Chromesthesia: Seeing Sound In Colour

Heb je ooit een muziekstuk geassocieerd met een specifieke herinnering? Dat gevoel dat je je koptelefoon opzet of de naald op de plaat zet, op play drukt en meteen wordt meegesleept naar een bepaald moment in je leven dat je voor altijd is bijgebleven?

De meesten van jullie wel, maar stel je nu eens voor dat je een herinnering vervangt door een daadwerkelijke fysieke manifestatie. Iets wat je met je eigen ogen kunt zien. Misschien denkt u dat dit een absurde vaardigheid is die alleen is voorbehouden aan de schrijvers van de volgende X-Men film, maar het is een echt verschijnsel en het heeft een naam: chromesthesie.

Chromesthesie in de breedste zin van het woord is de associatie van geluid en kleur.

Alles, van pratende mensen tot het geluid van vuurwerk, kan chromesthesie opwekken, hoewel het de connectie met muziek is die het meeste uit deze bijzondere gave naar boven brengt. Stel je voor dat elke individuele noot in een muziekstuk een uitbarsting van kleur produceert, wat resulteert in je eigen persoonlijke regenboog die zich ontvouwt tijdens het afspelen van een riff of melodie.

Chromesthesie is eigenlijk een specifieke vorm van synesthesie, die, bij gebrek aan een meer beknopte beschrijving, verwijst naar elke vorm van perceptuele ervaring waarbij gedachten en beelden samensmelten.

Dit fenomeen wordt vaak beschreven als de ervaring van twee of meer zintuigen die gelijktijdig werken, hoewel deze terminologie soms als onjuist is gebrandmerkt. Door de jaren heen is het moeilijk geweest om precies aan te geven hoe synesthesie optreedt, met als belangrijkste punt dat het mensen verschillend beïnvloedt: Het blauw van de een kan bijvoorbeeld groen zijn voor een ander.

Een ding kunnen we het echter over eens zijn: synesthesie blijft een interessante ervaring om je proberen voor te stellen.

Zeker, de meesten van ons kunnen verschillende geluiden aan kleurschakeringen toeschrijven – harde geluiden die aan rood doen denken, en het geluid van oceaangolven doet ons bijvoorbeeld aan blauw en groen denken, maar we doen dit uit vrije wil. Bij synestheten is deze vaardigheid inherent en treedt zij onwillekeurig op. Terwijl synesthesie een interessant onderwerp is waar ik uren over zou kunnen praten, is het chromesthesie dat ik zal bespreken, in het bijzonder muzikanten door de jaren heen die hebben aangegeven ervaringen te hebben met dit fenomeen.

De hele reden dat ik zelfs dacht om dit artikel te schrijven was het lezen van een tweet van Lorde terug in maart waarin ze haar chromesthesie-geleide ervaring beschreef bij het schrijven van “Green Light.”

https://twitter.com/lorde/status/840014399301701632

Lorde legt verder uit hoe chromesthesie haar werkwijze in de studio beïnvloedt door te zeggen dat ze “…het uiteindelijke nummer kan zien, zelfs als het ver weg en mistig is”, waarmee ze zinspeelt op de kleurcodering van haar nummers en het verbinden van bepaalde thema’s in haar muziek met verschillende tinten. Ze zegt verder dat het haar doel is om de akkoorden en ritmes in haar liedjes precies te configureren, door de verschillende kleuren te corrigeren totdat ze overeenkomen met hoe ze het eerst zag.

Het is geen verrassing dat een hoog percentage van mensen die regelmatig chromesthesie ervaren in een creatief medium werken, of het nu als muzikant of kunstenaar is. In het geval van Lorde’s “Green Light”-ervaring, is het gemakkelijk om uit de titel van het nummer op te maken wat voor kleuren ze tijdens het schrijf- en opnameproces ervoer.

Voor anderen is de chromesthesie-ervaring meer obscuur.

Zo heeft Billy Joel bijvoorbeeld gezegd dat hij verschillende kleuren met songteksten verbindt. Sterk klinkende klinkers als -a, -e of -i roepen beelden op van blauw en groen, terwijl hard klinkende medeklinkers als -t of -p worden geassocieerd met levendige tinten rood of goud. Dit fenomeen wordt grapheme-kleursynesthesie genoemd en beschrijft in feite de ervaring van het zien van letters en cijfers in schakeringen van kleur. Zoals met de meeste synesthesie-ervaringen, zijn deze tinten niet voor iedereen hetzelfde, hoewel studies hebben aangetoond dat bepaalde letters vergelijkbare kleuren oproepen bij synestheten.

Fall Out Boy’s Patrick Stump heeft ook zijn eigen ervaringen met grapheme-kleur synesthesie gedeeld.

Stump verklaarde dat de meeste letters en cijfers aanvoelen als een kleur, en dat het pas was totdat hij zich in 2011 openstelde over zijn ervaringen, dat hij erachter kwam dat het een vaker voorkomend fenomeen was onder andere muzikanten dan hij eerst dacht. Musici en componisten die liedjes maken op basis van hoe ze zich die in hun hoofd voorstellen is één ding, maar elke noot, elk akkoord en elke melodie in kleur zien moet een genot zijn om mee te maken.

Synesthesie wordt soms beschreven als een stoornis of medische aandoening, maar Pharrell Williams beweert iets anders. Hij heeft er vaak naar verwezen als een aanwinst en een gave om het schrijven van muziek makkelijker te maken. Hij heeft specifiek verklaard dat zijn eigen methode om chromesthesie te gebruiken helpt bij het identificeren of iets in de juiste toonsoort is, gebaseerd op het feit of de kleuren overeenkomen of niet.

Het is gemakkelijk te zien hoe chromesthesie zelfs iemand die misschien niet het scherpste oor voor muziek heeft, van nut kan zijn door muziek in zijn meest abstracte staat te kunnen zien.

Synesthesie is zelfs al in de 19e eeuw gedocumenteerd, toen de Hongaarse componist Franz Liszt naar verluidt terminologie gebruikte als “een beetje blauwer” en “niet zo roos” wanneer hij zijn orkest toesprak. Na verloop van tijd accepteerden zij het feit dat Liszt, terwijl zij alleen tonen konden horen, de kleuren beschreef die hij zag en voelde.

Een andere 19e-eeuwse componiste, Amy Beach, had door haar chromesthesie zeer specifieke associaties met kleur. Volgens Amy’s moeder verbond ze bepaalde grote noten met kleuren – Fis was zwart en een G zou bijvoorbeeld rood zijn.

In het geval van Beach gingen haar chromesthesie en haar inherente vermogen om een perfecte toonhoogte te hebben hand in hand en het is verbluffend om je voor te stellen hoe goed ze muziek kon beheersen en controleren precies zoals ze dat wilde. Net als een kunstenaar die een leeg doek ziet en de kleuren van een afbeelding perfect uit zijn geheugen kan weergeven.

Terwijl synesthesie en de verschillende takken ervan nog lang niet volledig zijn onderzocht, blijft het een interessante ervaring om je er een voorstelling van te maken.

In de loop der jaren zijn synestheten bekend geworden als uitblinkers in hun gekozen beroep, of het nu komt door een verbeterd geheugen, het zien van muziek als kleur, of door het bezitten van beter op elkaar afgestemde cognitieve vaardigheden. Het is gemakkelijk te zien hoe iedereen met een creatieve capaciteit kan profiteren van dit vermogen. Voor de andere 96% van ons gewone stervelingen is het een ervaring waar we alleen maar van kunnen dromen.