Ginevra de’ Benci

Keerzijde van het portret

Ginevra de’ Benci, een bekende jonge Florentijnse vrouw, wordt algemeen beschouwd als de persoon die het portret heeft geschilderd. Leonardo schilderde het portret in Florence tussen 1474 en 1478, mogelijk ter herinnering aan Ginevra’s huwelijk met Luigi di Bernardo Niccolini toen ze 16 jaar oud was. Waarschijnlijker is dat het de verloving herdenkt. In die tijd werden vrouwen meestal geportretteerd voor een van de volgende twee gelegenheden: de verloving of het huwelijk. Huwelijksportretten werden traditioneel gemaakt in paren, met de vrouw rechts, naar links kijkend; aangezien dit portret naar rechts is gericht, is het waarschijnlijker dat het de verloving voorstelt.

De jeneverbesstruik die Ginevra’s hoofd omringt en een groot deel van de achtergrond vult, dient meer dan louter een decoratief doel. In Italië in de Renaissance werd de jeneverbes beschouwd als een symbool van vrouwelijke deugdzaamheid, terwijl het Italiaanse woord voor jeneverbes, ginepro, ook een woordspeling is op Ginevra’s naam.

De beeldspraak en tekst op de achterzijde van het paneel – een jeneverbesstruik omringd door een krans van laurier en palm, herdacht door het Latijnse motto Virtvtem Forma Decorat (“Schoonheid siert deugdzaamheid”)- ondersteunen de identificatie van het portret nog meer. De zin wordt opgevat als symbool voor de ingewikkelde relatie tussen Ginevra’s intellectuele en morele deugdzaamheid enerzijds, en haar lichamelijke schoonheid anderzijds. Het takje jeneverbes, omringd door laurier en palm, suggereert haar naam. De laurier en de palm staan in het persoonlijke embleem van Bernardo Bembo, een Venetiaans ambassadeur in Florence, wiens platonische relatie met Ginevra blijkt uit de gedichten die tussen hen zijn uitgewisseld. Infrarood onderzoek heeft Bembo’s motto “Deugd en Eer” onder dat van Ginevra onthuld, wat het waarschijnlijk maakt dat Bembo op de een of andere manier betrokken was bij de opdracht voor het portret.

Het portret is een van de hoogtepunten van de National Gallery of Art, en wordt door velen bewonderd om de weergave van Ginevra’s temperament. Ginevra is mooi, maar sober; ze heeft geen zweem van een glimlach en haar blik, hoewel naar voren gericht, lijkt onverschillig voor de toeschouwer.

Op enig moment is de onderkant van het schilderij verwijderd, vermoedelijk als gevolg van beschadiging, en men denkt dat Ginevra’s armen en handen verloren zijn gegaan. Susan Dorothea White heeft aan de hand van de gulden snede een interpretatie getekend van hoe haar armen en handen er in het origineel uitgezien zouden kunnen hebben. De bewerking is gebaseerd op tekeningen van handen door Leonardo die verondersteld worden studies te zijn voor dit schilderij.