraelitom w ich podróży przez pustynię.

I to dla ich dobra, mówi Pan. Świętość PANA jest taka, że nie może znieść grzechu. (Ponieważ ludzie są grzeszni („sztywnego karku”, uparci), świętość Boża pochłonęłaby ich w drodze. Tak więc Bóg będzie z nimi obecny w mniej bezpośredni sposób, poprzez boskiego posłańca, anioła.

Tutaj właśnie pojawia się nasze dzisiejsze czytanie. Mojżesz, delikatnie mówiąc, nie jest zadowolony z tego nowego układu. A Mojżesz ma odwagę, nie ma co do tego wątpliwości. Nie boi się użyć własnych słów Pana przeciwko niemu. Tłumaczenie Eugene Petersona dobrze oddaje ton tej wymiany zdań:

„Słuchaj, mówisz mi: 'Prowadź ten lud’, ale nie dajesz mi znać, kogo zamierzasz wysłać ze mną. Mówisz mi: 'Znam cię dobrze i jesteś dla mnie wyjątkowy’. Jeśli jestem dla Ciebie tak wyjątkowy, to poinformuj mnie o swoich planach. W ten sposób nadal będę dla ciebie wyjątkowy. Nie zapominaj, że to jest twój lud, twoja odpowiedzialność. „1

Mojżesz jest przekonywujący. Pan trochę ustępuje. NRSV tłumaczy werset 14: „Moja obecność pójdzie z tobą, i dam ci odpoczynek.” Ale to jest więcej niż mówi hebrajski. W hebrajskim nie ma „z tobą”. Dlatego Mojżesz nie chce pozwolić, by spór się zakończył. Dlatego wciąż naciska na Boga w tej sprawie, jak pies martwiący się o kość. Mojżesz nalega, aby Bóg był jednoznaczny z Bożymi obietnicami:

„Jeśli Twoja obecność nie chce iść, nie wynoś nas stąd. Jak bowiem będzie wiadomo, że znalazłem łaskę w Twoich oczach, ja i Twój lud, jeśli Ty nie pójdziesz z nami?” (Księga Wyjścia 33: 15-16a, podkreślenia dodane)

W końcu Bóg w pełni ustępuje: „Pan powiedział do Mojżesza: 'Uczynię właśnie to, o co prosiłeś; znalazłeś bowiem łaskę w moich oczach i znam cię po imieniu'”. (Exodus 33:17)

Nie jest małą rzeczą przekonać Stwórcę wszechświata do zmiany zdania, więc Mojżesz popycha swoje szczęście jeszcze trochę dalej. „Pokaż mi swoją chwałę. Proszę.” Bóg jednak, ze względu na samego Mojżesza, nie spełni tej prośby w pełni. Mojżesz może zobaczyć tylko plecy Boga, a nie Jego twarz, „Nikt bowiem nie zobaczy mnie i nie przeżyje.”

Komentatorzy od dawna zastanawiają się nad tym fragmentem, zwłaszcza, że zaledwie kilka wersetów wcześniej mówi on, że „Pan rozmawiał z Mojżeszem twarzą w twarz, jak się rozmawia z przyjacielem” (Księga Wyjścia 33:11; por. Księga Powtórzonego Prawa 34:10).

Można oczywiście wyjaśnić tę pozorną sprzeczność, odwołując się do różnych źródeł lub tradycji. Ale tekst, który mamy teraz, mówi o centralnym, paradoksalnym temacie w Księdze Wyjścia i w całym Piśmie Świętym, który jest wart zbadania; to znaczy, że Stwórca całego wszechświata, którego chwała wypełnia niebiosa, decyduje się zamieszkać ze skończonymi istotami ludzkimi.

To, że Bóg decyduje się zamieszkać z istotami ludzkimi, jest rzeczywiście rzeczą zdumiewającą. To, że Bóg decyduje się być w relacji z istotami ludzkimi oznacza, że Bóg czyni siebie podatnym na ból, który pojawia się, gdy ta relacja zostaje zdradzona. Ale oznacza to również, że możliwa staje się autentyczna komunikacja, komunikacja „twarzą w twarz”, a Mojżesz jest dla nas wzorem tego rodzaju autentycznej bosko-ludzkiej komunikacji.

Oznacza to, że Mojżesz jest dla nas wzorem modlitwy, modlitwy, która nie boi się trzymać Boga w ryzach Bożych obietnic, modlitwy, która nie boi się odwoływać do Bożej miłości do ludu Bożego, nawet wbrew świętości Boga. Mojżeszowi, dzięki tej zuchwałej modlitwie, udaje się uzyskać obietnicę Boga, że Bóg rzeczywiście pozostanie z Izraelitami podczas ich długiej wędrówki przez pustynię.

Mojżesz, innymi słowy, wygrywa spór.

Ale to nie koniec tej rozmowy. Jest jeszcze ta inna sprawa dotycząca oglądania chwały Bożej. Fakt, że prośba Mojżesza nie zostaje spełniona, przypomina Mojżeszowi i nam, że Bóg wciąż jest Bogiem. Przy całej swojej odwadze, nawet Mojżesz nie może zbyt wiele zakładać. Nawet Mojżesz nie może znać ani pojmować Boga w pełni. Nie może zobaczyć Boga w pełni; może zobaczyć tylko Boże plecy, „blask po blasku Jego obecności”, jak opisuje to Robert Alter.2

A jednak to wystarczy. Na początku wędrówki przez pustynię Bóg ukazał się w obłoku i ogniu na górze Synaj, przemawiając do wszystkich ludzi „twarzą w twarz” (jak mówi Mojżesz w Pwt 5,4). Bóg dał instrukcje dotyczące przybytku, który będzie przypominał ludowi w konkretny sposób o stałej obecności Boga. I nawet w obliczu zdrady, Bóg odnowił swoją obietnicę bycia z Izraelitami w długiej podróży, która jeszcze przed nimi. To wystarczy. Jest więcej niż wystarczające.

1Eugene Peterson, The Message (Colorado Springs: NavPress, 2003), Księga Wyjścia 33:12-13. Na temat ostatniego zdania, w którym Mojżesz podkreśla, że Izrael jest ludem Bożym, porównaj Wj 32:7, 11.
2Robert Alter, The Five Books of Moses (New York: W.W. Norton & Company, 2004), 506.

.