Westerse Beschaving

Cardinal Jules Mazarin was een Italiaanse kardinaal, diplomaat en politicus die van 1642 tot aan zijn dood in 1661 als eerste minister van de koning van Frankrijk diende. Na te hebben gediend in het pauselijke leger en de diplomatieke dienst en aan het Franse hof, trad hij in dienst van Frankrijk en maakte zich waardevol voor koning Lodewijk XIII’s eerste minister, kardinaal Richelieu, die hem opnam in de staatsraad. Na de dood van Richelieu volgde Mazarin hem op als eerste minister van Frankrijk. Bij de dood van koning Lodewijk XIII in 1643 was zijn opvolger, Lodewijk XIV, slechts vijf jaar oud en zijn moeder, Anne van Oostenrijk, regeerde in zijn plaats tot hij meerderjarig was. Mazarin hielp Anne bij het uitbreiden van de beperkte macht die haar echtgenoot haar had nagelaten. Tijdens het regentschap van Anne fungeerde hij in feite als medeheerser van Frankrijk naast de koningin en tot aan zijn dood gaf Mazarin daadwerkelijk leiding aan de Franse politiek naast de monarch.

Kardinaal Mazarin door Pierre Mignard, 1658-1660. Mazarin volgde zijn mentor, kardinaal Richelieu, op. Hij was een vermaard verzamelaar van kunst en juwelen, vooral diamanten. In 1661 schonk hij Lodewijk XIV de “Mazarin-diamanten”, waarvan sommige bewaard zijn gebleven in de collectie van het Louvre in Parijs. Zijn persoonlijke bibliotheek lag aan de oorsprong van de Bibliothèque Mazarine in Parijs.

Beleid

Mazarin zette de anti-Habsburgse politiek van Richelieu voort en legde de grondslag voor de expansionistische politiek van Lodewijk XIV. Tijdens de onderhandelingen over de Vrede van Westfalen, waarmee de Dertigjarige Oorlog werd afgesloten, vertegenwoordigde Mazarin (samen met de koningin) Frankrijk met een beleid dat eerder Frans dan katholiek was. De vredesverdragen garandeerden de onafhankelijkheid van Nederland ten opzichte van Spanje, kenden enige autonomie toe aan de verschillende Duitse vorsten van het Heilige Roomse Rijk en verleenden Zweden zetels in de keizerlijke Rijksdag en gebieden om de mondingen van de Oder, de Elbe en de Weser te controleren. Frankrijk profiteerde echter het meest van de regeling. Oostenrijk, geregeerd door de Habsburgse keizer Ferdinand III, stond alle Habsburgse gronden en aanspraken in de Elzas aan Frankrijk af en erkende haar de facto soevereiniteit over de Drie Bisdommen van Metz, Verdun, en Toul. Bovendien zochten kleine Duitse staten, die zich graag wilden bevrijden van de Habsburgse overheersing, Franse bescherming. Dit liep vooruit op de vorming van de Rijnbond in 1658, die leidde tot een verdere vermindering van de keizerlijke macht.

De Rijnbond was bedoeld om het Huis van Oostenrijk in Midden-Duitsland te controleren. In 1659 sloot Mazarin vrede met Habsburg Spanje in de Vrede van de Pyreneeën, die Roussillon en het noorden van Cerdanya-als het Franse Cerdagne in het uiterste zuiden, evenals een deel van de Lage Landen, aan het Franse grondgebied toevoegde.

Tegen het protestantisme in eigen land voerde Mazarin een politiek van beloften en berekend uitstel om gewapende opstanden te ontmoedigen en de hugenoten ontwapend te houden. Zes jaar lang meenden zij de bescherming van het Edict van Nantes te kunnen terugwinnen, maar uiteindelijk kregen zij niets. Mazarin was ook consequent een vijand van het jansenisme, meer vanwege de politieke implicaties dan uit theologie.

De Fronde

Toen de Kroon moest herstellen van zijn uitgaven in de recente oorlogen, droeg de verhoging van de belastingen bij tot de reeds groeiende sociale onrust. De adel weigerde belasting te betalen, op grond van hun oude vrijheden of privileges, en de burgerij kreeg het zwaar te verduren. De Fronde begon in januari 1648, toen de Parijse menigte met behulp van kinderslingers (frondes) stenen gooide naar de ramen van Mazarin’s medewerkers. De opstand begon niet met revolutionaire doelen, maar had tot doel de oude vrijheden te beschermen tegen koninklijke inbreuken en de gevestigde rechten van de parlements-rechtbanken te verdedigen in plaats van wetgevende organen zoals de Engelse parlementen. De beweging ontaardde al snel in facties, waarvan sommige probeerden Mazarin ten val te brengen en het beleid van zijn voorganger, kardinaal Richelieu, terug te draaien, die de macht voor de Kroon had overgenomen van grote territoriale edelen, waarvan sommigen leiders werden van de Fronde.

In mei 1648 leidde een belasting die werd geheven op de rechterlijke ambtenaren van het Parlement van Parijs niet alleen tot een weigering om te betalen, maar ook tot een veroordeling van eerdere financiële verordeningen en een eis tot aanvaarding van een plan van constitutionele hervormingen dat was opgesteld door een verenigd comité van het parlement (de Chambre Saint-Louis), bestaande uit leden van alle soevereine rechtbanken van Parijs. Het militaire verslag van wat bekend zou worden als de Eerste Fronde (de Fronde Parlementaire) is bijna blanco. In augustus 1648 arresteerde Mazarin plotseling de leiders van het parlement, waarop Parijs in opstand kwam en de straten barricadeerde. De koninklijke factie, die niet onmiddellijk over een leger beschikte, moest de gevangenen vrijlaten en hervormingen beloven, en in de nacht van 22 oktober vluchtte zij uit Parijs. De ondertekening van de Vrede van Westfalen door Frankrijk gaf het Franse leger echter de gelegenheid terug te keren van de grenzen en Parijs te belegeren. De twee strijdende partijen ondertekenden de Vrede van Rueil (1649) nadat er weinig bloed was vergoten.

De vrede duurde tot het einde van 1649. In januari 1650 volgde een gewapende opstand (het begin van wat bekend zou worden als de Tweede Fronde of de Fronde des nobles) na de arrestatie van verschillende edelen door Mazarin. In april 1651 stortte de opstand, na een reeks gevechten, overal in. Er volgden enkele maanden van holle vrede en het hof keerde terug naar Parijs. Mazarin, een voorwerp van haat voor alle vorsten, had zich reeds in ballingschap teruggetrokken. Zijn afwezigheid liet het veld vrij voor wederzijdse jaloezie, en voor de rest van het jaar heerste er anarchie in Frankrijk.

In december 1651 keerde Mazarin terug naar Frankrijk met een klein leger. De oorlog begon opnieuw, maar deze keer werden enkele leiders van de opstand tegen elkaar opgezet. Na deze veldtocht hield de burgeroorlog op, maar in de verschillende andere veldtochten van de Frans-Spaanse oorlog die volgden, stonden twee grote soldaten die de Fronde leidden tegenover elkaar: Henri, Burggraaf van Turenne, als verdediger van Frankrijk en
Louis II, en Prins de Condé als Spaanse invaller. In 1652 verscheen er een opstandige regering in Parijs. Mazarin voelde dat de publieke opinie sterk tegen hem gekant was en verliet Frankrijk opnieuw. Hoewel in ballingschap, zat hij niet stil, en sloot een akkoord met Turenne. De troepen van Turenne achtervolgden die van Condé, die in 1653 naar de Spaanse Nederlanden vluchtte. Lodewijk XIV, die nu de leeftijd had bereikt om zijn troon op te eisen, kwam in oktober 1652 opnieuw naar Parijs en riep Mazarin in februari 1653 terug. De laatste tekenen van verzet in Bordeaux verdwenen in de nazomer van 1653.

“Lodewijk XIV verplettert de Fronde” door Gilles Guérin, 1654. De Fronde was de laatste poging van de Franse adel om de strijd aan te binden met de koning, en ze werden vernederd. De Fronde vergemakkelijkte het ontstaan van de absolute monarchie.

Legacy

Na afloop van de Dertigjarige Oorlog speelde Mazarin, als de feitelijke heerser van Frankrijk, een cruciale rol bij het vaststellen van de Westfaalse beginselen die het buitenlands beleid van de Europese staten en de heersende wereldorde zouden sturen. Sommige van deze beginselen, zoals de soevereiniteit van de natiestaat over zijn grondgebied en binnenlandse aangelegenheden en de rechtsgelijkheid tussen staten, vormen tot op de dag van vandaag de basis van het internationale recht.
Het Franse volk heeft vreselijk geleden tijdens de Fronde, maar de oorlogen hebben geen grondwettelijke hervorming tot stand gebracht. De aangevallen vrijheden waren feodaal, niet van individuen, en de Fronde vormde uiteindelijk een stimulans voor de invoering van het royalistisch absolutisme, aangezien de stoornissen uiteindelijk het feodale concept van vrijheid in diskrediet brachten. Het koninklijk absolutisme werd opnieuw ingesteld zonder enige effectieve beperking. Na de dood van Mazarin in 1661 nam Lodewijk XIV de teugels van de regering persoonlijk in handen en verbaasde zijn hofhouding door te verklaren dat hij zonder eerste minister zou regeren.