Unit 1 Het systeem aarde en zijn componenten

1.3Wat is milieubeheer?

Een gevarieerd geheel van activiteiten

Milieubeheer is niet gemakkelijk te definiëren. Zoals Barrow (2005) heeft erkend, kan het verwijzen naar een doel of visie, naar pogingen om een proces te sturen, naar de toepassing van een reeks instrumenten, naar een filosofische oefening om nieuwe perspectieven op het milieu en de menselijke samenlevingen te ontwikkelen, en naar nog veel meer. Milieubeheerders zijn een diverse groep mensen waaronder academici, beleidsmakers, medewerkers van niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), werknemers van bedrijven, ambtenaren en een breed scala van individuen of groepen die besluiten nemen over het gebruik van natuurlijke hulpbronnen (zoals vissers, boeren en veehouders). Bij milieubeheer zijn inderdaad alle mensen tot op zekere hoogte betrokken, omdat alle menselijke activiteiten uiteindelijk een of ander milieu-effect hebben. Sommige individuen zijn echter directer betrokken bij het gebruik van hulpbronnen, en sommige belangengroepen zijn in het bijzonder betrokken bij de exploitatie van hulpbronnen en bij kwesties in verband met vervuiling. Bij milieubeheer zijn derhalve vele belanghebbenden betrokken en het vergt een multidisciplinair perspectief. Er zijn vele ruimtelijke schalen bij betrokken, variërend van lokaal tot mondiaal. Er zijn ook vele, uiteenlopende doelstellingen mee gemoeid, waaronder het streven om de richting en het tempo van de ontwikkeling te sturen, het gebruik van hulpbronnen te optimaliseren, de aantasting van het milieu tot een minimum te beperken en milieurampen te voorkomen. Milieumanagement kan worden beoefend door individuen en groepen met tegenstrijdige – en zelfs rechtstreeks tegengestelde – opvattingen, zoals het geval kan zijn wanneer milieumanagers in dienst van grote multinationale ondernemingen in conflict komen met milieumanagers die vrijwilligersorganisaties vertegenwoordigen.

De nadruk op besluitvorming

In het algemeen houdt milieumanagement zich echter bezig met het begrijpen van de structuur en functie van het aardsysteem, alsmede van de manieren waarop de mens zich tot zijn milieu verhoudt. Milieubeheer houdt zich derhalve bezig met het beschrijven en volgen van milieuveranderingen, met het voorspellen van toekomstige veranderingen en met pogingen om de voordelen voor de mens te maximaliseren en de aantasting van het milieu als gevolg van menselijke activiteiten tot een minimum te beperken. Kenmerkend voor milieubeheer is echter dat het om besluitvorming gaat – en dan vooral om het besluitvormingsproces met betrekking tot het gebruik van natuurlijke hulpbronnen, de verontreiniging van habitats en de wijziging van ecosystemen. Milieubeheer is dus in wezen een politieke activiteit, omdat deze besluiten – over hulpbronnen, verontreiniging en ecosystemen – nooit neutraal of objectief zijn; integendeel, zij zijn beladen met waarden en weerspiegelen de uitoefening van macht door bepaalde groepen over anderen. Bovendien is het in het algemeen naïef om milieubeheer op te vatten als “het beheer van het milieu” in de zin dat de mens de componenten en processen van het aardsysteem manipuleert en controleert. Natuurlijk oefent de mens dergelijke invloeden uit op het aardsysteem; maar het is een misvatting te denken dat de mens bijvoorbeeld de populaties van bultrugwalvissen “beheert”. In plaats daarvan is het juister te suggereren dat de mens wellicht enige vooruitgang kan boeken bij het beheersen van de menselijke invloed op bultrugwalvissen. Uiteindelijk gaat het bij milieubeheer dus meer om het beheer van menselijke activiteiten en de gevolgen daarvan dan om het beheer van de natuurlijke omgeving als zodanig.

Beïnvloeding van de loop van de ontwikkeling

Niettemin zijn er bepaalde soorten activiteiten die milieubeheerders gemeen hebben. Milieubeheerders proberen doelbewust het ontwikkelingsproces te sturen om te profiteren van kansen; zij proberen ervoor te zorgen dat kritieke milieugrenzen niet worden overschreden; zij werken aan het verminderen en verzachten van milieuproblemen; en zij houden zich bezig met het vergroten van het aanpassingsvermogen en de veerkracht van menselijke samenlevingen ten aanzien van veranderingen, variabiliteit, onvoorspelbaarheid en gevaren in het milieu. Vanuit dit gezichtspunt kan milieubeheer worden omschreven als het systeem dat anticipeert op milieu- en hulpbronnenbehoudsproblemen en deze voorkomt of oplost. Vanuit een ander gezichtspunt kan milieubeheer worden gedefinieerd als een proces dat zich bezighoudt met interacties tussen mens en milieu en dat tracht vast te stellen:

• wat zijn uit milieu-oogpunt wenselijke resultaten
• wat zijn de fysieke, economische, sociale, culturele, politieke en technologische beperkingen voor het bereiken van die resultaten
• wat zijn de meest haalbare opties voor het bereiken van die resultaten

Inderdaad is in vele delen van de wereld (en aantoonbaar wereldwijd) milieubeheer nauw verbonden met dringende kwesties van rechtvaardigheid en zelfs van overleven. Een verdere definitie zou kunnen inhouden dat milieubeheer zich bezighoudt met het voorzien in en het verbeteren van de menselijke behoeften en verlangens op een duurzame basis met minimale schade aan natuurlijke habitats en ecosystemen. Het begrip milieubeheer is dus nauw verbonden met een ander belangrijk (en problematisch) begrip: dat van duurzame ontwikkeling.