Dertig jaar na dato: wat de ramp met de Challenger-raket betekende voor onze wedloop naar de ruimte

Het was een van die momenten die je nooit zult vergeten. Dertig jaar geleden ontplofte het ruimteveer Challenger 73 seconden na de lancering. In een oogwenk werd een droom een tragedie – en dat allemaal omdat een kleine, eenvoudige afdichting het had begeven in de rechter solid rocket booster.

Ik herinner me de gebeurtenis nog goed. Ik had een donker hokje van een kantoor met uitzicht op een deuropening die een kortere weg was tussen onze kantoren en de bar, waar er een televisie was. Om iets na vijf uur, toen ik van plan was mijn koffers te pakken, bonsde een collega op mijn raam. “De shuttle is geëxplodeerd,” zei hij. “We gaan kijken of er nieuws op TV is”.

Hij had een nieuwsbulletin op zijn radio gehoord en wilde weten wat er was gebeurd. We vergeten nu maar al te gemakkelijk dat je in die tijd niet even snel op internet kon zoeken of naar de nieuwszender bladeren. Het nieuws werd op bepaalde tijden uitgezonden – en het BBC avondnieuws was pas om 18.00 uur.

Ik zag de eerste filmbeelden van de ramp op het kinderjournaal, Newsround – toepasselijk omdat de missie de eerste was met een lerares, Christa McAuliffe, aan boord, en Newsround de aanloop naar de lancering had gevolgd.

Net als miljoenen anderen hoopte ik dat het verschijnen van verschillende strepen uit de shuttle betekende dat de zevenkoppige bemanning was ontsnapt en spoedig uit de Atlantische Oceaan zou worden gered. Maar, zoals bekend, was dat niet het geval – en de daaropvolgende Rogers Commissie kwam tot de conclusie dat Sharon Christa McAuliffe, Gregory Jarvis, Judith A. Resnik, Francis R. (Dick) Scobee, Ronald E. McNair, Mike J. Smith en Ellison S. Onizuka waarschijnlijk ofwel waren gestorven aan hypoxie tijdens hun terugkeer door de atmosfeer, ofwel bij de impact met het wateroppervlak. Zij waren de eerste Amerikaanse astronauten die tijdens de vlucht om het leven kwamen.

Sindsdien is er vooruitgang geboekt op het gebied van communicatie, waardoor de wereld bijna onherkenbaar is veranderd. We hoeven niet meer te wachten op een nieuwsbulletin om informatie te ontvangen, of naar een specifieke locatie te gaan om beelden van een gebeurtenis te bekijken. We hebben het nieuws bij ons – mobiele telefoons en sociale media geven 24 uur per dag en 7 dagen per week toegang tot gebeurtenissen in de wereld, waarbij beelden en commentaar bijna onmiddellijk van de ene kant van de wereldbol naar de andere worden doorgestuurd. Maar heeft de ruimtevaart zo veel veranderd?

Een wereldwijde calamiteit

Die Challenger-missie was de 25e die opsteeg als onderdeel van het belangrijkste Shuttle Transportation System (STS) -programma. De lancering kwam in een tijd waarin bijna elke lancering een missie “eerste” was, of het nu de eerste Amerikaanse vrouw, de eerste Afro-Amerikaanse, de eerste Europese, de eerste politicus betrof. De belangstelling voor STS-51-L was bijzonder groot, omdat scholieren de selectie van Christa McAuliffe uit 11.000 kandidaten hadden gevolgd in het kader van het Teacher in Space Project. De daaropvolgende toespraak van de Amerikaanse president Ronald Reagan – waarin hij het gedicht High Flight van John Gillespie Magee parafraseerde – gaf uitdrukking aan de enorme omvang van de ramp.

We zullen hen nooit vergeten, evenmin als de laatste keer dat we hen zagen, vanochtend, toen ze zich opmaakten voor hun reis en elkaar gedag wuifden en ‘de norse banden van de aarde ontglipten’ om ‘het aangezicht van God aan te raken’.

Het shuttleprogramma werd bijna drie jaar opgeschort en vloog na de herintroductie 88 succesvolle missies in 14 jaar, waarvan de meeste voor de bouw en bevoorrading van het internationale ruimtestation (ISS). De ramp met de Columbia in februari 2003, toen de shuttle bij de terugkeer in de dampkring desintegreerde en alle zeven bemanningsleden omkwamen, legde het programma opnieuw stil. Een van de meest vernietigende bevindingen van de Columbia Accident Investigation Board was de kritiek op NASA’s besluitvorming, haar risicobeoordelingsprocedures en haar organisatiestructuren – met de conclusie dat NASA er niet in was geslaagd om veel van de lessen van Challenger te leren.

Het shuttleprogramma eindigde in 2011, waardoor de bevoorrading van het ISS aanvankelijk afhing van de Russische Sojoez- en Europese Ariane-raketten. Later zijn ook de particuliere bedrijven SpaceX en Orbital Sciences gecontracteerd om vracht van en naar het ISS te vervoeren.

Waar nu?

Dus wat is de erfenis van Challenger? Hebben we alle geavanceerde veiligheidseisen die volgden op de twee shuttle-rampen overgenomen? Zijn de aanbevelingen voor organisatorische veranderingen opgevolgd? Helaas, totdat er weer een ramp gebeurt, zullen we het waarschijnlijk niet weten. Maar met elke succesvolle lancering die plaatsvindt, kunnen we er zekerder van zijn dat ruimtevluchten – in ieder geval onbemande ruimtevluchten – meer routine worden.

Aan de andere kant lijkt de bemande ruimtevlucht als een gewone, geaccepteerde wijze van reizen even ver weg als het was in 1986. De komst van particuliere bedrijven op het toneel heeft meer impuls gegeven aan het idee dat ruimtereizen voor plezier haalbaar zijn – maar de crash van Virgin Galactic’s SpaceShip Two in november 2014 zette opnieuw vraagtekens bij de veiligheid van dergelijke ondernemingen.

Er is een Global Space Exploration Programme en NASA heeft zijn inzet voor menselijke verkenning van Mars opnieuw bevestigd. Ondertussen heeft de directeur-generaal van de ESA, Johann-Dietrich Woerner, verklaard dat hij een dorp op de maan wil bouwen, waarschijnlijk met behulp van 3D-printertechnologie, en dat het een mondiaal dorp voor alle naties moet zijn. Maar de waarheid is dat veel van de documenten in verband met deze ondernemingen eerder aspiraties zijn dan realisaties.

Toekomstvisies van menselijke ruimte-exploratie zijn ofwel inspirerend of lachwekkend, afhankelijk van waar je zit op de optimisme-pessimisme schaal. Maar ze geven ons iets om naar te streven – en zeker dat is de beste les te nemen van Challenger, en een passend eerbetoon aan degenen die hun leven hebben verloren in de ruimte. Geef nooit op, we komen er uiteindelijk wel. En het uitzicht zal adembenemend zijn.