Met de vijgwespen die het systeem hackten

Mannelijke vijgwespen in het synconium van een vijg, het vlezige, holle bakje waarin zich de bloemen bevinden. | Met dank aan Vincent Savolainen

Je ziet de bloemen van een vijg pas als je er een openmaakt. Anders dan bij een bloeiende pruimen-, appel- of perenboom, zitten bij vijgen de vele microscopisch kleine witte bloemen in mollige zakjes aan het eind van hun stengel. Op het uiteinde van elk zakje, is er een kleine opening van perfecte grootte om de enige bestuiver van de boom te huisvesten: de vijgenwesp.

De vrouwelijke vijgenwesp, van de Agaonidae familie, is een flauw, zwart insect zo klein dat ze door het oog van een naald zou kunnen glippen en wordt aangetrokken door de zoete chemische geur van de vijg. Met haar lange, dunne kop kan ze de kleine opening van de vijg binnendringen en haar eitjes leggen. In ruil brengt de wesp stuifmeel mee van de vijg waarin ze geboren is, om de boom te bevruchten. “Zij is het enige insect dat de binnentuin van de vijg kan bevruchten,” zegt Fernando Henrique Antoniolli Farache, een entomoloog aan de Universiteit van Sao Paulo.

Deze dromerige symbiose wordt echter al lang gekraakt.

In 2008 hielp Farache bij de ontdekking van het oudst bekende fossiel van een niet-stuivende vijgwesp – Idarnes thanatos. Het piepkleine insect werd gevonden in een stuk barnsteen dat 15-20 miljoen jaar oud is; de ontdekking werd eerder deze zomer gepubliceerd in The Journal of Natural History. (Ter vergelijking, de oudst bekende bestuiver, gedateerd op ongeveer 34 miljoen jaar oud, werd bijna een eeuw geleden ontdekt, hoewel onderzoekers tot 2010 dachten dat het een mier was.)

Farache’s team kon zien dat hun piepkleine exemplaar een niet-bestuiver was, gedeeltelijk dankzij de lange ei-afzetter op het achtereinde van de wesp. Niet-bestuivende wespen gebruiken dit aanhangsel om dwars door de groene tot paarsachtige huid van de vijg te prikken en hun eigen eitjes te injecteren, die zich dan ontwikkelen in plaats van de zaden van de vijg of de bestuivende wespeneieren zelf. “Sommige niet-bestuivende wespen zullen de bestuivers rechtstreeks aanvallen,” zegt Farache, “ze kunnen de larven van de bestuivende wespen opeten of hun voedsel opeten , wat ertoe leidt dat de bestuivende larven verhongeren!”

Zie hele afbeelding

Of ze nu door een bestuiver of door een ‘hacker’ zijn gelegd, in de loop van de volgende maand of zo zal elk ei zich ontwikkelen tot een vijgwesp op ware grootte. Bijna 95 procent zijn vrouwtjes. Zij verzamelen spoedig stuifmeel van hun vijgen, en komen naar buiten door gaten die door hun broers in het vruchtvlees van de vijg zijn uitgesneden.

Mannelijke wespen worden geboren zonder vleugels en met een slecht gezichtsvermogen. Dat komt omdat ze geen van beide nodig hebben. Ze leven net lang genoeg om met de vrouwtjes te paren, hun ontsnappingsgaten uit te snijden, en dan te sterven in de vlezige tuin van de vijg. Ja, dit betekent dat wanneer je een vijg eet, je ook een begraafplaats van (voornamelijk mannelijke) lijken eet. “De meeste vijgen in de wereld hebben wespen of resten van wespen in zich,” zegt ecoloog Allen Herre van het Smithsonian Tropical Research Institution. Maar tegen de tijd dat de vijg rijp is, zegt hij, zijn de lichamen van de wespen meestal verteerd door de proteïnen in de vijg.

In het hele verspreidingsgebied van de vijgenboom bestaan er ook zo’n 10.000 levende soorten vijgwespen, zegt Farache – “dat is ongeveer evenveel als het aantal vogels dat in de wereld leeft!” Hiervan zijn iets meer dan tweeduizend soorten bestuivers. De rest, zo’n 8.000 soorten wespen, zijn allemaal niet-bestuivers die de vijg gebruiken, maar er geen voordeel bij hebben.

Het is duidelijk dat vijgwespen verschillende manieren hebben ontdekt om hun genen te bevorderen zonder hun gastheer te helpen. Tenslotte, zegt Herre, “Als er een manier is om in leven te blijven, zal de natuur die waarschijnlijk vinden.”

Note: Vijgen die commercieel worden geteeld zijn over het algemeen een variëteit van de oude gewone vijg (Ficus carica) die geen kruisbestuiving nodig hebben om rijpe vijgen te produceren. Dit betekent dat er waarschijnlijk geen wespenlijken te vinden zijn in de vijgen van uw kruidenier.