The Civil War

Z sierpniowej nocy, James Gurley przybiegł galopem obok masywnego dębu przed białym domem Elizabeth Thomas na plantacji. Wynoście się! krzyknął. Zabierz swoją rodzinę i uciekaj! Teraz! Przywódca niewolników renegatów Nat Turner nadciągał z bandą mściwych niewolników, grasujących od farmy do farmy, zabijających białych mężczyzn, kobiety i dzieci.

George Henry Thomas, 15, wepchnął się do powozu z matką i siostrami i pognał polnymi drogami w ciemność. Zanim odjechali daleko, bojąc się, że zabójcy ich dogonią, porzucili powóz i udali się do lasu. W i z ponurego Mill Swamp, przez Cypress Bridge i dolne tereny rzeki Nottoway, uciekły do siedziby hrabstwa Jerusalem, jakieś 12 mil zygzakiem od domu.

Powstanie Nata Turnera w 1831 roku, w Southampton County, Virginia, było najkrwawszym powstaniem niewolników w historii Ameryki. Zanim się zakończyło, 55 białych zostało zabitych. Wzbudziło ono głębokie obawy na całym Południu, przekreślając wszelkie rozmowy o stopniowej emancypacji i utwardzając obie strony w długotrwałej debacie, która zakończyła się wojną domową. Co to zrobiło z młodym Georgem Thomasem, który jako generał Unii stał się jedną z najbardziej udanych, najbardziej kontrowersyjnych, a jednocześnie najmniej rozpoznawalnych postaci tej wojny, pozostaje kwestią nierozstrzygniętą.

Podczas gdy Turner i jego banda, uzbrojeni w pistolety, pałki, topory i miecze, wykonywali swoje makabryczne zadanie, matka Thomasa prowadziła swoją rodzinę w bezpieczne miejsce, w czym, zgodnie z lokalną tradycją, pomagali jej niektórzy z jej własnych niewolników. Ojciec George’a zmarł dwa lata wcześniej. Wujek chłopca, James Rochelle, który był jego mentorem od śmierci ojca, był urzędnikiem sądu, w którym Turner przyznał się do winy i został powieszony w listopadzie tego samego roku. Młody George był pogrążony w początkowej panice, mobilizacji milicji i wściekłości obywateli domagających się szybkiego wymierzenia sprawiedliwości. Słyszał, że te wszystkie kłopoty nigdy by się nie wydarzyły, gdyby Turnera nie nauczono czytać i pisać.

Nauczanie niewolników było nielegalne w Wirginii i na całym Południu, ale George był wśród wielu, którzy złamali prawo, ucząc 15 niewolników swojej rodziny czytać.

Po uczęszczaniu do lokalnej akademii został zastępcą urzędnika swojego wuja i podjął naukę prawa w sądzie okręgowym. Był jednak niespokojny i z radością przyjął nominację od swojego kongresmena do Akademii Wojskowej USA w West Point. Długo pamiętał radę na pożegnanie, którą otrzymał od swojego brata Johna: „Zrobiwszy to, co sumiennie uważasz za słuszne, możesz żałować, ale nigdy nie powinieneś się denerwować brakiem aprobaty ze strony innych”. Była to rada, która miała okazać się prorocza.

Niemal sześć stóp wzrostu, krzepki w ciele i uparty w temperamencie, George miał prawie 20 lat, kiedy przybył do West Point. Jego współlokatorem był rudowłosy, porywczy Ohioanin o imieniu William Tecumseh „Cump” Sherman. Stali się przyjacielskimi rywalami i po czterech latach Sherman zajął 6 miejsce, a Thomas 12, wśród 42 członków klasy z 1840 roku. Po drodze Thomas powstrzymał znęcanie się nad innymi kadetami, grożąc, że wyrzuci znęcającego się nad nimi starszego rocznika przez okno koszar; po latach pomagania w nadzorowaniu rozległej plantacji nauczył się wywierać spokojny autorytet. Wśród kadetów jego powaga przyniosła mu pierwsze z wielu przezwisk: Old Tom.

Pięć miesięcy po ukończeniu szkoły, Thomas popłynął na Florydę i długą, brzydką małą wojnę rozpoczętą przez Andrew Jacksona, aby zmusić Indian Seminole do przeniesienia się do rezerwatów. Kapitan Thomasa napisał ocenę, która dobrze opisywałaby całą jego karierę: „Nigdy nie wiedziałem, żeby się spóźniał lub spieszył. Wszystkie jego ruchy były przemyślane, jego opanowanie było najwyższe, a on przyjmował i wydawał rozkazy z równym spokojem.”

Prawdziwa wojna toczyła się w Meksyku, gdzie jako porucznik artylerii pod dowództwem gen. Zachary’ego Taylora w 1846 roku, Thomas zdobył honorowy awans na kapitana za swoje zachowanie w bitwie pod Monterrey. Następnie Thomas został awansowany na majora za sposób, w jaki obchodził się ze swoimi działami pod Buena Vista, kiedy Taylor pokonał meksykańskiego generała Santa Annę w ostatniej dużej bitwie w północnym Meksyku.

Hrabstwo Southampton było dumne ze swojego syna i podarowało mu wspaniały miecz, którego złoty trzon zaciskał ametyst, a na srebrnej pochwie wygrawerowane były nazwy jego bitew. Na rękojeści znajdował się wizerunek słonia – wśród żołnierzy bycie w walce oznaczało „zobaczenie słonia”. Thomas nadal był oddany ojczyźnie: rozczarowany, że brat nie wybrał dla niego narzeczonej, George powiedział: „Wolałbym kogoś ze starego stanu niż kogokolwiek innego, a ponieważ jestem tam teraz tak bardzo obcy, obawiam się, że nie wiedziałbym, gdzie szukać. …” W swoich listach martwił się o swoje niezamężne siostry, pozostawione samotnie na farmie, mówiąc, że „różnice domowe są dla mnie najstraszniejsze, jakie mogę sobie wyobrazić.” Nie mógł sobie jeszcze wyobrazić zakresu różnic domowych, które leżały przed nim.

W 1851 roku skierował się do przydziału nagrody w postaci instruktora artylerii w West Point. Na każdym przystanku od czasu swojego pierwszego przybycia spotykał i mierzył kadetów i kolegów oficerów, którzy mieli odegrać ważną rolę w jego przyszłości – Shermana, J.E.B. Stuarta, Johna Schofielda, Williama Rosecransa, Braxtona Bragga, Johna Bella Hooda, wśród tuzinów, którzy mieli stać się sławni w historii wojny secesyjnej. Nikt nie był bardziej imponujący niż kurator akademii, ppłk Robert E. Lee, i nikt nie wywarł na nim bardziej pozytywnego wrażenia niż prawy, sumienny George Thomas.

Pod Lee, Thomas miał dodatkowy obowiązek instruktora kawalerii. W tej roli Thomas zdobył jeszcze jeden przydomek, Old Slow Trot, za powstrzymywanie kadetów przed galopowaniem na swoich wierzchowcach. Ponieważ jego brat nie znalazł mu narzeczonej, Thomas znalazł sobie własną – wysoką, silnie myślącą Frances Kellogg, mieszkankę stanu Nowy Jork, kuzynkę kadeta z Troy. Nosił swój ceremonialny miecz po raz jedyny w życiu, kiedy pobrali się w kaplicy akademii w listopadzie 1852 roku.

W ciągu sześciu miesięcy Thomas musiał opuścić swoją narzeczoną i udał się na służbę na daleki Południowy Zachód; minęły trzy lata, zanim zobaczył ją ponownie. W pustynnym starciu z walecznymi Komanczami, ledwo uniknął śmierci, gdy strzała odbiła się od jego podbródka i utkwiła w jego piersi. Thomas wyciągnął ją i, po opatrzeniu rany przez chirurga, zajął się swoimi sprawami. Następnie, w 1860 roku, z krajem w kryzysie po tym jak Abraham Lincoln został wybrany na prezydenta, Thomas udał się do domu na urlop.

Podczas pobytu tam, martwił się o swoją przyszłość, ponieważ południowe stany zaczęły się secesjonować. Gubernator John Letcher zaproponował mu, by został szefem ordynansów Wirginii. Odrzucając tę posadę, Thomas napisał: „Nie jest moim życzeniem opuszczenie służby Stanów Zjednoczonych tak długo, jak długo honorowo będzie mi w niej pozostawać, i dlatego tak długo, jak mój rodzinny stan Wirginia pozostanie w Unii, moim celem będzie pozostanie w armii, chyba że będę zmuszony wykonywać obowiązki tak samo odrażające dla honoru i człowieczeństwa.”

Miesiąc później, w kwietniu 1861 roku, w dniu otwarcia dział konfederackich przeciwko Fortowi Sumter w porcie Charleston, Thomas wysłał telegramy do swojej żony i sióstr, stwierdzając, że pozostanie lojalny wobec Unii. Nie wiemy dokładnie, co wtedy powiedział, ani co działo się w jego wnętrzu w innych krytycznych momentach, ponieważ wszystkie jego osobiste dokumenty zostały zniszczone. Ale jego żona powiedziała, że „niezależnie od tego, w jaki sposób rozważał tę sprawę, przysięga wierności swojemu rządowi zawsze była najważniejsza”. Kiedy Lincoln wezwał wojsko do stłumienia powstania, Wirginia przyłączyła się do Konfederacji, wraz z większością swoich zawodowych żołnierzy. Ale Thomas pozostał wierny swojej przysiędze i do dziś jest znienawidzony przez wielu południowców za tę decyzję.

Nawet jego własne siostry odwróciły jego zdjęcie do ściany i zaprzeczyły, że miały takiego brata. Zwróciły jego listy nieotwarte i zignorowały jego prośbę o przesłanie mu ceremonialnego miecza, który zostawił u nich na przechowanie. Stracił też kontakt z braćmi. Niektórzy nazywali go zdrajcą.

Prawda jest taka, że Thomas, jak wielu innych żołnierzy, był rozdarty przez trudną decyzję, którą musiał podjąć. Podobnie jak jego przyjaciel Lee, który sprzeciwiał się secesji i dręczył się rezygnacją z armii amerykańskiej, której służył tak wiernie. Jednak Lee ostatecznie udał się na południe, twierdząc, że nie jest w stanie zmusić się do walki przeciwko swojemu domowi, rodzinie i przyjaciołom. Prawdą jest również, że Lee miał o wiele większy udział w Wirginii, w jej plantacjach i historii, niż Thomas w swoim skromniejszym miejscu w Southampton. Poza lojalnością wobec starej flagi, Thomas był oddany północnej żonie, która była tak silną unionistką, jak jego siostry były secesjonistkami.

Wspomnienia o powstaniu Nata Turnera mogły uczynić z niego zdecydowanego obrońcę niewolnictwa, tak jak to się stało w przypadku wielu południowych oficerów, którzy poszli z Konfederacją. Zamiast tego – być może pamiętając gorliwych czarnych, których uczył czytać i pisać – walczył o obalenie „osobliwej instytucji”. Choć nie pozostawił żadnych śmiałych deklaracji co do swoich uczuć, kiedy jego obowiązkiem stało się położenie kresu niewolnictwu, wypełniał go z taką samą siłą, jak wtedy, gdy chodziło po prostu o zachowanie Unii.

Ci, którzy protestują przeciwko decyzji Thomasa, w mniejszym stopniu zwracają uwagę na fakt, że stary Winfield Scott, generał dowodzący armią w pierwszych miesiącach wojny, również był Wirginijczykiem. Był on postacią narodową od czasów wojny 1812 roku, ale pod koniec 1861 roku przeszedł na emeryturę i nie miał już znaczenia. Dziesiątki tysięcy Południowców walczyło za Unię, ale Thomas stał się obiektem niechęci z jednego powodu: był lepszym generałem niż inni.

Już w czasach kadeckich współcześni Thomasa widzieli podobieństwo do Jerzego Waszyngtona w jego klasycznym profilu, integralności i powściągliwej sile. W ciągu 48 miesięcy wojny, gdy jego brązowe włosy i dobrze przystrzyżona broda zaczęły siwieć, osiągnął pewną wspaniałość, która tylko wzmocniła to porównanie. Rzadko okazywał swój wybuchowy temperament, ale gdy to robił, zapadało to w pamięć. Gardził teatrem i polityką; dla generała i przyszłego prezydenta Jamesa A. Garfielda całe jego życie wydawało się „szczere i pozbawione podstępu”. Tak więc z charakteru, jeśli nie z instynktu do gry, był również bardzo podobny do Lee, który był wzorem do naśladowania dla wielu młodszych oficerów, którzy służyli pod jego dowództwem.

Thomas zaskarbił sobie dozgonną lojalność żołnierzy takich jak Henry Van Ness Boynton, który zdobył Kongresowy Medal Honoru walcząc pod jego dowództwem w 1863 roku. Boynton napisał, że Thomas „patrzył na życie swoich żołnierzy jak na święte zaufanie, którego nie można beztrosko narażać”. Kiedykolwiek ruszał do bitwy, był pewien, że zrobiono wszystko, co roztropność, rozwaga, myślenie i chłodny osąd mogły zrobić w otaczających okolicznościach, aby zapewnić sukces współmierny do kosztu życia ludzi. I tak się stało, że gdy wojna dobiegła końca, można było zgodnie z prawdą napisać o Tomaszu, że nigdy nie przegrał ani jednego ruchu, ani jednej bitwy.”

Ale dla Tomasza każdy sukces na polu bitwy wydawał się wzbudzać kontrowersje lub zazdrość ambitnych rywali. W przeciwieństwie do innych znanych generałów, nie miał polityków z rodzinnego stanu, którzy lobbowaliby w jego imieniu w Waszyngtonie. Na przykład Ulysses S. Grant był wspierany przez kongresmena z Illinois, Elihu Washburne’a, a Sherman przez swojego brata, senatora z Ohio, Johna Shermana. Dla Thomasa każdy krok w górę zależał wyłącznie od jego osiągnięć na polu walki.

W jednej z pierwszych potyczek wojny dowodził brygadą w Shenandoah Valley, która pokonała Konfederatów pod wodzą Stonewalla Jacksona. Kiedy szarmancki rebeliant J.E.B. Stuart dowiedział się, że Thomas dowodzi kawalerią Unii, napisał do swojej żony, że „chciałbym go powiesić jako zdrajcę swojego rodzinnego stanu”. Nawet potem, wśród niektórych unionistów, w tym Lincolna, utrzymywały się wątpliwości. W przeciwieństwie do Granta, Shermana, George’a McClellana i kilku innych oficerów Unii, którzy przerwali służbę wojskową latami spędzonymi w cywilu, Thomas był żołnierzem od dnia wstąpienia do West Point. Kiedy jednak jego nazwisko zostało wysunięte do awansu, prezydent, powstrzymywany przez północnych radykałów i otoczony w federalnej biurokracji przez południowców, powiedział: „Niech Wirginijczyk poczeka”. Ale Sherman, między innymi, poręczył za Thomasa i wkrótce Wirgińczyk został podniesiony do rangi generała brygady i otrzymał rozkaz zorganizowania oddziałów z dala od Wirginii, za Appalachami.

Tam, w styczniu 1862 roku, wysłał biuletyn zachęcający do Unii spragnionej dobrych wieści. Po 18 dniach marszu po błotnistych drogach, jego dywizja stanęła naprzeciw rebeliantów w Mill Springs w Kentucky. W zimnym deszczu i dymie z karabinów poprowadził swoje przeważające liczebnie oddziały do odparcia Konfederatów pod dowództwem gen. dyw. George’a Crittendena, a następnie przepędził ich przez rzekę Cumberland. Choć nie było to wielkie zwycięstwo, był to pierwszy godny uwagi sukces Północy w tej wojnie, który zawrócił ruch Konfederatów ze wschodniego Tennessee do Kentucky. Thomas został awansowany na generała majora, awans, który wkrótce spowodował tarcia z jego starym współlokatorem „Cumpem” Shermanem i Grantem, którzy stali się sobie tak bliscy, że afront wobec któregokolwiek z nich był urażony przez obu.

Po zdobyciu pochwał za zdobycie Fortów Henry i Donelson w zachodnim Tennessee, Grant wypadł z łask za złe zarządzanie i prawie przegraną krwawą bitwę pod Shiloh. Krytykowano go za poniesienie 13 000 ofiar i podejrzewano, że pił w czasie pracy. Sherman, którego ekscytacja i dzikie przecenianie sił rebeliantów sprawiły, że niektórzy kwestionowali jego zdrowy rozsądek, walczył dzielnie po początkowej pomyłce pod Shiloh. Kiedy wiosną tego roku siły Unii ruszyły na południe w kierunku Corinth w Mississippi, generał Unii Henry Halleck zepchnął Granta do roli figuranta i powierzył Thomasowi tymczasowe dowództwo nad skrzydłem, które obejmowało Armię Tennessee Granta. Rozgniewany Grant został przekonany przez Shermana, by nie odchodził. Grant nie zapomniał tego incydentu.

Grant i Sherman odkupili swoje winy chwytając kontrolę nad rzeką Missisipi w kosztownej, okrężnej kampanii, która doprowadziła do zdobycia Vicksburga w połowie 1863 roku. Podczas gdy działali na Missisipi, Thomas dowodził korpusem w Armii Cumberlandu Rosecransa, zdobywając szacunek w walkach takich jak ta nad Stones River, gdzie oświadczył: „Ta armia się nie cofa” i poparł swoje słowa czynami na polu walki. Tam i pod Tullahomą siły Rosecransa wyparły Konfederatów z powrotem do wschodniego Tennessee.

W miarę jak Thomas wzrastał, udowadniał swoim ludziom, że jego przywiązanie do szczegółów i nacisk na przygotowanie ratowały życie i wygrywały bitwy. Jego zdolności generalne na tyłach frontu, przed bitwą, wyprzedzały o pokolenia jego rówieśników. Zorganizował profesjonalny sztab, przy którym praca personelu innych generałów wydawała się chaotyczna. Jego mesa i szpital, jego mapy i sieć zwiadowcza były wzorami skuteczności; nigdy nie został zaskoczony, jak Grant pod Shiloh. Wyprzedził współczesne działania wojenne swoim naciskiem na logistykę, szybko naprawiając kolejowe linie zaopatrzenia i ucząc swoich żołnierzy, że bitwa może obrócić się wokół złamanej podpory armaty. Wymagał podręcznikowej dyscypliny, ale uczył ją na własnym przykładzie. Nie wygłaszał ostrych przemówień do prasy. Jego żołnierze zrozumieli jego ojcowską troskę o ich dobro, a kiedy spotkali wroga, uwierzyli w jego rozkazy.

Późnym latem Rosecrans ruszył przeciwko twierdzy rebeliantów w Chattanoodze, kluczowej bramie między wschodnim i zachodnim teatrem wojny. Konfederacki generał Bragg wycofał się z miasta w kierunku pobliskich gór, czekając, aż gen. dyw. James Longstreet przywiezie posiłki z Wirginii. Gdy te nadeszły, Bragg rzucił wszystko do ataku na linie Unii wzdłuż potoku Chickamauga, tuż przy Georgii. Korpus Thomasa okopał się po lewej stronie Unii. Drugiego dnia wściekłych walk, niezrozumiały rozkaz otworzył szeroką lukę na jego prawej stronie. Rebelianci Longstreeta przedarli się przez nią; z zawsze agresywną dywizją Johna Bella Hooda na czele, wygięli linię Unii w podkowę.

Rosecrans, pewien, że bitwa jest przegrana, wycofał się do Chattanoogi wraz z pięcioma innymi generałami i tysiącami żołnierzy w niebieskich mundurach. Ale Thomas zainspirował swoich ludzi, by trzymali się mocno i tylko ich zdecydowany opór uratował jego armię przed zniszczeniem. Utrzymali się przez całe popołudnie przed ponawianymi atakami Konfederatów, wycofując się do Chattanoogi po zapadnięciu zmroku. Była to największa ze wszystkich bitew na Zachodzie i od tego dnia Thomas jest znany w historii jako Skała Chickamaugi.

Za swoje czyny Rosecrans został zwolniony, a Thomas objął dowództwo Armii Cumberlandu. Ale sytuacja Unii pozostawała tragiczna. Bragg, wciąż trzymając się tych groźnych gór, oblegał Chattanoogę. Grant, dowodzący armiami Unii między Missisipi a górami, rozkazał Thomasowi utrzymać miasto „za wszelką cenę” i popędził oddziały na wschód, aby pomóc.

„Utrzymam miasto, dopóki nie umrzemy z głodu”, odpowiedział Thomas, i prawie umarli z głodu. Odcięta od dostaw, jego armia żyła na połowie racji żywnościowych. Tysiące koni i mułów zdechło. Mijały tygodnie, zanim Grant zebrał siły wystarczające do przerwania oblężenia. Kluczowym terenem był górujący nad okolicą Missionary Ridge. Grant rozkazał Shermanowi wjechać na grzbiet z lewej strony, a gen. dyw. Josephowi Hookerowi z prawej, z Thomasem skierowanym do centrum. Sherman próbował i nie udało mu się wykonać swojego zadania, ale oddziały Hookera zajęły Lookout Mountain na dalekiej flance. Thomas czekał na rozkaz Granta, by ruszyć do przodu. Gdy nadszedł, Thomas nie spieszył się z badaniem grzbietu przez lornetkę, po czym wysłał swoje oddziały naprzód z rozkazem zajęcia tylko pierwszej linii konfederackich umocnień. Uczynili to w pięknym stylu – a potem, widząc, że są wystawieni na ogień z góry, kontynuowali natarcie. Thomas był zaskoczony, a Grant wściekły i zażądał: „Kto rozkazał tym ludziom wejść na wzgórze?”. Nikt tego nie zrobił. Oddziały rzuciły się naprzód, naciskając na ciężki ogień, walcząc na stromym zboczu i radośnie umieszczając swoją flagę na wzgórzu, aby wszyscy mogli ją zobaczyć.

Asystent Sekretarza Wojny Charles A. Dana, naoczny świadek, nazwał ten szturm „jednym z największych cudów w historii wojskowości…. tak strasznym, jak widzialna interwencja Boga”. Thomas, poruszony tym widokiem, nakazał utworzenie cmentarza dla swoich żołnierzy na pięknym zboczu pola bitwy. Kiedy jeden z kapelanów zapytał, czy zmarli powinni być rozdzieleni według stanu, Thomas nie zawahał się. „Nie, nie”, powiedział. „Wymieszaj ich. Wymieszajcie ich. Jestem zmęczony prawami stanów”. Kiedy już podjął decyzję o pozostaniu przy starej fladze, nigdy nie wyraził swoich wątpliwości; jeśli je miał, to zostały one już dawno wymazane przez widok tak wielu ludzi umierających dla zachowania Unii.

Pod koniec 1883 roku amerykańskie oddziały kolorowe wypełniały niektóre z luk powstałych w siłach federalnych w wyniku bitwy i chorób. Chociaż Sherman opierał się przed użyciem czarnych żołnierzy, Thomas chętnie ich przyjął. W drastycznym przejściu od pańszczyzny do wolności, pisał, prawdopodobnie lepiej było dla byłych niewolników być żołnierzami i w ten sposób stopniowo nauczyć się utrzymywać siebie, niż „być rzuconym na zimne dobroczynne usługi świata bez współczucia czy pomocy”

Kiedy Federalni zbierali siły, by rzucić się na Georgię, nie była to jedyna różnica zdań między napiętym Ohioaninem a spokojnym Wirginijczykiem. Na początku marca Lincoln wezwał Granta na wschód, aby został naczelnym dowódcą wszystkich północnych armii. Nikogo nie zdziwiło, że przyjaciel Granta, Sherman, a nie Thomas, zastąpił go na stanowisku dowódcy na Zachodzie, mimo że jako generał major Thomas był starszy od Shermana. Były pułkownik Donn Piatt, dziewiętnastowieczny zwolennik i biograf Thomasa, nazwał to „najbardziej nagim faworyzowaniem, jakie kiedykolwiek zhańbiło służbę.”

Na początku swojej jazdy w kierunku Atlanty w 1864 roku Sherman odrzucił plan Thomasa, by przeprowadzić swoje dowództwo przez Snake Creek Gap, by odciąć i rozbić konfederacką armię Josepha Johnstona. Po ponad miesiącu w Georgii, zniecierpliwiony Sherman skarżył się Grantowi, że Armia Cumberlandu Thomasa spowalnia jego natarcie – „świeża bruzda na zaoranym polu zatrzyma całą kolumnę”. W takim nastroju był jeszcze kilka dni później, gdy zignorował radę Thomasa, by nie atakować silnie okopanych rebeliantów na wprost pod Kennesaw Mountain. Federalni stracili ponad 2000 żołnierzy, próbując zająć pozycję, o której Thomas ostrzegał, że jest nie do zdobycia.

Thomas dowodził około dwiema trzecimi piechoty Shermana; jego armia była siłą centralną, młotem kowalskim w czteromiesięcznej kampanii i prowadziła drogę do Atlanty. Ale ani Sherman, ani Grant, ani Sekretarz Wojny Edwin Stanton, ani Lincoln nie cytowali Thomasa w swoich gratulacjach. Podobnie jak w kampanii w Wirginii w 1864 roku, gdzie wszystkie oficjalne pochwały i pierwsze strony gazet trafiły do Granta, w Georgii to Sherman był najważniejszy. W specjalnym rozkazie ogłaszającym zwycięstwo Sherman przypisał korpusowi gen. dyw. Henry’ego W. Slocuma wkroczenie do miasta jako pierwszemu – mimo że Slocum podlegał Thomasowi i stał na czele korpusu zaledwie od sześciu dni.

Thomas miał inne zdanie. Stern, choć był w walce, postawił wartę przy domu obywatela podejrzanego o nielojalność, ponieważ, jak powiedział: „Musimy pamiętać, że jest to wojna domowa, toczona w celu zachowania Unii, która opiera się na braterskiej miłości i patriotycznej wierze w jeden naród…. Rzecz staje się okropnie groteskowa… kiedy odwiedzamy bezbronnych starców, kobiety i dzieci, okropności barbarzyńskiej wojny. Musimy być tak rozważni i uprzejmi, jak to tylko możliwe, albo przekonamy się, że niszcząc rebeliantów, zniszczyliśmy Unię.”

Przeciwstawni pod względem osobowości, taktyki i filozofii, Thomas i Sherman byli później wdzięcznie rozdzieleni również pod względem geograficznym. Podczas gdy Grant zmagał się z Lee w Wirginii, a Sherman wypatroszył wschodnią część Konfederacji, Thomas został odesłany do Tennessee, by zreorganizować rozebraną Armię Cumberlandu i rozprawić się z Hoodem. Konfederacki generał uciekł z Atlanty z około 40 000 żołnierzy i uniknął prób schwytania go przez Shermana. Teraz maszerował na północ przez Tennessee. Wojska federalne Thomasa pod dowództwem Johna Schofielda spowolniły i poważnie uszkodziły rebeliantów w zaciętej bitwie pod Franklin, ale do grudnia Hood okopał się na wysokim terenie naprzeciwko Nashville. Thomas ufortyfikował miasto, zbierając siły do decydującego uderzenia, ale aby je przeprowadzić, potrzebował więcej ludzi, koni i zapasów.

Grant, oddalony o 500 mil, niecierpliwił się. Wysyłał telegramy ponaglające Thomasa do działania, a następnie nakazał mu „natychmiastowy atak”. Thomas powiedział po wojnie, że kusiło go – „rażąco niestosowne” – by zapytać, dlaczego Grant, który okopał się wokół Petersburga, nie walczył. Porażka pod Nashville „byłaby większym nieszczęściem niż jakiekolwiek inne, które spotkało siły federalne”, powiedział. „Oczyściłaby drogę dla triumfalnego marszu armii Hooda przez Kentucky i udanej inwazji na Indiana i Illinois, w których nie było żadnych wojsk federalnych. Było więc sprawą najwyższej wagi, aby bitwa, od której tak wiele zależało, nie została stoczona, dopóki nie będę na nią gotowy.” Thomas kontynuował planowanie, szkolenie, wyposażanie swoich jeźdźców w nowe karabinki Spencera.

Wtedy, kiedy był gotowy, burza śnieżna zamroziła obie armie na wiele dni. Grant, wściekły, że Thomas nie zdołał podjąć walki z wrogiem, postanowił pozbawić go dowództwa, najpierw z jednym generałem, potem z drugim. W końcu ruszył na zachód, by osobiście go zwolnić. Ale zanim opuścił Waszyngton, lód stopniał w środkowym Tennessee.

W dniu 15 grudnia Thomas, nieświadomy, że Grant zamierza go zwolnić, ryknął ze swoich dzieł przeciwko Hoodowi. W ciągu dwóch dni jego oddziały zmiażdżyły armię rebeliantów. Jego piechota, w tym dwie brygady U.S. Colored Troops, rozbiła oddziały Hooda, podczas gdy kawaleria Unii, zdemontowana i wyposażona w szybkostrzelne Spencery, zwinęła się wokół i za rebeliancką lewicą. Prawie sto lat później, historyk Bruce Catton podsumował bitwę w dwóch słowach: „Wszystko zadziałało”

Thomas „zapisał się w historii… jako wielki defensywny wojownik, człowiek, którego nigdy nie można było wyprzeć, ale który nie był zbytnio w ofensywie. To może być słuszna ocena”, napisał Catton, wielbiciel i biograf Granta. „Jednak warto również zauważyć, że tylko dwa razy w ciągu całej wojny główna armia konfederacka została wyparta z przygotowanych pozycji w zupełnej rutynie – pod Chattanoogą i pod Nashville. Za każdym razem cios, który ostatecznie ją rozgromił, został zadany przez Thomasa.”

Nashville było jedynym starciem, w którym jedna armia praktycznie unicestwiła drugą. Thomas B. Buell, student genetyki wojny secesyjnej, napisał, że w Tennessee Thomas wykonał „niedoścignione arcydzieło dowodzenia i kontroli nad teatrem działań”. Tak nowoczesne w koncepcji, tak rozległe w zakresie, że stanie się wzorem strategicznego manewru w dwudziestowiecznych działaniach wojennych. Po niej nie było już więcej walk na dużą skalę na zachód od Blue Ridge.

Kiedy rozlew krwi wreszcie się zakończył, po tym jak Lincoln został zamordowany, a naród otrząsnął się z szoku, 150 000 żołnierzy wszystkich armii Unii zjechało do Waszyngtonu na najbardziej pamiętną paradę zwycięstwa w historii narodu. Wszystkie, to znaczy, z wyjątkiem Armii Cumberlandu. Kiedy Sherman dumnie przechodził przed Grantem, prezydentem Andrew Johnsonem i tłumami wiwatujących gapiów, Thomas pożegnał się już ze swoimi nielicznymi pozostałymi oddziałami. Po powrocie do Nashville, w wiadomości, której jego wrodzona powściągliwość nie pozwoliła mu wypowiedzieć osobiście, opisał swoje myśli, gdy oglądał ich ostatnią paradę:

„Najzimniejsze serce musiało się rozgrzać” na widok mężczyzn, którzy przetrwali „tę wielką, nowoczesną tragedię”, napisał – mężczyzn, którzy „powstrzymali nieugiętą piersią rebeliancką falę grożącą pochłonięciem znaków wolności, i którzy, nosząc na swych spiżowych i pokrytych bruzdami brwiach nobilitujące ślady lat trudów, cierpień i niedostatku, przeżytych w obronie wolności i integralności Unii, wciąż mogli zachować lekki krok i nosić pogodny wyraz twarzy młodości.”

Thomas własną młodość miał już dawno za sobą. W ciągu czterech lat ciężkiej służby nie wziął ani jednego dnia urlopu. Podczas Rekonstrukcji dowodził oddziałami w Kentucky, Tennessee, Missisipi, Alabamie i Georgii. Był wyrozumiały dla obdartych, pokonanych żołnierzy, ale był tak surowy, jak najbardziej gniewny radykał z Północy, gdy sprzeciwiał się Ku Klux Klanowi i wyzywającym politykom. „Wszędzie w stanach, które ostatnio się zbuntowały, zdrada jest godna szacunku, a lojalność odrażająca” – powiedział. „Na to, naród Stanów Zjednoczonych, który zakończył rebelię i ocalił kraj, nie pozwoli.”

Kiedy prezydent Johnson chciał uczynić go pełnoprawnym generałem, Thomas odmówił, rozumiejąc ten ruch jako próbę Johnsona, aby odciągnąć na bok postępy Granta w kierunku Białego Domu. Powiedział, że od czasu wojny nie zrobił nic, co zasługiwałoby na awans, a jeśli ten zaszczyt był za służbę wojenną, to przyszedł za późno. Kiedy usłyszał, że mówi się o nominowaniu go na prezydenta, również to wstrzymał. Tak więc Grant został wybrany w 1868 roku i wkrótce potem przeniósł Thomasa do San Francisco. Tam, w 1870 roku, w wieku 53 lat, Rock of Chickamauga doznał udaru i zmarł.

Pociąg wiozący jego ciało przejechał przez kraj do rodzinnego miasta jego żony, Troy w stanie Nowy Jork, a po drodze żołnierze oddali salwy honorowe. Prezydent Grant i generał Sherman, odkładając na bok swoją krytykę Thomasa, przewodzili tłumowi żałobników na pogrzebie. Nie było tam jednak nikogo z rodziny Thomasów z hrabstwa Southampton. Wkrótce po kapitulacji Lee, generał Unii John Gibbon dowiedział się, że siostry Thomas cierpią i wysłał im wagon z zaopatrzeniem jako dowód przyjaźni dla ich brata. Judith Thomas nie zgodziła się, upierając się, że nie miała brata George’a, że zmarł on w dniu, w którym Wirginia dokonała secesji.

W 1879 roku weterani Armii Cumberland poświęcili konny pomnik najbardziej zasłużonego syna Southampton w Washington’s Thomas Circle. Patrzy on dziś w dół 14-tej ulicy w kierunku Wirginii, gdy gęsty ruch uliczny biegnie wokół niego; być może jeden przechodzień na tysiąc wie, kim on jest i co zrobił dla narodu.

Po śmierci Thomasa, Grant mógł powiedzieć, że był on „jednym z wielkich nazwisk naszej historii, jednym z największych bohaterów naszej wojny”. Sherman ustąpił tak dalece, że napisał, iż „podczas całej wojny jego zasługi były transcendentne”. Jednak nawet wtedy obaj generałowie rzadko wymieniali jego nazwisko, nie powtarzając swoich zapewnień o jego ostrożności. Kiedy dwie żyjące siostry Thomasa zbliżały się do dziewięćdziesiątki, pozwoliły, aby miecz generała trafił do Virginia Historical Society w Richmond, gdzie znajduje się do dziś. Jako kolejny gest pojednania wysłały żołędzie z wielkiego dębu przed domem, aby zasadzić je wokół jego pomnika w Waszyngtonie.

Żołędzie nigdy nie wykiełkowały.

Ernest B. „Pat” Furgurson jest autorem Freedom Rising i innych książek o wojnie secesyjnej. Mieszka w Waszyngtonie, D.C.

.