Diakritische tekens

Diakritische tekens, vaak losjes `accenten’ genoemd, zijn de verschillende kleine puntjes en kwastjes die in veel talen boven, onder of op bepaalde letters van het alfabet worden geschreven om iets aan te geven over hun uitspraak. Zo kent het Frans woorden als été `zomer’, août `augustus’, ça `dat’ en père `vader’; het Duits heeft Wörter `woorden’ en tschüss `goedendag’; het Spaans heeft mañana `zomer’ en ángel `engel’; Het Noors heeft brød `brood’ en frå`van’; het Pools heeft łza `scheur’, źle `slecht’ en pięć `vijf’; het Turks heeft kuş `vogel’ en göz `oog’; het Welsh heeft tŷ `huis’ en sïo `gepis’, enzovoort. Wanneer u een woord, naam of passage uit een vreemde taal citeert waarin diakritische tekens worden gebruikt, moet u alles in het werk stellen om die tekens getrouw weer te geven. Gelukkig kunnen de meeste tekstverwerkers ten minste de meest voorkomende diakritische tekens produceren.

U zult dit waarschijnlijk het meest moeten doen bij het citeren van namen van personen of plaatsen of titels van literaire en muzikale werken. De Franse politicus is François Mitterrand, de Spaanse golfer is José-María Olazábal, de Poolse taalkundige is Jerzy Kuryłowicz, de Turkse nationale held is Mustafa Kemal Atatürk, de belegerde stad in het voormalige Joegoslavië is Goražde, Wagners opera is de Götterdämmerung en de Franse film is Zazie dans le Métro. Voor zover u ze kunt produceren, zijn dit dus de vormen die u moet gebruiken, zelfs wanneer u in het Engels schrijft. Maar overdrijf het niet. Als er een geaccepteerde Engelse vorm bestaat, gebruik die dan: schrijf München, niet München, Montreal, niet Montréal, The Magic Flute, niet Die Zauberflöte.

In het Engels worden diakritische tekens normaal gesproken niet gebruikt, maar ze komen in drie situaties voor. Ten eerste, veel buitenlandse woorden en zinnen zijn geleend in het Engels, en sommige van deze worden nog niet beschouwd als volledig verengelsd. Dergelijke vormen moeten worden geschreven met hun oorspronkelijke diakritische tekens, en ze moeten ook cursief worden geschreven, indien mogelijk, om hun buitenlandse status aan te geven:

Lloyd George was de bête noire van de Tories.Zij was een artieste manquée.De Wörter und Sachen benadering wordt geprefereerd door sommige etymologen.

Vele andere van dit soort dingen zijn zo volledig verengelsd dat ze nu gewoonlijk als gewone Engelse woorden worden behandeld. Zo schrijven de meeste mensen nu café in plaats van café, naive in plaats van naïef, en cortege in plaats van cortège, en worden dergelijke woorden gewoonlijk niet gecursiveerd. Als u hierover twijfelt, moet u, zoals altijd, een goed woordenboek raadplegen.

Ten tweede, een bijzonder diakritisch teken, de diakerese (¨), wordt in het Engels heel af en toe geschreven om aan te geven dat een klinker apart moet worden uitgesproken. Een bekend voorbeeld hiervan is de naam Zoë, maar er bestaan ook andere gevallen. Een enkeling schrijft coöperate, in plaats van cooperate, en aërate, in plaats van aerate, maar de schrijfwijzen met de trema zijn nu beslist ouderwets en niet aan te bevelen. Het gebruik varieert met de familienaam Brontë: alle leden van deze beroemde familie spelden hun naam met de trema, die daarom misschien zou moeten worden gehandhaafd door de gebruikelijke regel van het respecteren van de voorkeuren van de eigenaar van een naam, maar veel mensen schrijven nu toch Bronte.

Ten derde, een accent grave (`) wordt soms geschreven over de letter e in de uitgang -ed om aan te geven dat het wordt uitgesproken als een aparte lettergreep. Zo schrijven we alearnèd scholar of an agèd man om aan te geven dat learnèd en agèd hier elk als twee lettergrepen worden uitgesproken. Vergelijk I learned French at school en Hehas aged rapidly, waarin learned en aged als eenlettergrepig worden uitgesproken.

Voor het gemak volgen hier de namen van de meer gebruikelijke diakritische tekens:

á het accent aigu à het accent grave â het accent circumflex ü de diaerese, of trema, of umlaut ñ de tilde ç de cedilla å de ring, of bolle ø de schuine streep, of solidus, of virgule