Geoffrey van Monmouth

Geoffrey’s structureren en vormgeven van de Merlijn en Arthur mythen zorgde voor hun enorme populariteit die tot op de dag van vandaag voortduurt, en hij wordt door geleerden over het algemeen gezien als de belangrijkste grondlegger van de Arthuriaanse canon. Het effect van de Historia op de legende van Koning Arthur was zo groot dat Arthuriaanse werken zijn gecategoriseerd als “pre-Galfridiaans” en “post-Galfridiaans”, afhankelijk van of ze al dan niet door hem zijn beïnvloed.

Historia Regum BritanniaeEdit

Geoffrey schreef verschillende werken in het Latijn, de taal van de geleerdheid en de literatuur in Europa tijdens de middeleeuwen. Zijn belangrijkste werk was de Historia Regum Britanniae (De geschiedenis van de koningen van Brittannië), het werk dat bij moderne lezers het meest bekend is. Het verhaalt de vermeende geschiedenis van Brittannië, vanaf de eerste vestiging door Brutus van Troje, een afstammeling van de Trojaanse held Aeneas, tot de dood van Cadwaladr in de 7e eeuw, met inbegrip van de invasies van Julius Caesar in Brittannië, Koningen Leir en Cymbeline, en een van de vroegst ontwikkelde verhalen over Koning Arthur.

Geoffrey beweert in zijn opdracht dat het boek een vertaling is van een “oud boek in de Britse taal dat op ordelijke wijze de daden van alle koningen van Brittannië vertelde”, aan hem gegeven door Walter, aartsdeken van Oxford, maar moderne historici hebben deze bewering verworpen. Het is echter waarschijnlijk dat de aartsdiaken Geoffrey wel degelijk materiaal in het Welsh heeft gegeven dat hem tot zijn werk heeft geïnspireerd, want Geoffrey’s positie en kennis van hem zouden hem niet hebben toegestaan een dergelijke bewering zonder meer te verzinnen. Een groot deel is gebaseerd op de Historia Britonum, een 9e-eeuwse Welsh-Latijnse historische compilatie, Bede’s Ecclesiastical History of the English People, en Gildas’ 6e-eeuwse polemiek De Excidio et Conquestu Britanniae, uitgebreid met materiaal uit bardische mondelinge overlevering en genealogische traktaten, en verfraaid door Geoffrey’s eigen verbeelding. In een uitwisseling van manuscriptmateriaal voor hun eigen geschiedenissen gaf Robert van Torigny aan Henry van Huntingdon een exemplaar van de Geschiedenis, dat zowel Robert als Henry kritiekloos als authentieke geschiedenis gebruikten en vervolgens in hun eigen werken verwerkten, waardoor Geoffrey’s ficties ingebed raakten in de populaire geschiedenis.

De Geschiedenis van de Koningen van Brittannië wordt nu gewoonlijk beschouwd als een literaire vervalsing die weinig betrouwbare geschiedenis bevat. Dit heeft ertoe geleid dat veel moderne geleerden het eens zijn met William of Newburgh, die rond 1190 schreef dat “het vrij duidelijk is dat alles wat deze man schreef over Arthur en zijn opvolgers, of inderdaad over zijn voorgangers vanaf Vortigern, verzonnen is, deels door hemzelf en deels door anderen.”

Andere tijdgenoten waren evenmin overtuigd van Geoffrey’s Geschiedenis. Giraldus Cambrensis bijvoorbeeld, vertelt over de ervaring van een man die door demonen was bezeten: “Als de boze geesten hem te zeer benauwden, legde men het Evangelie van Johannes op zijn boezem en als vogels verdwenen zij onmiddellijk; maar als men het boek weghaalde en er de Geschiedenis der Britten van ‘Geoffrey Arthur’ voor in de plaats legde, verschenen zij onmiddellijk weer in groteren getale, en bleven langer dan gewoonlijk op zijn lichaam en op het boek zitten.”

Geoffrey’s grote werk was niettemin wijd verspreid in middeleeuws West-Europa; Acton Griscom somde in 1929 186 overgebleven manuscripten op, en andere zijn sindsdien geïdentificeerd. Het genoot een belangrijk hiernamaals in verschillende vormen, waaronder vertalingen en bewerkingen zoals Wace’s Anglo-Norman Roman de Brut, Layamon’s Middle English Brut, en verschillende anonieme Midden-Welshe versies bekend als Brut y Brenhinedd (“Brut van de Koningen”). waar het algemeen werd aanvaard als een waargebeurd verslag.

In 2017 publiceerde Miles Russell de eerste resultaten van het Lost Voices of Celtic Britain Project, opgericht aan de Bournemouth University. De belangrijkste conclusie van het onderzoek was dat de Historia Regum Britanniae belangrijke aantoonbare archeologische feiten lijkt te bevatten, ondanks dat het vele eeuwen na de periode die het beschrijft is opgesteld. Geoffrey lijkt een ongelijksoortige massa bronnenmateriaal te hebben bijeengebracht, waaronder volksverhalen, kronieken, koningslijsten, dynastieke tabellen, mondelinge verhalen en bardische lofdichten, waarvan een deel onherroepelijk verminkt of gecorrumpeerd was. Daarbij oefende Geoffrey een aanzienlijke redactionele controle uit, waarbij hij de informatie masseerde en schijnbare inconsistenties gladstreek om zo één groot verhaal te creëren dat paste in het voorkeursverhaal van de Normandische heersers over Brittannië. Veel van de informatie die hij gebruikte is aantoonbaar afkomstig uit twee verschillende bronnen:

• de mondeling overgeleverde, heroïsche verhalen van de Catuvellauni en Trinovantes, twee hoofdzakelijk pre-Romeinse stammen die het centrale zuidoosten van Brittannië bewoonden aan het einde van de IJzertijd;
• de koningslijsten van belangrijke post-Romeinse dynastieën die heersten over gebieden in het westen van Brittannië.

Door dit bronmateriaal uit te breiden, te hakken, te veranderen en opnieuw te bewerken, voegde Geoffrey niet alleen zijn eigen ficties toe, maar ook aanvullende informatie uit latere Romeinse geschiedenissen en ook die van schrijvers uit de Donkere Eeuw en de vroege Middeleeuwen, zoals Gildas en Bede.

Andere geschriftenEdit

Geoffrey’s vroegste geschrift was waarschijnlijk de Prophetiae Merlini (Profetieën van Merlijn) die hij vóór 1135 schreef, en die zowel zelfstandig als opgenomen in The History of the Kings of Britain verschijnt. Het bestaat uit een reeks duistere profetische uitspraken die aan Merlijn worden toegeschreven en die hij beweerde te hebben vertaald uit een niet nader genoemde taal.

Het derde werk dat aan Geoffrey wordt toegeschreven is het hexameter gedicht Vita Merlini (Leven van Merlijn), dat meer is gebaseerd op traditioneel materiaal over Merlijn dan de andere werken. Hier staat hij bekend als Merlijn van het Woud (Merlinus Sylvestris) of Schotse Merlijn (Merlinus Caledonius) en wordt hij afgeschilderd als een oude man die als een krankzinnige en door verdriet geteisterde verschoppeling in het woud leeft. Het verhaal speelt zich af lang na het tijdsbestek van de Geschiedkundige Merlijn, maar de auteur probeert de werken te synchroniseren met verwijzingen naar de vroegere omgang van de waanzinnige profeet met Vortigern en Arthur. De Vita circuleerde niet op grote schaal, en de toeschrijving aan Geoffrey komt slechts in één laat 13e eeuws manuscript voor, maar het bevat herkenbaar Galfridiaanse elementen in zijn opbouw en inhoud, en de meeste critici erkennen het als het zijne.