Family Systems

Theoretical Considerations

Het familiesysteem is de meest invloedrijke en proximale invloed op het vroege leren van kinderen (Bronfenbrenner, 1992). Onderzoeksbevindingen over de thuisomgeving in de ontwikkelingspsychologie hebben een lange geschiedenis, met wortels zo ver terug als het werk van Piaget in de jaren 1920. Bloom (1964), die wordt gezien als een van de grondleggers van de Chicago school van gezinsomgeving onderzoek, concludeerde dat de voorschoolse jaren de belangrijkste periode waren voor de intellectuele stimulatie van kinderen en dat gezinssubomgevingen zouden moeten worden geïdentificeerd en onderzocht op unieke effecten op verschillende aspecten van cognitieve ontwikkeling. Deze opvattingen werden uitgewerkt door verschillende van zijn studenten, waaronder Wolf (1964) die een meervoudige correlatie van .69 rapporteerde tussen de gemeten intelligentie van kinderen en de beoordelingen van de thuisomgeving in drie subenvironments, gekenmerkt door de “druk” van de ouders voor prestatiemotivatie, taalontwikkeling, en algemeen leren. In de jaren zeventig suggereerde een aantal internationale studies, gebaseerd op de benadering van de school van Chicago, dat etniciteit een belangrijke variabele is waarmee rekening moet worden gehouden bij het onderzoeken van de relatie tussen variabelen uit de thuisomgeving en de intelligentie en prestaties van kinderen, en dat causale verbanden die voor de ene groep zijn vastgesteld misschien niet opgaan voor andere tijden, sociale klassen, etnische groepen of landen (Marjoribanks, 1979; Walberg & Marjoribanks, 1976). In de jaren tachtig ontwikkelden Caldwell en mede-onderzoekers de Home Observation for Measurement of the Environment (HOME) (Caldwell & Bradley, 1984), die nog steeds de meest gebruikte thuismilieumaat is in het huidige onderzoek. Zoals samengevat door Bradley en Caldwell (1978), correleerden HOME scores, bekomen tijdens het eerste levensjaar, op lage maar significante groottes met de Mental Development Index van de Bayley Scales of Infant Development op zowel 6 als 12 maanden en op matige tot sterke niveaus met Stanford-Binet IQ scores op 36 en 54 maanden, en matige tot hoge correlaties werden gevonden tussen 24 maanden HOME scores en 36 maanden Stanford-Binet IQ scores.

Kinderen met psychische of psycho-educatieve stoornissen variërend van ADHD, autisme spectrum stoornissen, verstandelijke beperking, en specifieke leerstoornis zorgen voor extra stressoren voor ouders. Hoewel het gebruikelijk is om te zeggen dat deze kinderen meer structuur nodig hebben dan andere, zijn onderzoekers nu systematisch aan het bestuderen wat dit betekent in termen van thuisomgeving. Het vermogen van een gezin om een dagelijkse routine vol te houden is een belangrijke factor gebleken in de uitkomst van kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Weisner, Matheson, Coots, & Bernheimer, 2005). Het volhouden van zinvolle dagelijkse routines houdt in het jongleren met voortdurende eisen en het bereiken van lange-termijn doelen, in plaats van het omgaan met crises en stress. Moeilijkheden met het volhouden van dagelijkse routines kwamen vaker voor in eenoudergezinnen, uitgebreide gezinnen, arme gezinnen, en gezinnen met veel problemen. Wanneer de problemen in het gezin groot en onvoorspelbaar zijn, zijn routines moeilijker vol te houden. Hoewel een toename van de gezinsmiddelen werd geassocieerd met een grotere duurzaamheid, zijn gezinnen met een laag inkomen vaak in staat om redelijke dagelijkse routines te creëren en vol te houden, zelfs als ze worstelen met beperkte middelen. Deze gezinnen met een laag inkomen met duurzame dagelijkse routines bleken niet meer dan één extra probleem te hebben naast de zorg voor een kind met vertraging. Deze onderzoekers wijzen er echter ook op dat het vermogen van een gezin om een dagelijkse routine vol te houden niets te maken heeft met de mate van stimulatie die het kind krijgt, of met de warmte en verbondenheid binnen het gezin. De kwaliteit van de interactie is even belangrijk als de structuur.

Als de thuisomgeving zo’n krachtige voorspeller is van de cognitieve ontwikkeling, dan moet men zich afvragen hoe twee kinderen uit hetzelfde gezin soms zo van elkaar kunnen verschillen in termen van uitgedrukt cognitief vermogen. Plomin en Petrill (1997), die schreven vanuit een andere onderzoekslijn met betrekking tot gedragsgenetica, boden het concept van gedeelde versus niet gedeelde omgeving aan om verschillen tussen familieleden te helpen verklaren. Zij stelden dat de cognitieve ontwikkeling tijdens de kinderjaren grotendeels wordt beïnvloed door aspecten van de thuisomgeving die door broers en zussen worden gedeeld, terwijl tegen het einde van de adolescentie het IQ grotendeels wordt beïnvloed door niet-gedeelde aspecten van de omgeving. Er zijn echter methodologische en andere problemen gerezen met betrekking tot dit onderzoek (Stoolmiller, 1999), en verdere studies zijn nodig om deze vraag volledig te beantwoorden.

Het is zeker dat adolescenten meer beïnvloed worden door leeftijdgenoten dan kinderen. Zo kunnen zelfs kinderen van dezelfde ouders een verschillende omgeving ervaren als ze een paar jaar na elkaar de adolescentie ingaan en onder invloed komen van verschillende vriendenkringen. Vóór deze periode echter kunnen kinderen van hetzelfde gezin een verschillende omgeving ervaren wanneer zij de kleuter- of preadolescente fase ingaan, een paar jaar na hun oudere broers of zussen, om redenen die zo gevarieerd en normaal zijn als veranderingen in werkdruk, werkstatus, of huwelijkssatisfactie gedurende de tussenliggende jaren.

Zelfs zonder door de omgeving veroorzaakte veranderingen in het gezin, gaan ouders vaak anders met elk kind om, eenvoudigweg omdat elk kind verschillend is qua persoonlijkheid. Puur als ouders gesproken, zijn wij er vrij zeker van dat elk van onze respectieve kinderen verschillende aspecten van onszelf als ouders heeft ervaren, en dus niet volledig dezelfde ontwikkelingsomgeving heeft gedeeld. Wij geven er de voorkeur aan te geloven dat ons veranderend ouderlijk gedrag een reactie was op hun unieke temperamenten (eerder dan een pathologische variabiliteit in onze eigen persoonlijkheden). Hoewel veel van de discussie in deze literatuur in één richting gaat over hoe het gedrag van de ouders de ontwikkeling van kinderen beïnvloedt, moeten mensen die kinderen in probleemgezinnen evalueren in gedachten houden dat de benadering van de wereld om hen heen door kinderen sterk varieert en de reacties van de ouders beïnvloedt. Simpel gezegd, sommige kinderen zijn gemakkelijker op te voeden dan andere, iets waar de meeste mensen achter komen tegen de tijd dat ze grootouders worden! Deskundige clinici besteden tijd aan het overwegen van de manieren waarop de unieke kenmerken van elk kind interageren met de familiesystemen in de thuisomgeving, en hoe deze dynamiek de unieke ontwikkelingsbehoeften van het kind vergemakkelijkt of belemmert. Er bestaan veel voorbeelden van kinderen met psycho-educatieve stoornissen en/of een problematische thuisomgeving die goed aangepast blijken te zijn. Wij relateren deze positieve uitkomsten deels aan het kenmerk veerkracht. Veerkracht heeft betrekking op de mate waarin een kind gevoelig is voor waargenomen omgevingsdreigingen en de snelheid waarmee het herstelt wanneer het van streek is. Deze kenmerken zijn belangrijk voor het gevoel van optimisme, zelfvertrouwen en aanpassingsvermogen van het kind. Hoewel het vermogen om de eigen emoties, aandacht en gedrag te reguleren gerelateerd kan zijn aan basistemperament, zijn er ook effectieve strategieën om kinderen thuis en op school weerbaarheid bij te brengen (Goldstein & Brooks, 2005). Verder wordt veerkracht verbeterd met een toename in het gevoel van verwantschap van het kind met anderen – wat geworteld is in basisvertrouwen, toegang tot steun, sociaal comfort, en tolerantie voor verschillen – en deze drijfveren liggen stevig in het domein van het gezin. Een maatstaf voor veerkracht bij kinderen en adolescenten is beschikbaar voor klinisch gebruik (Prince-Embury, 2006; Prince-Embury & Saklofske, 2014).

We hebben al gesproken over inkomensongelijkheid per raciale etnische groep. Het is duidelijk dat armoede aanzienlijke gevolgen kan hebben voor het functioneren van het gezin, waardoor de thuissituatie wordt beïnvloed. Shah, Mullainathan, en Shafir (2012) suggereren dat arme individuen zich vaak schuldig maken aan gedragingen, zoals buitensporig lenen, die de omstandigheden van armoede versterken. Verklaringen voor dit gedrag in het verleden waren gericht op persoonlijkheidskenmerken van de armen, of benadrukten omgevingsfactoren zoals huisvesting of financiële toegang. Shah en collega’s laten in een reeks experimenten zien dat schaarste noodzakelijkerwijs de manier verandert waarop arme mensen hun aandacht verdelen, en suggereren dat dit ertoe leidt dat de armen zich meer bezighouden met proximale problemen terwijl ze distale doelen verwaarlozen. Mani, Mullainathan, Shafir en Zhao (2013) gaan een grote stap verder en tonen aan dat armoede het cognitief functioneren direct belemmert in een reeks experimenten. Deze auteurs suggereren dat armoedegerelateerde zorgen mentale hulpbronnen consumeren, waardoor er minder cognitieve capaciteit overblijft voor andere taken.

Als een toegevoegd punt vanuit een niet-onderzoeksoogpunt, hebben de huidige auteurs in hun klinische werk ouders geobserveerd die zelf een beperkte opleiding hebben, vaak in een economisch verarmde omgeving leven en zich niet hebben gerealiseerd wat de impact is van “wat zij als ouders doen” op hun kinderen op de korte en langere termijn. Een ouder zei, toen haar werd gevraagd of zij met haar jonge zuigeling sprak of haar kleuters voorlas: “Ik wist niet dat ik dat moest doen”. Dergelijke klinische observaties zijn consistent met onderzoek waaruit blijkt dat de woordenschatontwikkeling van jonge kinderen varieert als functie van de spraakfrequentie van de moeder (Hoff, 2003), en dat de taalontwikkeling kan worden verbeterd door actieve blootstelling aan auditieve stimuli van goede kwaliteit in de kindertijd (Benasich, Choudhury, Realpe-Bonilla, & Roesler, 2014). Ouders die in armoede leven, besteden minder tijd aan het praten en voorlezen van jonge kinderen, wat een negatieve invloed heeft op het prelinguïstische proces van akoestische mapping in de kindertijd, en hen blootstelt aan minder nieuwe woorden tijdens latere, kritieke perioden van taalontwikkeling.

Deze bevindingen komen overeen met het populaire boek van Ruby Payne (Payne, 2013) waarin ze een cultuur van armoede voorstelt, en beschrijft hoe dit ertoe leidt dat mensen anders gaan denken, en soms keuzes maken op basis van onmiddellijke behoeften die misschien niet in hun beste belang op de lange termijn zijn. Omdat veel leraren niet uit een cultuur van armoede komen, hebben ze soms moeite om het gedrag van de ouders van hun leerlingen te begrijpen, en Payne’s boek biedt een kader voor dat begrip, dat niet gebaseerd is op vermeende persoonlijkheidsfouten van de armen. Als zodanig is het boek erg populair geworden in workshops voor leraren. Valencia (2010) lijkt te beweren dat de notie van een cultuur van armoede echter leidt tot tekortdenken, wat gewoon een andere vorm van het slachtoffer de schuld geven is, terwijl de echte boosdoener het gebrekkige onderwijssysteem is.

In ons hoofdstuk proberen we niemand de schuld te geven. Ons doel is alleen het inzicht te bevorderen dat de cognitieve vermogens van kinderen zich niet vanzelf ontwikkelen; eerder ontwikkelen cognitieve vermogens zich gedeeltelijk in reactie op fysieke en sociale milieus, die de ontwikkeling in verschillende mate ondersteunen. De maatschappelijke en familiale aspecten zijn veel te omvattend om door een enkele experimentator in hun geheel te kunnen worden bestudeerd. Bovendien zijn de interacties tussen deze talloze invloeden zowel complex als wederkerig, zodat het toekennen van causaliteit arbitrair is en meestal een functie is van welk segment van het probleem men onderzoekt op welk moment in de tijd. In elk wederkerig interagerend systeem is de oorsprong van de causaliteit per definitie onkenbaar. Eenvoudiger gezegd, we zullen hier niet debatteren over wat er eerst kwam, “de kip of het ei.”