Sportpsychologie

Stress

Dit is een stimulus die leidt tot een positieve of negatieve reactie op een specifieke situatie. Het veroorzaakt zowel fysiologische als psychologische symptomen.

“een patroon van negatieve fysiologische toestanden en psychologische reacties die optreden in situaties waarin mensen bedreigingen voor hun welzijn waarnemen, waaraan zij mogelijk niet het hoofd kunnen bieden”
Lazarus (1984)

Stress kan daarom in twee vormen worden uitgelegd:

• Eustress – dit is positief en geeft een gevoel van voldoening en opwinding. Het kan de focus, de aandacht en het vaardigheidsniveau verhogen. Sommige atleten zoeken actief naar stressvolle situaties en hebben daar behoefte aan.
• Distress – dit is een negatieve vorm van stress en veroorzaakt in extreme gevallen angst en ongerustheid. Het is schadelijk voor de sportprestaties.

Effecten van stress op prestaties

Afhankelijk van het niveau van de sporter, het competitieniveau of de persoonlijkheid kan stress een grote invloed hebben op de prestaties. Als de atleet de vraag als een uitdaging (Eustress) of als een bedreiging (Distress) ervaart, zal het resultaat respectievelijk een toename in motivatie en prestatie zijn, vergeleken met een toename in zorgen en een afname in prestatie.

Oorzaken van stress

Atleten zullen verschillend reageren in dezelfde situatie, hier zijn enkele van de belangrijkste oorzaken van stress:

• Intern – ziekte, slaap, Type A persoonlijkheid
• Extern – omgeving, andere mensen, beroep

Anxiety

Dit is een negatieve emotionele toestand die gepaard gaat met stress, gevoelens van bezorgdheid, nervositeit en bezorgdheid. De oorzaken van angst zijn grotendeels dezelfde als die van stress. Er zijn twee hoofdtypen angst:

• Trait anxiety – dit is de persoonlijkheidskern, en consistente bezorgdheid/gedrag ongeacht de situatie
• State anxiety – dit is veranderlijk en varieert afhankelijk van de situatie. Het is een tijdelijke gemoedstoestand en bestaat uit twee soorten:
  • Cognitieve toestandsangst – hoeveelheid zorgen
  • Somatische toestandsangst – zijn de fysiologische veranderingen als gevolg van de waarneming

Effecten van angst op sportprestaties

Wanneer een atleet zorgen en negatieve gedachten ervaart (cognitieve toestandsangst) zorgt dit ervoor dat de besluitvorming slecht wordt en het concentratieniveau daalt, waardoor het aantal fouten toeneemt. Dit kan worden gecontroleerd door de toename van somatische angstreacties, waaronder een toename van de hartslag, zweten en bloeddruk. Sommige van deze angstsymptomen zijn bevorderlijk voor de sportprestaties, maar als de sporter ze ziet gebeuren omdat hij niet in staat is om aan de eisen van de activiteit te voldoen, verhogen ze de cognitieve staat van angst nog verder.

Arousal

Arousal wordt aangeduid als een psychologische staat van alertheid en anticipatie die het lichaam voorbereidt op actie. Individuele atleten hebben verschillende niveaus van arousal en het is ofwel negatief of positief, maar neutraal.

Theorieën over arousal

Sportprestaties en de relatie daarvan met arousal kunnen door verschillende theorieën worden aangetoond:

• Drive Theory
• Inverted U hypothesis
• Catastrophe Theory
• Zone of Optimal Functioning (ZOF) Theory

Drive Theory

Dit is een lineair verband tussen arousal en prestatie, als arousal toeneemt sot ot doet de prestatie.

Het bewijs suggereert echter dat deze theorie slechts relevant is tot een bepaald punt, waarna een atleet overprikkeld kan raken en de prestatie afneemt.

Inverted U hypothesis

Deze theorie stelt dat er een optimaal niveau van arousal is (dat zal verschillen van sport tot sport en van atleet tot atleet). Het prestatieniveau zal het hoogst zijn op het optimale punt van arousal. Als de arousal te laag of te hoog is, zullen de prestaties lager zijn.

Catastrofe Theorie

Deze theorie verschilt van de omgekeerde U-hypothese door arousal en angst aan elkaar te koppelen. Als de atleet een hoge mate van cognitieve staat van angst ervaart als de arousal stijgt naar de atleten drempel, ervaart de atleet een dramatische daling in de prestaties. Ook deze theorie berust op de noodzaak van zowel arousal als cognitieve angst om optimale prestaties te bereiken.

Zone van Optimaal Functioneren (ZOF) (Hanin)

De relatie van stress, angst en arousal hebben allemaal tot op zekere hoogte invloed op de motivatie en de verbetering van de prestatie. Maar optimale prestaties hebben veel andere variabelen die invloed hebben op arousal en het individu:

In tegenstelling tot de omgekeerde U-hypothese stelt ZOF dat individuen optimaal presteren op verschillende arousal niveaus, afhankelijk van de bovenstaande factoren, dus niet alle atleten optimaal presteren op de top van de omgekeerde U.

Effecten van arousal op sportprestaties

Als de performer arousal niveaus als positief ervaart, zal dit een positieve invloed hebben op de prestatie (getting in the zone). Als de veranderingen echter als negatief worden ervaren, zal dit zowel de somatische als de cognitieve angst doen toenemen. Verstikking treedt op in situaties van hoge druk en deze verhoogde toestand veroorzaakt extreme zenuw- en prestatiecatastrofes.

Controlling stress, arousal and anxiety

Progressive muscular relaxation is een techniek die wordt gebruikt om spanning in de spieren weg te nemen. Deze techniek stelt de sporter in staat ontspanning en spanning in de spieren te contracteren. Zij combineert ook de controle over de ademhaling en helpt bij de symptomen van somatische angst. Er zijn veel verschillende soorten van deze biofeedback controle.

Imagery stelt atleten in staat om arousal/angst niveaus te verhogen/verlagen door het visualiseren van aspecten van eerdere positieve prestaties. Als het nodig is de atleet op te peppen, concentreert hij zich op prestaties die een hoog energieniveau en een gevoel van verhoogde opwinding vereisten. Als angst en stress moeten worden verminderd, richt de sporter zich op gevoelens van welzijn en positiviteit.

Zelfpraat richt zich op de sporter die zichzelf ervan overtuigt dat hij goed genoeg is om goed te presteren en te spelen, de meeste sporters zullen er wel eens gebruik van hebben gemaakt, bijvoorbeeld ‘Kom op je kunt het!’.

Zelfvertrouwen

Sportpsychologen, coaches en sporters werken hard aan het opbouwen van zelfvertrouwen bij de sporter. De reeds besproken technieken helpen en ondersteunen het zelfvertrouwen van de sporter. Het is belangrijk om een gevoel van waarde en succes te ontwikkelen en zich te richten op succesvolle prestaties.