Wat de Boeddha leerde over het bedwingen van en omgaan met boosheid

De boeddhistische psychologie identificeert boosheid als een van de zes wortelklesha’s, schadelijke emotionele toestanden die de geest kunnen vertroebelen, ons tot “ongezonde” handelingen kunnen brengen, en ons lijden kunnen veroorzaken.

Hoofdstuk XVII van de Dhammapada (ref. Max Muller’s Wijsheid van de Boeddha) bundelt de leringen van de Boeddha en zijn kloostergemeenschap over het onderwerp van het bedwingen van en omgaan met woede:

• “Hij die opkomende woede als een rollende wagen tegenhoudt, hem noem ik een echte bestuurder; andere mensen houden slechts de teugels vast.” (Vers 222)
• “Pas op voor lichamelijke boosheid, en beheers uw lichaam! Verlaat de zonden van het lichaam en beoefen met uw lichaam deugdzaamheid!” (Vers 231)
• “Pas op voor de boosheid van de tong, en beheers uw tong! Verlaat de zonden van de tong en beoefen deugd met uw tong!” (Vers 232)
• “Pas op voor de boosheid van de geest, en beheers uw geest! Verlaat de zonden van de geest, en beoefen deugdzaamheid met uw geest!” (Vers 233)
• “De wijzen die hun lichaam beheersen, die hun tong beheersen, de wijzen die hun verstand beheersen, zijn inderdaad goed beheerst.” (Vers 234)

Zoals ik al eerder heb gezegd, ben je in het leven duidelijk in het nadeel als je niet in staat bent negatieve emoties waar te nemen, te verdragen, en te beheersen. En woede is de moeilijkste van de negatieve emoties om te bedwingen.

Ondanks de schijnbaar abstracte aard van de vragen die filosofen stellen, stellen de meeste filosofieboeken dat het onderzoeken van de aard van woede belangrijk is. Het is niet alleen zo’n destructieve emotie, maar woede vat vaak ook veel andere zelfoordelen samen – verdriet, machteloosheid, angst, spijt – die erin verweven zijn.

De zenpriester Jules Shuzen Harris adviseert om gevoelens van woede met bewustzijn en mindfulness te benaderen in zijn inzichtelijke artikel over “Uprooting the Seeds of Anger” in het zomernummer 2012 van Tricycle: The Buddhist Review:

We moeten onthouden dat we onze eigen woede creëren. Niemand maakt het voor ons. Als we van een bepaalde gebeurtenis direct naar onze reactie gaan, slaan we een cruciale bewustwording over, een hoger perspectief op onze eigen reactiviteit. Wat is die tussenstap, dat diepere bewustzijn? Het is opmerkzaamheid over onze eigen overtuigingen, onze houding, ons begrip of gebrek aan begrip over wat er werkelijk gebeurd is. We merken dat een bepaalde situatie betrouwbaar onze woede uitlokt, en toch kan iemand anders aan precies dezelfde situatie worden blootgesteld en niet boos reageren. Hoe komt dat? Niemand kan het ons vertellen: we moeten elk voor zich het antwoord vinden, en om dat te doen moeten we onszelf de ruimte geven om aandachtig na te denken.

We zullen boos blijven worden. Het zal naar boven komen. Het is al eerder in ons leven naar boven gekomen, en het zal weer naar boven komen. Deze oefening gaat over meer aandachtig worden, ons bewust worden van hoe we vast komen te zitten. Met zorg en werk, vinden we manieren om los te komen. Maar we weten ook dat op het moment dat we vastzitten, we weer vast komen te zitten. Daarom heet het praktijk – we komen nooit aan. Dus wanneer je van streek of boos bent, gebruik dat moment dan als een deel van je beoefening, als een gelegenheid om de zaden van boosheid op te merken en te ontwortelen en je te begeven naar het hart van waarachtig mededogen.

En zoals gesteld in de Chinese Soetra van Tweeënveertig Hoofdstukken,

Voor hen die geen boosheid hebben,
hoe kan boosheid ontstaan?
Wanneer je diep kijkt en jezelf meester bent,
verblijf je in vrede, vrijheid en veiligheid.
Degene die een ander beledigt
nadat hij door hem beledigd is,
kwetst zichzelf en schaadt de ander.
Wanneer je je gekwetst voelt
maar de ander geen pijn doet,
ben je waarlijk overwinnaar.
Je beoefening en je overwinning komen jullie beiden ten goede.
Wanneer je de wortels van boosheid in jezelf en in de ander begrijpt,
zal je geest genieten van ware vrede, vreugde en lichtheid.
Je wordt de dokter die zichzelf geneest en de ander geneest.
Als je het niet begrijpt,
zal je denken dat niet boos worden de daad van een dwaas is.