Antonie van Leeuwenhoek – De vader van de microbiologie

Antonie van Leeuwenhoek’s microscopen door Henry Baker

Op 24 oktober 1632 werd de Nederlandse handelaar en wetenschapper Antonie van Leeuwenhoek, de uitvinder van de microscoop, geboren. Hij is algemeen bekend als “de Vader van de Microbiologie”, en wordt beschouwd als de eerste microbioloog.

“Houdt u er rekening mee dat mijn waarnemingen en gedachten alleen het resultaat zijn van mijn eigen impuls en nieuwsgierigheid; want behalve ikzelf zijn er in onze stad geen filosofen die deze kunst beoefenen, dus neemt u alstublieft geen aanstoot aan mijn arme pen en de vrijheid die ik hier neem bij het opschrijven van mijn willekeurige noties.”
– Antonie van Leewenhoek

Eerste stappen

Dat Van Leeuwenhoek enkele van de belangrijkste ontdekkingen in de geschiedenis van de biologie deed, is nogal verrassend. De zoon van een mandenmaker, geboren in 1632, was niet zo fortuinlijk om hoger onderwijs of zelfs een universitaire graad te ontvangen. Op 16-jarige leeftijd ging Antonie van Leeuwenhoek in de leer bij een lakenhandelaar in Amsterdam als boekhouder en kassier. Wat de jonge Van Leeuwenhoek als een miserabele situatie beschouwde, veranderde al snel in een zeer interessante. Daar zag hij de eerste versie van de microscoop, een vergrootglas op een klein statief, dat in die tijd veel door lakenhandelaren werd gebruikt en Van Leeuwenhoek zeer fascineerde. Enkele jaren later, in 1654 opende de zakenman zijn eigen manufacturenwinkel in Delft, maar de belangstelling voor glasbewerking zou hij nooit verliezen en pas een jaar of tien later wist hij al lenzen te slijpen en vervaardigde hij zelf zijn eerste microscopen.

Opgemerkt moet worden, dat vóór Van Leeuwenhoek al microscopen met meerdere lenzen werden gebruikt, maar de kwaliteit daarvan was verbijsterend slecht, hetgeen zijn motivatie vergrootte om een microscoop met slechts één perfecte lens te bouwen, hetgeen ook lukte.

Antonie van Leeuwenhoek
(1632-1723)

De beroepsamateur

Zijn eerste waarnemingen, die hij in zijn vrije tijd deed, waren tamelijk eenvoudig, zoals het meten van het aantal micro-organismen in bepaalde eenheden water. Dit soort waarnemingen waren echter vrijwel uniek, maar toch werd de hobby-bioloog in de wetenschappelijke gemeenschap genegeerd.

Ten slotte kwam Van Leeuwenhoek in de jaren 1670 in contact met de Royal Society of London en kon hij eindelijk zijn waarnemingen publiceren, waardoor hij onmiddellijk beroemd werd in de wetenschappelijke gemeenschap en daarbuiten. Maar de goede tijden duurden niet zo lang. Nadat hij zijn resultaten over eencelligen had gepresenteerd, werd de nu bekende wetenschapper opnieuw op de proef gesteld omdat het bestaan van eencelligen in die tijd nog niet echt duidelijk was en Van Leeuwenhoeks geloofwaardigheid aanvankelijk slonk totdat zijn werk enkele jaren later volledig werd gevalideerd.

Nog steeds stuurde de ‘amateur’ die hij werd geacht te zijn, zijn hele leven lang bijna 600 brieven over zijn onderzoeken naar de Royal Society. Hij was in staat 500 lenzen van hoge kwaliteit te produceren en ten minste 25 microscopen van verschillende types. Eén ervan was zelfs in staat om tot 500 keer te vergroten en daarmee kon hij een belangrijke bijdrage leveren aan het nieuwe wetenschappelijke gebied van de microbiologie. Hij ontdekte bijvoorbeeld de infusoria, bacteriën, de vacuole van een cel en spermatozoa. Over deze laatste ontdekking kreeg Van Leeuwenhoek het zwaar aan de stok met theologen.

Antonie van Leeuwenhoek verdient echt de naam ‘Vader van de Microbiologie’ door zijn vele baanbrekende waarnemingen en zijn inspanningen voor de bouw van microscopen. Hij hield zijn creatie van de lenzen altijd geheim en het kon pas in de jaren 1950 worden onthuld.

Op yovisto academic video search kunt u genieten van een video over Anton van Leeuwenhoek en zijn prestaties.

Referenties en verder lezen:

• Antonie van Leeuwenhoek op BBC History
• Antonie van Leeuwenhoek op Wikidata
• Leeuwenhoek op de University of California, Berkeley
• Maria Sibylla Merian and her Love for Nature’s Details, SciHi Blog
• Edward Murray East and the Hybrid Corn , SciHi Blog
• Ernst Haeckel and the Phyletic Museum , SciHi Blog
• Leeuwenhoek Tijdlijn via Wikidata