Gitanos

Gitano-identiteit is in Spanje bijzonder complex om een aantal redenen die hieronder worden onderzocht. Niettemin kan veilig worden gezegd dat zowel vanuit het perspectief van gitano als niet-gitano (payo) Spanjaarden, individuen die over het algemeen worden beschouwd als behorend tot deze etniciteit diegenen zijn van volledige of bijna volledige gitano afkomst en die zich ook zelf identificeren. Een verwarrend element is de verregaande hybridisering van de Andalusische en Roma-cultuur (en sommigen zouden zeggen: identiteit) op populair niveau. Dit is zo ver doorgedrongen dat Spanjaarden uit andere regio’s van Spanje elementen van de een met de ander verwarren. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is de flamencomuziek en de Sevillanas, kunstvormen die eerder van Andalusische dan van gitaanse oorsprong zijn, maar die, omdat ze in hun interpretatieve stijl sterk door de gitano’s worden gekenmerkt, nu door veel Spanjaarden met deze etniciteit worden geassocieerd. Het feit dat de grootste populatie gitano’s geconcentreerd is in Zuid-Spanje heeft zelfs geleid tot een verwarring tussen gitano accenten en die typisch zijn voor Zuid-Spanje, ook al spreken veel Kale bevolkingsgroepen in de noordelijke helft van Spanje (zoals Galicië) geen Andalusisch Spaans.

Inderdaad, de grenzen tussen gitano en niet-gitano etniciteiten zijn zo vervaagd door intermigratie en gemeenschappelijke culturele kenmerken in het zuiden van het land, dat zelf-identificatie soms de enige echte marker voor etniciteit is. Weinig Spanjaarden weten bijvoorbeeld dat de Andalusische zangeres en gitano-populair icoon Lola Flores in feite niet tot de gitano-etniciteit behoorde en zichzelf ook niet als zodanig beschouwde. De vergissing kan algemeen worden toegeschreven aan het feit dat zij een Flamencozangeres van nederige afkomst was, met een sterk Andalusisch accent, haar vage Zuid-Aziatische trekken, alsook aan het feit dat zij in een Gitano-familie was getrouwd.

De term “gitano” heeft bij velen ook een negatieve sociaal-economische connotatie gekregen, verwijzend naar de onderste lagen van de samenleving, waarbij hij soms in verband wordt gebracht met criminaliteit en marginaliteit en zelfs als scheldwoord wordt gebruikt. Men kan Gitano zijn “tot op zekere hoogte”, afhankelijk van de mate waarin men past in vooropgezette stereotypen of sociale stigma’s.

Aan de andere kant is de verheerlijking van de Roma-cultuur en het Roma-erfgoed een belangrijk element van de bredere Andalusische folklore en de Spaanse identiteit. Gitanos worden niet beschouwd als een “vreemde” of “vreemde” minderheid in het land, maar worden gezien als “diep” of “echt Spanje”, zoals tot uitdrukking komt in de term “España Cañí”, die zowel “zigeunerspanje” als “traditioneel” of “folkloristisch Spanje” betekent. Dit is grotendeels het resultaat van de periode van romantisch nationalisme die volgde op de Spaanse onafhankelijkheidsoorlog, waarin de uit West-Europa overgekomen waarden van de Verlichting werden verworpen en zigeuners het symbool werden van Spaans traditionalisme, onafhankelijkheid en rassenbewustzijn.

OorsprongEdit

Het Romani volk is afkomstig uit het noordwesten van Hindoestan, vermoedelijk uit de noordwestelijke Indiase deelstaat Rajasthan en de tussen India en Pakistan gedeelde regio Punjab.

De taalkundige bewijzen hebben onbetwistbaar aangetoond dat de wortels van het Romani op het Indiase subcontinent liggen: de taal heeft grammaticale kenmerken van Indicische talen en deelt met hen een groot deel van het basislexicon, bijvoorbeeld lichaamsdelen, dagelijkse routines en cijfers.

Meer precies, het Romani deelt het basislexicon met Hindi en Punjabi. Het deelt veel fonetische kenmerken met Marwari, terwijl de grammatica het dichtst bij het Bengaals ligt. Linguïstische evaluaties in de negentiende eeuw door Pott (1845) en Miklosich (1882-1888) toonden aan dat het Romani moet worden geclassificeerd als een Nieuwe Indo-Arische taal (NIA) en niet als een Midden Indo-Arische (MIA), waarmee werd vastgesteld dat de voorouders van het Romani het Indiase subcontinent niet beduidend eerder konden hebben verlaten dan 1000 na Christus, om uiteindelijk Europa enkele honderden jaren later te bereiken.

Genetische bevindingen in 2012 suggereren dat de Romani afkomstig zijn uit de noordwestelijke regio van het Indiase subcontinent en als groep zijn gemigreerd.Volgens een genetische studie in 2012 zijn de voorouders van de huidige scheduled tribes en scheduled caste populaties van Noord-India, traditioneel gezamenlijk aangeduid als de “Ḍoma”, de waarschijnlijke voorouderlijke populaties van de moderne “Roma” in Europa.

Migratie naar SpanjeEdit

Hoe en wanneer de Romani vanuit Noord-India op het Iberisch schiereiland aankwamen, is een vraag waarover nog lang geen consensus bestaat. Een populaire theorie, hoewel zonder enige documentatie, beweert dat zij uit Noord-Afrika kwamen, vanwaar zij de Straat van Gibraltar zouden zijn overgestoken om in Frankrijk weer samen te komen met de noordelijke migratieroute. Zo zou gitanos een vervorming zijn van het Latijnse Tingitani, dat wil zeggen, van Tingis, het huidige Tanger. Een andere, meer consistente theorie, en goed gedocumenteerd, is dat zij het Iberisch Schiereiland binnenkwamen vanuit Frankrijk. Hoewel er controverse bestaat over de datum van de eerste aankomst, aangezien er bewijs is van een vrijgeleide die in 1415 in Perpignan door de infante Alfonso van Aragon werd verleend aan ene Tomás, zoon van Bartolomé de Sanno, van wie wordt gezegd dat hij “Indie Majoris” was. Of in plaats daarvan zou het de zogenaamde Juan de Egipto Menor kunnen zijn, die via Frankrijk binnenkwam, die in 1425 van Alfonso V een verzekeringsbrief kreeg, die meestal wordt aangenomen als de eerste zigeuner die het schiereiland bereikte.

… Aangezien onze geliefde en toegewijde Don Juan de Egipto Menor … begrijpt dat hij door sommige delen van onze koninkrijken en landen moet reizen, en wij willen dat hij goed behandeld en verwelkomd wordt … op straffe van onze toorn en verontwaardiging … de genoemde Don Juan de Egipto en zij die met hem meegaan en hem vergezellen, met al hun paarden, kleren, goederen, goud, zilver, zadeltassen en wat ze verder nog bij zich hebben, laat hen gaan, blijven en gaan door elke stad, plaats en andere delen van onze heerlijkheid veilig en wel … en die veilige doorgang geven en gedreven worden als de genoemde don Juan dat nodig heeft door dit huidige veilige gedrag … Afgeleverd te Zaragoza met ons zegel op 12 januari van het geboortejaar van onze Heer 1425. Koning Alfonso.

In 1435 werden ze gezien in Santiago de Compostela, Gitanos werden in 1447 geregistreerd in Barcelona en Zaragoza, en in 1462 werden ze met onderscheiding ontvangen in Jaén. Jaren later werden aan de gitanos de grecianos toegevoegd, pelgrims die in de jaren 1480 de Middellandse-Zeekust binnendrongen, waarschijnlijk vanwege de val van Constantinopel. Beiden bleven over het schiereiland zwerven en werden goed ontvangen, tenminste tot 1493, het jaar waarin een groep gitanos in Madrid aankwam, waar de Raad ermee instemde “… aalmoezen te geven aan de gitanos, omdat op verzoek van de Stad voorgeschoten, tien reales, om de schade te voorkomen die zou kunnen worden aangericht door driehonderd mensen die kwamen … “.

In die jaren werden vrijgeleide’s verleend aan zogenaamd edele zigeuner pelgrims. De opvolging van deze vrijgeleides in heel Spanje heeft volgens Teresa San Román enkele gegevens opgeleverd voor historici:

• Het aantal Roma dat in de 15e eeuw het schiereiland binnenkwam of er woonde, wordt geschat op ongeveer 3.000 individuen.
• De Roma reisden in variabele groepen, van 80-150 personen, geleid door een man.
• Elke autonome groep onderhield betrekkingen op afstand met een van de anderen, waarbij er wellicht sprake was van verwantschapsbetrekkingen tussen hen (iets wat tegenwoordig gebruikelijk is bij de Spaanse Romani).
• De afstand tussen elke groep was variabel en soms volgden sommigen de anderen op korte afstand en via dezelfde routes.
• De meest voorkomende overlevingsstrategie was zich voor te doen als christelijke pelgrims om de bescherming van een edelman te zoeken.
• De levenswijze was nomadisch en gewijd aan waarzeggerij en opvoering (spektakel).

In 1492 hielpen de Roma hulptroepen het leger van het Koninkrijk Castilië en León bij de Reconquista in Granada om een einde te maken aan de heerschappij van de moslims in Spanje.

Gitanos hebben een lage en weinig politiek geëngageerde rol, op enkele bijzondere uitzonderingen na, in het Andalusische nationalisme en de Andalusische identiteit, die sterk gebaseerd is op een geloof in de oriëntaalse basis van het Andalusische erfgoed fungeerde als brug tussen de occidentaal-westerse en de oriëntaals-oosterse Andalusische cultuur op een volksniveau. De vader van een dergelijke beweging, Blas Infante, ging in zijn boek Orígenes de lo flamenco y secreto del cante jondo, etymologisch zo ver te beweren dat het woord flamenco is afgeleid van het Andalusische Arabisch fellah mengu, wat “gevluchte boer” zou betekenen. Infante geloofde dat talrijke moslim Andalusiërs Moriscos werden, die verplicht werden zich te bekeren, verspreid werden en uiteindelijk het bevel kregen Spanje te verlaten bleven en zich vermengden met de Romani nieuwkomers in plaats van hun land te verlaten. Deze beweringen zijn door vele historici en genetische onderzoekspapers verworpen.

Spaanse Romani volk. Yevgraf Sorokin, 1853.

Een zigeunerdans in de tuinen van het Alcázar van Sevilla.

Gedurende ongeveer 300 jaar waren de Roma het voorwerp van een aantal wetten en beleidsmaatregelen die tot doel hadden hen als identificeerbare groep uit Spanje te verwijderen: Romani-nederzettingen werden opgebroken en de bewoners verspreid; soms werden Romani verplicht om met niet-Roma te trouwen; het werd hen verboden om hun taal en rituelen te gebruiken, en ze werden uitgesloten van openbare ambten en van het lidmaatschap van gilden. In 1749 werd een grote poging ondernomen om van de zigeunerbevolking in Spanje af te komen door middel van een door de regering georganiseerde razzia. Zij arresteerde alle zigeuners (Romani) in het rijk, en zette hen gevangen in gevangenissen, die hen uiteindelijk vrijlieten vanwege de wijdverspreide ontevredenheid die de maatregel veroorzaakte.

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog werden gitano’s door geen van beide partijen vervolgd vanwege hun etniciteit. Onder het regime van Francisco Franco werden de Gitano’s vaak lastig gevallen of gewoonweg genegeerd, hoewel hun kinderen, soms onder dwang, werden opgeleid, zoals alle Spanjaarden tegenwoordig worden opgeleid. Aan de andere kant werd de Andalusische en Gitano-cultuur ingezet in de toeristische promotiestrategie van het land, die zich richtte op het zuiden om de uniciteit van de Spaanse cultuur te benadrukken. De industrialisatie van het land had echter een negatieve invloed op de gitano’s, omdat de migratie van landelijke Spanjaarden naar de grote steden leidde tot de groei van sloppenwijken rond de stedelijke gebieden, met als gevolg een explosie van het geboortecijfer, een drastische daling van de kwaliteit van leven en het opgeven van traditionele beroepen. Traditionele Gitano-buurten zoals Triana in Sevilla werden gentrified en gitano’s werden langzaam verdrongen naar de periferie en deze nieuwe sloppenwijken.

In het post-Franco tijdperk is het Spaanse regeringsbeleid veel welwillender geweest, vooral op het gebied van sociaal welzijn en sociale voorzieningen. In 1977 werden de laatste anti-Roma-wetten ingetrokken, een actie die werd bevorderd door Juan de Dios Ramírez Heredia, de eerste afgevaardigde van de Roma.

Beginnend in 1983 had de regering een speciaal programma van Compensatoir Onderwijs om de onderwijsrechten van de achtergestelden, waaronder die in de Roma-gemeenschappen, te bevorderen. Tijdens de heroïne-epidemie die Spanje in de jaren ’80 en ’90 teisterde, werden de sloppenwijken van de Gitano’s het middelpunt van de drugshandel, een probleem waar Spanje tot op de dag van vandaag mee te kampen heeft. Hoewel de sloppenwijken in Madrid sterk in omvang zijn afgenomen, zijn ze in andere grote steden zoals Sevilla, Huelva en Almería nog steeds aanzienlijk. Niettemin wordt Spanje nog steeds beschouwd als een model voor de integratie van de gitano-gemeenschappen in vergelijking met andere landen met Roma-bevolking in Oost-Europa.