Vis als levensmiddel

Taurine, selenium &andere benodigdheden

Vergeleken met de mondiale graanoogst van ongeveer 2,2 miljard ton per jaar, lijkt de totale mondiale productie van vis en schaal- en schelpdieren van ongeveer 140 miljoen ton zeer bescheiden. Toch is vis uiterst belangrijk voor de menselijke voeding. Het bevat niet alleen gezonde eiwitten, maar ook veel nutriënten die niet in die hoeveelheid en diversiteit voorkomen in granen of andere gewassen of in vlees. Vis levert dus een essentiële bijdrage aan een gezonde voeding. De belangrijkste bestanddelen zijn eiwitten, bepaalde vetzuren, vitaminen en mineralen. De specifieke voedingsstoffen die vis levert zijn:

• mager spiervlees met 15 tot 20 procent eiwit, in het geval van magere vis zoals koolvis, kabeljauw of schelvis;
• grote hoeveelheden onverzadigde vetzuren, met name omega-3 vetzuren, in het geval van vette vis zoals zalm en makreel;
• jodium;
• selenium, een chemisch element dat een belangrijk bestanddeel is van eiwitten. Eiwitten die selenium bevatten, kunnen vrije radicalen onderscheppen en zouden kanker voorkomen;
• taurine, een metabolietproduct van eiwitten dat belangrijk is voor de ontwikkeling van de hersenen en het netvliesweefsel. Bovendien speelt het een sleutelrol bij de ontwikkeling van celmembranen en bij de ontgifting van het lichaam;
• vitamine D, die slechts weinig voedingsmiddelen in noemenswaardige hoeveelheden bevatten. Vitamine D komt vooral voor in vette vis;
• niacine, vitamine B6 en vitamine B12;
• alle belangrijke aminozuren voor de menselijke voeding, met inbegrip van die welke bekend staan als “essentiële aminozuren” en die de menselijke stofwisseling niet zelf kan synthetiseren.

2.7 > Visconsumptie in 2009, per regio en ontwikkelingsstatus. Per continent leidt Azië de wereldconsumptieTerwijl de gemiddelde visconsumptie in de jaren zestig 9,9 kilogram bedroeg, was de jaarlijkse consumptie per hoofd van de bevolking in 2010 gestegen tot 18,6 kilogram. Maar de visconsumptie varieert enorm van land tot land, afhankelijk van lokale tradities en voorraden. Vis is vooral belangrijk in veel ontwikkelingslanden omdat het vaak de enige betaalbare en relatief gemakkelijk beschikbare bron van dierlijke eiwitten is. In Bangladesh, Cambodja en Ghana, bijvoorbeeld, wordt ongeveer 50% van de dierlijke eiwitten geleverd door vis. Vaak is vis ook de enige bron van talrijke andere belangrijke voedingsstoffen. In veel Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara maakt de bevolking traditioneel weinig gebruik van vis – bijvoorbeeld in Congo, Gabon of Malawi – hoewel vis in feite een aanzienlijke bijdrage kan leveren aan de menselijke voeding. In het jaar 2009 leverde vis 16,6 procent van de totale wereldwijde consumptie van dierlijke eiwitten en 6,5 procent van de totale eiwitconsumptie, d.w.z. dierlijke en plantaardige eiwitten samen. 2.8 > In de geïndustrialiseerde landen wordt vis vooral diepgevroren gekocht en verkocht (2010). Geavanceerde koelketens maken dit mogelijk. De vis is vaak afkomstig van offshore-visserij en wordt bevroren aan land gebracht voor verdere distributie. In ontwikkelingslanden wordt vis voornamelijk levend of vers gekocht en verkocht. In sommige gevallen wordt de vis tijdens het vervoer gekoeld.

Rookt, vers of bevroren?

Vis en schaal- en schelpdieren worden wereldwijd in verschillende vormen verhandeld en vervoerd. Voor 2010 waren de verhoudingen als volgt:

• levend, vers of gekoeld: 46,9 procent;
• diepgevroren: 29,3 procent;
• bereid en verduurzaamd: 14,0 procent;
• gerookt, gedroogd, gepekeld: 9,8 procent.

2.9 > Lange vetzuurmoleculen zoals DHA bestaan voornamelijk uit koolstof (donkergrijs) en waterstof (lichtgrijs). Vetzuren zijn onverzadigd als de koolstofatomen verbonden zijn door dubbele bindingen, omdat ze waterstofatomen missen.

Variaties in deze percentages zijn afhankelijk van de regio en van het consumentengedrag. In veel ontwikkelingslanden ontbreekt de infrastructuur om gekoelde of diepgevroren vis naar alle klanten te kunnen vervoeren. Vis wordt vooral aan de kust of aan grote meren aangeboden, direct waar hij is gevangen. In andere delen van het land is het gebruik van vis veel minder wijdverbreid. In de geïndustrialiseerde landen daarentegen wordt het overgrote deel van de vis als diepvriesprodukt verkocht en wordt tegenwoordig over het algemeen geïmporteerd. In mindere mate wordt vis in deze landen gerookt, gezouten of gemarineerd gegeten. Sommige zeevruchten, zoals oesters, worden zelfs levend gegeten. In het jaar 2010 werd ongeveer 20 miljoen ton vis en schaal- en schelpdieren gebruikt in het non-foodsegment. Het overgrote deel hiervan werd verwerkt tot vismeel en visolie, voornamelijk voor gebruik in de aquacultuur. Voorts worden vis en schaal- en schelpdieren of daarvan afgeleide extracten gebruikt voor de vervaardiging van cosmetica en geneesmiddelen. In de afgelopen 20 jaar hebben de cosmetica- en farmaceutische industrieën visafval steeds meer erkend als een waardevolle hulpbron. In het verleden werden deze afvalproducten gewoon weggegooid. Vandaag worden ze heel nuchter in de productie gebruikt.

Extra infoVisolie

Graan in plaats van visfilet?

Critici benadrukken dat mensen moeten afzien van visconsumptie om de visbestanden en het mariene milieu in stand te houden. Hun tegenstanders voeren aan dat er nauwelijks alternatieven zijn; vrijwel geen ander voedsel is een substituut voor de unieke combinatie van voedingsstoffen in vis. Dit geldt met name voor de voeding van mensen in ontwikkelingslanden, voor wie alternatieve voedingsmiddelen onbetaalbaar of gewoonweg niet beschikbaar zijn. Het zou ook moeilijk zijn om de volledige hoeveelheid vis en zeevruchten, zo’n 140 miljoen ton, volledig te vervangen door plantaardige voedingsmiddelen. Uiteindelijk zijn wilde vis en zeevruchten organisch geproduceerde voedingsmiddelen waarvan de groei uitsluitend afhangt van de fotosynthese die door fytoplankton wordt verricht. Daarentegen is voor de productie van de meeste groenten of granen het gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen vereist. Bovendien zijn grote stukken land nodig voor de akkerbouw, waarvan een deel alleen kan worden verkregen door de vernietiging van natuurlijke habitats. De hoeveelheid land die nodig is om de wereldwijde totale mariene vangst van ongeveer 80 miljoen ton wilde vis en schaal- en schelpdieren te vervangen, kan slechts bij benadering worden geschat, deels omdat het eiwitgehalte of de voedingswaarde verschilt per vissoort en per gewas, en deels omdat de vruchtbaarheid van de verschillende bodems enorm varieert. Uitgaande van graanteelt op gemiddeld productieve bodems, zou er wereldwijd een gebied ter grootte van minstens Frankrijk nodig zijn om de voedingswaarde van de mondiale wilde visvangst te evenaren. Het is echter duidelijk dat de wereldwijde visindustrie moet worden omgeschakeld op een duurzaam beheer van de visbestanden.2.10 > Een Senegalese visverkoper draagt een grote vis, een capitaine. In West-Afrika wordt vis meestal vers verkocht, omdat er vaak geen middelen zijn om de vis te koelen.