Homeostatische onevenwichtigheden – GERATEC

Geschreven door Caryn Straker

In ons laatste artikel, GERACARE: De transdisciplinaire aanpak om de kwaliteit van leven te optimaliseren, introduceerden we de Geriatrische Reuzen, de factoren die de grootste achteruitgang veroorzaken in de functionaliteit van de ouder wordende persoon. Deze vijf Geriatrische Reuzen zijn: Verminderde Homeostase, Verwarring, Vallen, Incontinentie en Iatrogene Aandoeningen. In dit artikel gaan we meer in detail kijken naar verstoorde homeostase en specifiek hoe het oudere mensen beïnvloedt.

Verstoorde homeostase (of homeostatische onevenwichtigheden) kan worden beschreven als een toestand waarbij de interne omgevingsvariabelen van het menselijk lichaam verstoord raken. Het kan worden veroorzaakt door een aantal factoren, waaronder de veroudering van de organen van de persoon en de controlesystemen of feedbackmechanismen van de organen, externe verstoring, zoals warm weer, of een interne verstoring, zoals een daling van de bloedglucosespiegel.

De resulterende onevenwichtigheden kunnen zich op verschillende manieren manifesteren die een enorme impact kunnen hebben op het welzijn en de functionaliteit van de oudere persoon. Veel voorkomende problemen zoals verwardheid, prikkelbaarheid, agressie, angst, lusteloosheid, delirium, verhoogde hartslag, lage bloeddruk, snelle ademhaling, verminderde urineproductie, constipatie en vallen kunnen een direct gevolg zijn van een homeostatische onevenwichtigheid. Uitdroging of elektrolyten onbalans, lage zuurstof niveaus, lage bloed glucose niveaus of ondervoeding kunnen allemaal redenen zijn voor de neurologische en fysieke symptomen zo veel oudere mensen presenteren op een dagelijkse basis.

Dehydratie, lage bloedglucosespiegels en ondervoeding zijn slechts enkele van de homeostatische onevenwichtigheden die met eenvoudige maatregelen kunnen worden voorkomen.

Dehydratie

Er wordt vaak de nadruk gelegd op het belang van vitaminen en mineralen in de voeding, maar het belang van water wordt vaak niet genoemd. Ongeveer 50 tot 60% van het menselijk lichaam bestaat uit water, onze belangrijkste voedingsstof. Uitdroging is potentieel een zeer gevaarlijk probleem bij ouderen dat gemakkelijk kan worden voorkomen.

Een verminderd dorstgevoel is een van de lichaamsveranderingen die samengaan met het verouderingsproces. Het kan leiden tot een inadequate vochtinname, omdat men geen dorst voelt. Oudere mensen lopen nog meer risico op uitdroging omdat zij een kleiner percentage water in het lichaam hebben. Dit is te wijten aan de lagere spiermassa en de nieren die beperkt zijn in hun vermogen om water vast te houden. Ouderen met diarree of koorts lopen een nog groter risico op uitdroging. Medicatie zoals diuretica en laxeermiddelen dragen ook bij aan verder verlies van vocht uit het lichaam.

Een daling van 10% in lichaamswater kan leiden tot ernstige medische problemen, terwijl een verlies van 20% in lichaamswater fataal kan zijn.

Om uitdroging bij ouderen te voorkomen, moeten de volgende richtlijnen worden gevolgd:

• Oldere personen moeten worden aangemoedigd om dagelijks ten minste zes tot acht glazen vocht te drinken.
• Er moet minimaal 1500 ml vocht worden ingenomen, tenzij er een vochtbeperking geldt vanwege hart- of nieraandoeningen.
• Water is de voorkeursdrank, maar thee, koffie en vruchtensap kunnen ook bijdragen aan de totale vochtinname.
• Soep kan ook worden geserveerd als onderdeel van een maaltijd om de vochtinname te verhogen.

Het is van groot belang dat de vochtinname van kwetsbare bewoners in zorginstellingen wordt bijgehouden. Het personeel moet worden aangemoedigd om de vochtinname nauwkeurig te documenteren – met andere woorden om alleen te documenteren wat er daadwerkelijk is gedronken. Dit maakt het veel gemakkelijker om te bepalen hoeveel vocht iemand heeft opgenomen en of er aanvullende maatregelen nodig zijn.

Lage bloedsuikerspiegels

Lage bloedsuikerspiegels bij ouderen worden meestal veroorzaakt door het volgende:

• het missen van een maaltijd of snack
• het niet eten van voldoende koolhydraatarme voedingsmiddelen
• het uitstellen van een maaltijd of langere perioden zonder eten
• overmatige toediening van insuline of diabetesmedicatie
• overgeven en diarree

Oldere personen hebben vaak een kleinere eetlust en eten niet veel tijdens de maaltijd. Een slechte of onvoldoende inname kan nog worden verergerd door beperkte voedselmogelijkheden in woon- of zorgcentra. Vaak kunnen deze ouderen niet kiezen wat ze eten en zijn de maaltijden voor diabetici vaak flauw en onaantrekkelijk en is er geen keuze uit verschillende gerechten. Waar mogelijk moet de bewoners een keuze van hoofdgerechten worden aangeboden en koks die speciale diëten bereiden moeten goed worden opgeleid om ervoor te zorgen dat zij maaltijden serveren die aan de voedingsbehoeften voldoen en toch visueel aantrekkelijk en smakelijk zijn.

Het soort koolhydraten dat wordt geserveerd is ook van invloed op de controle van de bloedsuikerspiegel. De maaltijden moeten bij voorkeur gebaseerd zijn op lage GI-koolhydraten met voldoende eiwitten om de bloedsuikerspiegel onder controle te helpen houden.

Als er lange perioden tussen de maaltijden zijn, moet een geschikt tussendoortje worden aangeboden. Dit is vooral belangrijk ’s nachts, wanneer er vaak een gat van 14-15 uur zit tussen het avondeten en het ontbijt de volgende ochtend.

Ondervoeding

Wereldwijd neemt de oudere bevolking toe, en daarmee ook de prevalentie van ondervoeding. Gegevens uit de hele wereld schatten dat bijna 40% van de in het ziekenhuis opgenomen ouderen en 50% van de ouderen in revalidatiecentra ondervoed zijn, en 86% is ofwel ondervoed of loopt het risico op ondervoeding. Tot 67% van de bejaarden in verpleeghuizen is ondervoed of loopt het risico ondervoed te raken. Van de ouderen die in de gemeenschap wonen, is 38% ondervoed of loopt het risico ondervoed te raken.

Er zijn veel verschillende oorzaken van ondervoeding en de ene leidt vaak tot de andere; hier zijn slechts een paar voorbeelden.

• Physiologisch – gebit dat niet goed past, verlies van tanden, moeite met hanteren van keukengerei, afname van reukzin en smaakzin, verminderde speekselafscheiding, wat leidt tot droge mond en moeite met slikken, verminderde eetlust en dorstgevoel, dementie, etc.
• Psychologisch -depressie, bezorgdheid over gezondheid, toekomst, financiën, verlies van dierbaren, eenzaamheid, enz.
• Farmacologisch – medicatie en voedingsstoffeninteracties

Zoals gezegd is ondervoeding een van de vele homeostatische onevenwichtigheden die kunnen optreden. Het is belangrijk dat we onze oudere bevolking screenen op ondervoeding, zodat het eerder vroeger dan later kan worden aangepakt.

Ondervoedingsevaluatie is een integraal onderdeel van GERATEC’s benadering van het welzijn van onze oudere personen. Het volgende artikel in deze reeks gaat over Voeding: van beoordeling tot interventie, waar we meer in detail zullen kijken naar voedingsscreening voor ouderen.