Veelgeprezen wetenschapper krijgt hersenoperatie voor alcoholverslaving

Microbioloog Frank Plummer heeft in de frontlinie gestaan van de strijd tegen enkele van ’s werelds meest verontrustende epidemieën, van HIV tot Ebola – maar achter zijn roemruchte carrière ging een groeiende afhankelijkheid van alcohol schuil. Nu is de onderzoeker het proefkonijn geworden in een klinische proef waarbij wordt onderzocht of hersenimplantaten kunnen helpen bij de behandeling van alcoholgebruikstoornissen.

Alcohol was altijd een groot deel van het leven van Frank Plummer.

Aan het begin van zijn onderzoekscarrière, in het begin van de jaren tachtig in Nairobi, begon hij te leunen op whisky om te ontspannen, en om de stress, teleurstelling en verdriet in verband met zijn werk te verwerken.

Hij en zijn collega’s voelden de viscerale urgentie van hun werk toen ze zagen hoe de Afrikaanse HIV-crisis zich ontvouwde.

“Ik voelde me net een brandweerman of zo, maar het vuur ging niet uit,” vertelde dr. Plummer, 67, aan de BBC.

“Het ging maar door en door en door. Er was dit gevoel dat je iets moest doen en dat de wereld iets moest doen. En ik probeerde er de aandacht op te vestigen en geld te krijgen om ons werk voort te zetten. Dus het was een tijd van intense druk.”

Dr Plummer’s onderzoekssubjecten waren Keniaanse vrouwen, sekswerkers, waarvan sommigen een natuurlijke immuniteit tegen het virus bleken te hebben.

Het was baanbrekend onderzoek, en gedurende de 17 jaar die Dr. Plummer in Kenia doorbracht, deden hij en zijn collega’s baanbrekende ontdekkingen over hoe HIV zich verspreidt – doorbraken die hebben geholpen te informeren hoe we het risico op transmissie verminderen en die de mogelijkheid opwierpen dat op een dag een vaccin tegen het virus zou kunnen worden ontwikkeld.

In die stressvolle tijden gaven vijf of zes glazen whisky per avond hem de ruimte om uit te blazen na hectische dagen en weken.

Toen hij terugkeerde naar Canada, nam hij een leidinggevende positie in bij het National Microbiology Laboratory in Winnipeg, een van de weinige laboratoria ter wereld met de capaciteit om te werken met zeer pathogene virussen zoals ebola.

In het lab behandelden ze de uitbraken van Sars in 2003 en de H1N1-griep in 2009. Het was daar dat Dr. Plummer bijdroeg aan de ontwikkeling van Canada’s Ebola-vaccin.

Het was vitaal, opwindend en stressvol werk, met 12-urige dagen die begonnen met koffie en zouden eindigen met meerdere glazen whisky. Zijn drinken escaleerde tot ongeveer 20 ons drank per nacht.

Het leek zijn werk niet te beïnvloeden – tot 2012, toen het hem inhaalde.

“Mijn lever hield er mee op,” zegt hij. “Daarvoor wist ik dat ik veel dronk, maar ik dacht niet dat ik een probleem had.”

De diagnose van chronisch leverfalen werd gevolgd door een levertransplantatie. Hij moest op zijn alcoholinname letten om zijn nieuwe lever te behouden – maar hij ontdekte dat zijn alcohol een krachtige dorst was geworden.

Dr Plummer probeerde behandeling – afkickprogramma’s, steungroepen, counseling, medicatie – maar elke verlichting was tijdelijk. Hij zou onvermijdelijk weer gaan drinken.

“Het was een uitzichtloze cyclus en het was erg zwaar voor mijn gezin en mijn vrouw, Jo, en voor mijn kinderen en mijn stiefkinderen,” zegt hij. “Ik lag veel in het ziekenhuis, ik ben een paar keer bijna gestorven.”

Hij ging op zoek naar hulp – “een meer robuuste klinische oplossing, misschien een die nog niet is ontdekt” – en werd doorverwezen naar twee neurochirurgen in Toronto’s Sunnybrook Hospital.

Zij waren patiënten aan het werven voor een experimentele procedure die voor het eerst in Noord-Amerika wordt uitgevoerd, waarbij diepe hersenstimulatie (DBS) wordt gebruikt om patiënten met een behandelingsresistente alcoholgebruiksstoornis te helpen. De chirurgische proef test hoe veilig en effectief DBS is voor alcoholverslaving.

• Hoe diepe hersenstimulatie het verlangen naar voedsel het zwijgen oplegde
• Hersenimplantaten gebruikt om drugsverslaving te bestrijden in VS

DBS wordt al meer dan 25 jaar gebruikt om bewegingsstoornissen zoals de ziekte van Parkinson te helpen behandelen. Ruwweg 200.000 DBS-operaties zijn over de hele wereld uitgevoerd, velen voor de aandoening van het zenuwstelsel.

In de afgelopen jaren is het onderzocht als een behandeling voor een reeks van andere ziekten. In Sunnybrook zijn klinische studies aan de gang die DBS onderzoeken voor gebruik bij aandoeningen zoals posttraumatische stressstoornis, obsessieve-compulsieve stoornis, depressieve stoornis en alcoholgebruiksstoornis.

Wat verandert is het deel van de hersenen dat wordt gericht, zegt dr. Nir Lipsman, de hoofdonderzoeker van het onderzoek en de neurochirurg die de operatie van Dr. Plummer uitvoerde.

“Bij de ziekte van Parkinson richten we ons op motorische circuits in de hersenen, bij verslaving, alcoholgebruiksstoornis, richten we ons op belonings-, pleziercircuits van de hersenen,” zegt hij.

DBS-behandeling houdt in dat een elektrisch apparaat rechtstreeks in de hersenen van een patiënt wordt geïmplanteerd om circuits te stimuleren waar sprake is van abnormale activiteit , of disfunctionele “bedrading”, en ze te helpen resetten. DBS wordt vaak omschreven als een soort “pacemaker” voor de hersenen.

Electroden worden ingebracht in een bepaald gebied van de hersenen om de activiteit in dat gebied te herkalibreren met behulp van elektrische impulsen – gecontroleerd door een pacemaker-achtig apparaat dat onder de huid van de borst van de patiënt wordt geplaatst – en het verlangen te verlichten.

Dr Plummer was de eerste patiënt van de proef en onderging de experimentele operatie iets meer dan een jaar geleden. Naar verwachting zullen uiteindelijk in totaal zes mensen deelnemen – allen met een geschiedenis van chronische alcoholgebruikstoornis die resistent is gebleken tegen andere soorten behandeling.

Patiënten zijn wakker voor de operatie.

Dr. Plummer zegt dat het ergste van de ingreep het lawaai en de trillingen waren toen de chirurgen in zijn schedel boorden om de elektroden te implanteren.

“Het was een grote boor die aan beide kanten ongeveer een stuk van 25 cent uit je schedel boorde – dat was niet pijnlijk, maar het was wel vervelend,” zegt hij.

De pleziercentra in de hersenen die in deze studie worden aangepakt – de nucleus accumbens – is ook betrokken bij stemming, angst en depressie.

Die factor is potentieel belangrijk omdat veel verslavingsstoornissen vaak samengaan met stemmingsstoornissen, zegt de neurochirurg.

De chirurg zegt dat Dr. Plummer een verbetering heeft gezien in zowel zijn hunkeringen als zijn stemming.

In degenen die de operatie hebben ondergaan, “zien we enkele tekenen, enkele vroege tekenen dat we invloed hebben op dat soort gedrag en dat soort maatregelen die we willen beïnvloeden”, zegt Dr Lipsman.

De chirurgen hopen dat de studie een deel van het stigma rond verslavingsstoornissen zal verschuiven. Verslavingen worden nog steeds vaak gezien als een zwakte of een gebrek aan wilskracht, wat mensen ervan kan weerhouden behandeling te zoeken.

“We moeten de manier veranderen waarop we verslaving zien, de manier veranderen waarop we alcoholgebruiksstoornis zien als een aandoening in de gevorderde stadia, in de behandelingsresistente stadia als gedreven door circuits in de hersenen die niet goed functioneren,” zegt hij.

Maar hij waarschuwt dat het onderzoek zich in een vroeg stadium bevindt – en dat het geen wondermiddel is.

“Het is niet gewoon het implantaat inbrengen, afscheid nemen en je bent klaar,” zegt hij. Patiënten moeten nog steeds doorgaan met hun conventionele behandeling voor hun alcoholverslaving, zoals therapie of afkickprogramma’s.

“Het gaat er echt om dit te zien als onderdeel van een grotere strategie om wat een ongelooflijk complexe en uitdagende aandoening is, te behandelen.”

De resultaten van DBS zijn niet onmiddellijk – het kan weken duren voordat je een verandering voelt. Voor Dr. Plummer werd het leven na een tijdje “gewoon zoveel beter, zoveel rijker.”

“Ik besloot plotseling dat ik een boek wilde schrijven over mijn ervaringen als wetenschapper, en ervaringen met het leven in Kenia,” zegt hij.

Hij staat weer vroeg op, schrijft dagelijks en is teruggekeerd naar HIV-onderzoek met de hoop een vaccin voor de ziekte te ontwikkelen.

Hij drinkt af en toe, maar zegt dat hij niet meer dezelfde dwang of lichamelijke afhankelijkheid heeft als vroeger.

“Het leven ligt weer op tafel,” zegt hij.