The Mental Elf

‘Emotional blunting’ of ‘afstomping’ is beschreven door mensen die antidepressiva gebruiken (Faulkner, 2016), en met name Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRI’s).

Volgens Sansone en Sansone (2010) wordt het gekenmerkt door een sluipend begin, dosisafhankelijkheid (waarbij hogere doses meer symptomen veroorzaken) en volledige oplossing bij het staken van het overtredende medicijn. Zij beschrijven 2 elementen in de ervaring:

• een gedragssyndroom van apathie en lage motivatie
• een emotioneel aspect van onverschilligheid, vermindering van responsiviteit en onthechting.

Bolling en Kohlenberg (2004) ontdekten in een onderzoek bij 161 patiënten die SSRI’s hadden gekregen voor depressie, dat ongeveer 20% een “onvermogen om te huilen” had en 46% een “vernauwd bereik van affect”. Een dwarsdoorsnede-onderzoek van Fava en collega’s (2006) meldde een vorm van ‘apathie’ bij ongeveer 30% van de patiënten die SSRI’s gebruikten. Er zijn echter geen grootschalige epidemiologische studies naar dit verschijnsel gedaan.

Vorig onderzoek heeft emotionele afstomping bij mensen die antidepressiva gebruiken belicht, maar er zijn geen grootschalige epidemiologische studies naar dit fenomeen geweest.

Methoden

De auteurs van dit recente onderzoek (Goodwin e.a., 2017) hadden eerder een schaal ontwikkeld: de Oxford Questionnaire on the Emotional Side-Effects of Antidepressants (OQuESA) (Price e.a., 2009). Dit was een internet-gebaseerde enquête waaraan 669 depressieve patiënten in behandeling en 150 herstelde (voorheen depressieve) controles (leeftijd ≥18 jaar) deelnamen. De enquête werd uitgevoerd door de Vision Critical organisatie, gevestigd in Parijs, gebruikmakend van 3 nationale panels van Engelssprekenden ouder dan 18 jaar in Canada (n=98.000), de VS (n=66.000) en het VK (n=40.000). De vragenlijst bestond uit 2 delen: het eerste om de doelgroepen te screenen (depressieve patiënten met emotionele afstomping en herstelde niet-behandelde controles) en het tweede om emotionele afstomping te onderzoeken. Het invullen duurde ongeveer 20 minuten. Uitnodigingen om deel te nemen werden verzonden naar 7.966 personen (4.194 in Canada, 2.255 in de VS en 1.517 in het VK) van wie bij een eerste screening (maart 2010) was vastgesteld dat ze een depressie hadden. De enquête werd uitgevoerd tussen 10 september en 8 oktober 2010.

Deelnemers die waarschijnlijk een levenslange diagnose van depressie hadden, werden geïdentificeerd aan de hand van één enkele vraag: of een medische professional hen de diagnose depressie had gegeven.

Onder deze populatie werd een groep depressieve patiënten gedefinieerd die gedurende ten minste 2 maanden een behandeling met antidepressiva hadden gekregen (en nog steeds in behandeling waren tijdens het onderzoek) en ofwel in remissie waren of licht depressief waren zoals beoordeeld door een HAD-depressiesubschaalscore ≤ 12.

Controles hadden een levenslange diagnose van depressie waarvoor ze een behandeling met antidepressiva hadden gekregen, maar ze waren ten minste 2 maanden daarvoor gestopt met het nemen van antidepressiva en waren in remissie (HAD-D ≤ 7). Patiënten of controles die aanvullende psychotrope medicatie kregen (antipsychotica, stemmingsstabilisatoren of anti-epileptica) werden uitgesloten van het onderzoek.

De behandelde deelnemers met depressie werd één gestandaardiseerde screeningsvraag gesteld: “In hoeverre heeft u emotionele effecten van uw antidepressivum ervaren?”. De vraag werd genuanceerd met de uitleg: “emotionele effecten variëren, maar kunnen bijvoorbeeld bestaan uit het zich op de een of andere manier emotioneel ‘verdoofd’ of ‘afgestompt’ voelen; het ontbreken van positieve emoties of negatieve emoties; het gevoel onthecht te zijn van de wereld om u heen; of het ‘gewoon niet meer geven om’ dingen waar u vroeger om gaf”. Patiënten die “licht”, “matig” of “ernstig” antwoordden, werd gevraagd de volledige vragenlijst in te vullen, die uit drie delen bestond:

1. Het onderzoeken van de huidige ervaring van emotionele afstomping;
2. Het vergelijken van de huidige ervaring van emotionele afstomping met de herinnering van de patiënt aan zijn of haar normale emotionele toestand voorafgaand aan de depressie;
3. De perceptie van de patiënt van een verband tussen de behandeling met antidepressiva en de ervaring van emotionele afstomping, en of dit invloed heeft gehad op de therapietrouw of plannen heeft opgewekt om met de behandeling te stoppen.

Elk item werd gewaardeerd op een 5-punts schaal van oneens tot eens.

De herstelde controles vulden alleen de eerste twee secties in.

Resultaten

De steekproef bestond uit 854 patiënten die antidepressiva gebruikten en 150 herstelde controles. In de steekproef met antidepressiva rapporteerden 401 patiënten significante emotionele afstomping, van wie 91 meer dan één antidepressivum gebruikten. De laatstgenoemden werden uitgesloten om een meer homogene populatie te verkrijgen van depressieve patiënten die een monotherapie kregen, voor wie het percentage emotionele afstomping 46% was (310/669); 53% (453/854) rapporteerde geen emotionele afstomping op de screeningsvraag.

De ervaring van emotionele afstomping kwam iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen (52% versus 44%) en bij degenen met hogere scores op de Hospital Anxiety and Depression (HAD) schaal. Depressieve patiënten met emotionele afstomping hadden veel hogere totale afstompingsscores op de OQuESA dan de controles (42,83±14,73 versus 25,73±15,00, p<0,0001) en er was een correlatie tussen de totale afstompingsscore en de HAD-Depressiescore (r =0,521). Zo hadden degenen met HAD-D score >7 (n=170) een hogere totale vragenlijstscore, 49,23±12,03, dan degenen met HAD-D score ≤7 (n=140) 35,07±13,98, en het verschil tussen de twee groepen was zeer significant. Patiënten met HAD-D score ≤7 (n=140) hadden echter een hogere totaalscore (35,07±13,98) dan de herstelde controles (n=150) (25,73±15,00), en het verschil tussen de twee groepen was significant.

Onder de patiënten met emotionele afstomping had 37% een negatieve perceptie van hun toestand en 38% een positieve. Mannen rapporteerden een negatievere perceptie dan vrouwen (p=0,008), en patiënten met een negatieve perceptie hadden vaker hogere HAD-scores. Hogere niveaus van emotionele afstomping waren geassocieerd met een negatievere perceptie ervan door de patiënt (r =- 0,423).

Dit onderzoek suggereert dat emotionele afstomping wordt gerapporteerd door bijna de helft van de depressieve patiënten die antidepressiva gebruiken.

Conclusies

De auteurs concluderen uit dit onderzoek dat emotionele afstomping wordt gerapporteerd door bijna de helft van de depressieve patiënten die antidepressiva slikken en dat het gebruikelijk lijkt te zijn voor alle monoaminerge antidepressiva en niet alleen voor SSRI’s. Bovendien merken zij op:

De OQuESA scores zijn sterk gecorreleerd met de HAD depressiescore; emotionele afstomping kan niet eenvoudigweg worden beschreven als een bijwerking van antidepressiva, maar ook als een symptoom van depressie.

Een hogere mate van emotionele afstomping is geassocieerd met een slechtere kwaliteit van remissie.

Sterke punten en beperkingen

• Deze studie heeft een grotere steekproefomvang dan eerder onderzoek naar dit fenomeen en de OQuESA is ontwikkeld op basis van een eerdere kwalitatieve studie.

Hoewel:

• Het werd uitgevoerd door een marktonderzoeksorganisatie en het protocol was niet formeel goedgekeurd door een ethische commissie

• De aanwezigheid van depressie was een zelfevaluatie zonder klinische beoordeling

• Een enquête op internet is waarschijnlijk bevooroordeeld voor een jongere populatie met een slechte vertegenwoordiging van oudere mensen.

En ik zou hieraan willen toevoegen

• Het heeft de relatie met de dosering van antidepressiva niet onderzocht

• Het werd gefinancierd door een farmaceutisch bedrijf (Servier) en twee van de auteurs zijn werknemers van dat bedrijf.

De beperkingen van dit bewijsmateriaal zijn onder andere de zelfevaluatie van depressie en de bescheiden omvang van de steekproef voor het detecteren van verschillen tussen antidepressiva.

Samenvatting

Emotion blunting kan zowel als een nuttig als een niet nuttig verschijnsel worden ervaren. Op een laag niveau kan het iemand helpen zich los te maken van zijn directe problemen, maar op een hoger niveau kan het zeer invaliderend zijn.

Deze studie suggereert dat emotie afstomping wordt ervaren bij verschillende antidepressiva, niet alleen SSRI’s, en dat een mogelijke oorzaak hiervan een aanhoudende depressieve stemming kan zijn. Deze bevindingen moeten echter afgewogen worden tegen de beperkingen van dit onderzoek. In het bijzonder werd dit onderzoek gefinancierd en gedeeltelijk geschreven door een bedrijf dat een nieuw antidepressivum op de markt bracht (Agomelatine: niet algemeen beschikbaar ten tijde van het onderzoek) dat concurreerde met de traditionele SSRI’s. Er werd geen onderzoek gedaan naar de eerder waargenomen associatie met dosering en de aantallen waren te klein om een betrouwbare vergelijking tussen drugs te kunnen maken.

Een veronderstelling dat emotionele afstomping wordt veroorzaakt door aanhoudende depressie lijkt voorbarig. De auteurs merken dit zelfs op als slechts één mogelijke oorzaak van het fenomeen.

We kunnen op basis van dit bewijs niet met zekerheid zeggen of emotionele afstomping wordt veroorzaakt door de antidepressiva, de depressie zelf, of iets heel anders.

Links

Primary paper

Goodwin GM, Price J, De Bodinat C, Laredo J. (2017) Emotional blunting with antidepressant treatments: a survey among depressed patients. Journal of Affective Disorders http://dx.doi.org/10.1016/j.jad.2017.05.048

Andere referenties

Bolling MY, Kohlenberg RJ (2004) Redenen om te stoppen met serotonineheropnameremmers therapie: paradoxale psychologische bijwerkingen en patiënttevredenheid. Psychotherapy and Psychosomatics 73: 380-385.

Fava M, Graves LM, Benazzi F, Scalia MJ et al (2006) A cross-sectional study of the prevalence of cognitive and physical symptoms during long-term antidepressant treatment. Journal of Clinical Psychiatry 67: 1754-1759.

Faulkner A People’s experience of taking antidepressants The Mental Elf 8 juli 2016

Price J, Cole V, Goodwin GM (2009) Emotional side effects of selective serotonin reuptake inhibitors: qualitative study. British Journal of Psychiatry 195: 211-217

Sansone RA, Sansone LA (2010) SSRI-Induced Indifference. Psychiatry (Edgmont ) 7: 14-18.

Photo credits

• Photo by Joshua K. Jackson op Unsplash
• Foto door Alex Iby op Unsplash
• Foto door ariel sion op Unsplash
• Foto door Aliis Sinisalu op Unsplash
• Foto door Ken Treloar op Unsplash