Filozofia hinduistyczna

Filozofia hinduistyczna jest najdłuższą zachowaną tradycją filozoficzną w Indiach. Możemy wyróżnić kilka etapów historycznych. Najwcześniejszy, od ok. 700 r. p.n.e., to okres protofilozoficzny, w którym powstały teorie karmy i wyzwolenia, a także opracowano protonaukowe listy ontologiczne w Upaniṣadach. Następnie nastał okres klasyczny, obejmujący pierwsze tysiąclecie naszej ery, w którym miała miejsce ciągła wymiana filozoficzna pomiędzy różnymi szkołami hinduistycznymi, buddyjskimi i dżinijskimi. W tym okresie niektóre szkoły, takie jak Sāṅkhya, Joga i Vaiśeṣika, popadły w zapomnienie, a inne, takie jak kaszmirski śiwaizm, wyłoniły się. Ostatecznie po okresie klasycznym pozostały aktywne tylko dwie lub trzy szkoły. Zaburzenia polityczne i ekonomiczne spowodowane przez powtarzające się inwazje muzułmańskie zahamowały rozwój intelektualny. Szkoły, które przetrwały to szkoła logiki (Nyāya), szczególnie Nowa Logika (Navya-Nyāya), gramatycy i, przede wszystkim, szkoły Vedānta.

Centralnymi problemami hinduskich filozofów były metafizyka, kwestie epistemologiczne, filozofia języka i filozofia moralna. Różne szkoły mogą być rozróżniane przez ich różne podejścia do rzeczywistości, ale wszystkie uważały Wedy (święte pisma) za autorytatywne i wszystkie wierzyły, że istnieje trwałe indywidualne „ja” (ātman). Dzielili ze swoimi przeciwnikami (buddystami i dżinistami) wiarę w potrzebę wyzwolenia. Używali podobnych narzędzi epistemicznych i metod argumentacji.

W przeciwieństwie do swoich przeciwników, którzy byli ateistami, filozofowie hinduistyczni mogli być albo teistami, albo ateistami. Właściwie możemy zaobserwować wzmożoną tendencję w kierunku idei teistycznych pod koniec okresu klasycznego, w wyniku czego ściśle ateistyczne nauki, które były bardziej filozoficznie rygorystyczne i solidne, wyszły z użycia. Hinduska metafizyka widziała ātman jako część większej rzeczywistości (Brahman).

Ponieważ te poglądy na świat różniły się, musiały być udowodnione i właściwie ustanowione. W związku z tym, narzędzia logiczne i epistemologiczne zostały rozwinięte i ukształtowane zgodnie z potrzebami i przekonaniami poszczególnych filozofów. Większość z nich zgadzała się na dwa lub trzy źródła wiedzy: percepcję i wnioskowanie, z werbalnym świadectwem jako trzecim możliwym. W tym dążeniu do filozoficznego rygoru, istniała potrzeba precyzji języka i nastąpił ważny rozwój filozoficzny wśród gramatyków i filozofów, którzy objaśniali Wedy (Mīmāṃsakas). Kulminację tych lingwistycznych wysiłków można dostrzec w filozofie języka Bhartṛhari. Jednym z jego największych osiągnięć było pełne wyartykułowanie teorii, że zdanie jako całość jest rozumiane w nagłym akcie rozumienia.

Zwyczajowo wymienia się sześć szkół hinduistycznych, spośród kilkunastu, które istniały, wrzucając w ten sposób kilka do jednej szkoły. Ma to miejsce szczególnie w przypadku Vedānty. Sześć z nich wymienionych jest w trzech parach: Sāṅkhya-Yoga; Vedānta-Mīmāṃsā; Nyāya-Vaiśeṣika. Nie uwzględnia to gramatyków ani kaszmirskiego śaiwizmu.

W swoim dążeniu do wolności od odrodzenia wszystkie szkoły hinduistyczne działały w tych samych ramach. Ich ostatecznym celem było wyzwolenie. Jak bardzo byli oni rzeczywiście zaangażowani w poszukiwanie wyzwolenia poza swoimi filozoficznymi zainteresowaniami nie zawsze jest jasne, jednak nigdy nie wątpili w jego realną możliwość.

.