Franz Stangl

Sobibór, kwiecień – sierpień 1942Edit

Stangl został mianowany przez Reichsführera-SS Heinricha Himmlera pierwszym komendantem obozu zagłady w Sobiborze. Stangl był komendantem Sobiboru od 28 kwietnia do końca sierpnia 1942 roku, w randze SS-Obersturmführera. Twierdził, że Odilo Globočnik początkowo sugerował, że Sobibór był jedynie obozem zaopatrzeniowym dla wojska, a prawdziwą naturę obozu poznał dopiero wtedy, gdy sam odkrył ukrytą w lesie komorę gazową. Globočnik powiedział mu, że jeśli Żydzi „nie pracują wystarczająco ciężko”, ma pełne prawo ich zabić i że Globočnik przyśle „nowych”.

Stangl studiował działalność obozu i zarządzanie Bełżcem, który rozpoczął działalność eksterminacyjną. Następnie przyspieszył ukończenie Sobiboru. W tym czasie Stangl miał również dalsze kontakty z Wirth’em, który prowadził obozy zagłady w Bełżcu i Chełmnie. Między 16 a 18 maja 1942 r. Sobibór został w pełni uruchomiony. Stangl szybko zdał sobie jednak sprawę, że proces eksterminacji jest utrudniony przez ciągłą rotację więźniów. Skończył z samowolnym wybijaniem „Żydów roboczych” i ustanowił półstałe zespoły robocze, z których każdy nadzorowany był przez kapo. W ciągu trzech miesięcy przed przeniesieniem Stangla do Treblinki, Yitzak Arad szacuje, że w Sobiborze zabito około 90 000 Żydów.

Stangl unikał interakcji ze swoimi ofiarami i rzadko go widywano, z wyjątkiem sytuacji, gdy witał przybywające transporty więźniów. Przy tych okazjach wyróżniał się noszonym przez siebie białym, lnianym płaszczem, dzięki któremu zyskał przydomek „Biała Śmierć”. Więźniowie, którzy mieli z nim styczność, uważali go za jednego z „umiarkowanych” wśród załogi obozowej. Oskarżono go tylko o jeden akt przemocy, a raz zwołał zebranie w sprawie „znęcania się” Kurta Bolendera nad więźniami sonderkommando pracującymi w strefie zagłady. Stangl zainteresował się jednym z więźniów, Shlomo Szmajznerem, który był zmuszany do robienia złotej biżuterii dla oficerów SS. Po wojnie Szmajzner wspominał Stangla jako człowieka aroganckiego, który wyróżniał się „oczywistym zadowoleniem z pracy i sytuacji, w jakiej się znalazł”. Nikt z pozostałych – choć byli pod różnymi względami o wiele gorsi od niego – nie okazywał tego w takim stopniu. Miał ten wieczny uśmiech na twarzy.”

Podejrzewa się, że około 100 000 Żydów zostało tam zabitych w czasie, gdy Stangl był zarządcą, aż do awarii pieców w październiku, kiedy to Stangl odszedł. Stangl został zastąpiony na stanowisku komendanta Sobiboru przez swojego kolegę z Centrum Eutanazji w Hartheim, Franza Reichleitnera.

Treblinka, wrzesień 1942 – sierpień 1943Edit

W dniu 28 sierpnia 1942 roku Odilo Globočnik rozkazał Stanglowi objąć stanowisko komendanta w nowo otwartym, ale zdezorganizowanym obozie zagłady, Treblince, znajdującym się wówczas pod niekompetentnym dowództwem Irmfrieda Eberla. Globočnik ufał, że Stangl może przywrócić porządek w Treblince, ponieważ Stangl miał reputację wysoce kompetentnego administratora i kierownika ludzi z doskonałą znajomością szczegółów.

Stangl objął komendę w Treblince 1 września 1942 roku. Stangl chciał, aby jego obóz wyglądał atrakcyjnie, dlatego polecił wybrukować ścieżki i zasadzić kwiaty wzdłuż boków ulicy Seidel, w pobliżu komendy obozu i kwater mieszkalnych SS. Pomimo bezpośredniej odpowiedzialności za funkcjonowanie obozu, Stangl twierdził, że w miarę możliwości ograniczał swoje kontakty z żydowskimi więźniami. Stangl rzadko interweniował w przypadku wyjątkowo okrutnych czynów (innych niż gazowanie) popełnianych w obozie przez podległych mu oficerów. Zazwyczaj nosił biały mundur i miał przy sobie pejcz, co spowodowało, że więźniowie nazywali go „Białą Śmiercią”.

W czasie pobytu w więzieniu twierdził, że jego poświęcenie nie miało nic wspólnego z ideologią czy nienawiścią do Żydów. Powiedział, że rzeczowo postrzegał więźniów jako przedmioty materialne, a nie ludzi, włączając w to ich eksterminację: „To był mój zawód. Sprawiało mi to przyjemność. Spełniał mnie. I tak, byłem ambitny w tym względzie, nie zaprzeczę”. Stangl akceptował i przyzwyczaił się do zabijania, postrzegając więźniów nie jako ludzi, a jedynie jako „ładunek”, który trzeba zniszczyć. Stangl zaakceptował eksterminację Żydów jako fakt. Mniej więcej w tym czasie Stangl zaczął intensywnie pić. Cytuje się jego wypowiedź:

Prawdę mówiąc, można się było do tego przyzwyczaić… oni byli ładunkiem. Myślę, że zaczęło się to w dniu, w którym po raz pierwszy zobaczyłem Totenlager w Treblince. Pamiętam Wirtha stojącego tam, obok dołów pełnych czarno-błękitnych trupów. To nie miało nic wspólnego z człowieczeństwem – nie mogło mieć. To była masa – masa gnijącego ciała. Wirth powiedział: „Co zrobimy z tym śmieciem?”. Myślę, że podświadomie zaczęłam myśleć o nich jako o ładunku… Rzadko widziałam ich jako jednostki. To zawsze była ogromna masa. Czasami stałem na ścianie i widziałem ich w „tubie” – byli nadzy, zbici w gromadkę, biegali, byli popędzani biczami…

We wrześniu 1942 r. Stangl nadzorował budowę nowych, większych komór gazowych, które miały uzupełnić istniejące komory gazowe. Nowe komory gazowe zaczęły działać wczesną jesienią 1942 roku. Uważa się, że komory te były w stanie uśmiercić 3000 osób w ciągu dwóch godzin oraz 12000 do 15000 ofiar dziennie, a maksymalna wydajność wynosiła 22000 ofiar w ciągu 24 godzin. Według Jankiela Wiernika: „Kiedy nowe komory gazowe zostały ukończone, Hauptsturmführer przyszedł i powiedział do esesmanów, którzy byli z nim: 'Wreszcie żydowskie miasto jest gotowe’ (niem. Endlich ist die Judenstadt fertig)”.

Erich Bauer później zauważył:

Oszacowałem, że liczba Żydów zagazowanych w Sobiborze wynosiła około 350 000. W stołówce w Sobiborze podsłuchałem kiedyś rozmowę Karla Frenzela, Franza Stangla i Gustava Wagnera. Rozmawiali oni o liczbie ofiar w obozach zagłady w Bełżcu, Treblince i Sobiborze i wyrazili żal, że Sobibór „zajął ostatnie miejsce” w konkursie.

Triest, sierpień 1943-1945Edit

W sierpniu 1943 r. wraz z Globočnikiem Stangl został przeniesiony do Triestu, gdzie pomagał w organizacji akcji przeciwko jugosłowiańskim partyzantom i miejscowym Żydom. Z powodu choroby wrócił na początku 1945 r. do Wiednia, gdzie służył w „Twierdzy Alpejskiej” (Alpenfestung).

.