Hernán Cortés

Hernán(do) Cortés, Marqués del Valle de Oaxaca (1485 – 2 grudnia 1547) był hiszpańskim odkrywcą, dowódca wojskowy i kolonizator, którego śmiały podbój Imperium Azteków w Meksyku dla Hiszpanii w 1521 roku doprowadził do ostatecznego podporządkowania i skutecznej eliminacji rodzimej kultury amerykańskiej w Mezoameryce.

Cortés przyjął w podboju Meksyku metody podobne do tych, jakimi posługiwali się inni konkwistadorzy, w tym tortury, chwytanie tubylczych przywódców i niszczenie na wielką skalę życia i mienia w pogoni za złotem i innymi bogactwami. Mimo to wielu twierdzi, że obchodził się z tubylcami bardziej humanitarnie niż jego następcy. Cortes był sprawnym żołnierzem i administratorem, który wykazał się względną powściągliwością podczas podboju, dążył do zawarcia pokoju z plemionami indiańskimi, sprzeciwiał się niewolnictwu, wydał edykty przeciwko składaniu ofiar z ludzi i dążył do pokojowego nawrócenia Indian na wiarę chrześcijańską. Cortés miał nadzieję zdobyć produktywną prowincję opartą na chrześcijańskich zasadach, a nie niewolnicze państwo zarządzane przez pazernych władców. Hiszpański podbój Nowego Świata był uzasadniony moralnie poprzez samozachowawcze argumenty za chrystianizacją rdzennych mieszkańców i politycznie poprzez wspaniały podział znanego świata między Hiszpanię i Portugalię dokonany przez papieża Aleksandra VI w traktacie w Tordesillas w 1494 roku. Późniejsze hiszpańskie administracje kolonialne w dużej mierze odrzuciły osiągnięcia kulturowe Mezoamerykanów, pozbawiając ich ziemi, języka i dziedzictwa. Podbój był również wspomagany przez choroby wprowadzone przez Hiszpanów, na które rdzenni Amerykanie nie mieli odporności.

Uznając powszechne ludzkie cierpienie i kulturowe zniszczenie procesu kolonialnego, można jednak ocenić bohaterów takich jak Hernan Cortes na podstawie ich motywów i czynów w danym kontekście, w którym odegrali swoją rolę.

Wczesne życie

Cortés urodził się w Medellín, w prowincji Extremadura, w Królestwie Kastylii w Hiszpanii w 1485 roku. Jego ojciec, Martín Cortés de Monroy, był kapitanem piechoty o wybitnym rodowodzie, ale szczupłych środkach. Jego matką była Catalina Pizarro Altamirano. Przez matkę Hernan był drugim kuzynem Francisco Pizarro, który później podbił cywilizację Inków w dzisiejszym Peru (nie mylić z innym Francisco Pizarro, który dołączył do Cortésa, by podbić Azteków).

Cortés jest opisywany jako chorowite dziecko przez swojego biografa, kapelana i przyjaciela Francisco Lópeza de Gómara. W wieku 14 lat Cortés został wysłany na studia na Uniwersytecie w Salamance. Było to wielkie centrum nauki w tym kraju i choć relacje różnią się co do charakteru studiów Cortésa, jego późniejsze pisma i działania sugerują, że studiował prawo i prawdopodobnie łacinę.

Po dwóch latach Cortés, zmęczony nauką, wrócił do domu, do Medellín, ku wielkiej irytacji swoich rodziców, którzy mieli nadzieję zobaczyć go wyposażonego do opłacalnej kariery prawniczej. Jednak te dwa lata spędzone w Salamance, plus jego długi okres szkolenia i doświadczenia jako notariusza – najpierw w Sewilli, a później w Hispanioli – dały mu bliską znajomość kodeksów prawnych Kastylii, która miała mu pomóc w uzasadnieniu jego nieautoryzowanego podboju Meksyku.

W tym momencie swojego życia Cortés został opisany przez Gómarę jako niespokojny, wyniosły i złośliwy. Był to prawdopodobnie słuszny opis 16-letniego chłopca, który wrócił do domu tylko po to, by znaleźć się sfrustrowanym życiem w swoim małym prowincjonalnym miasteczku. W tym czasie do Hiszpanii napływały wieści o ekscytujących odkryciach Kolumba w Nowym Świecie. Cortés i jego rodzina musieli doskonale zdawać sobie sprawę z potencjału, jaki mógł on kryć w sobie dla młodego, żądnego przygód mężczyzny.

Wyjazd do Nowego Świata

Plany zostały poczynione w 1502 roku, aby Cortés popłynął do obu Ameryk ze znajomym rodziny, Nicolasem de Ovando, nowo mianowanym gubernatorem Hispanioli, ale kontuzja odniesiona podczas pośpiesznej ucieczki z sypialni zamężnej kobiety z Medellin uniemożliwiła mu odbycie podróży. Zamiast tego spędził następny rok, wędrując po kraju.

W 1503 roku, w wieku 18 lat, Cortés popłynął w konwoju statków handlowych zmierzających do Santo Domingo, stolicy Hispanioli. W końcu dotarł na Hispaniolę na statku dowodzonym przez Alonso Quintero, który próbował oszukać swoich przełożonych i dotrzeć do Nowego Świata przed nimi, aby zapewnić sobie korzyści osobiste. Buntownicze zachowanie Quintero mogło posłużyć Cortésowi za wzór w jego późniejszej karierze. Historia konkwistadorów obfituje w relacje z rywalizacji, walki o pozycję, buntu i zdrady.

Po przybyciu Cortés zarejestrował się jako obywatel, co uprawniało go do otrzymania działki budowlanej i ziemi pod uprawę. Wkrótce potem Ovando, jeszcze jako gubernator, dał mu repartimiento Indian i uczynił go notariuszem miasta Azuza. Wydaje się, że następne pięć lat posłużyło mu do zadomowienia się w kolonii, choć zdążył zarazić się syfilisem od Indianek z okolicy, chorobą, która do tego czasu była nieznana w Starym Świecie, a która po wprowadzeniu do niego spowodowała wielkie spustoszenie. W 1506 roku wziął udział w podboju Hispanioli i Kuby i otrzymał za swój wysiłek duży majątek ziemski i indiańskich niewolników.

Cortés na Kubie

W 1511 roku towarzyszył Diego Velázquezowi de Cuéllar, adiutantowi gubernatora Hispanioli, w jego wyprawie na podbój Kuby. W wieku 26 lat Cortés został urzędnikiem skarbnika, którego zadaniem było dopilnowanie, aby król Hiszpanii otrzymywał jedną piątą zysków ze złota i niewolników.

Gubernator Kuby, Diego Velázquez, był pod takim wrażeniem Cortésa, że zapewnił mu wysokie stanowisko polityczne w kolonii. Cortés nadal budował reputację śmiałego i odważnego przywódcy i został sekretarzem gubernatora Velázqueza. Cortés został mianowany burmistrzem (alcalde) Santiago. Na Kubie Cortés stał się człowiekiem majętnym, posiadającym repartimiento Indian, kopalnie i bydło. W 1514 r. Cortés przewodził grupie, która chciała więcej tubylców dla osadników. W miarę upływu czasu stosunki między Cortésem a gubernatorem Velázquezem stawały się napięte. Gubernator dwukrotnie uwięził młodego kawalerzystę, choć za każdym razem Cortésowi udawało się uciec.

Cortés znalazł również czas na romans z Cataliną Xuárez (lub Juárez), szwagierką Velázqueza. Wydaje się, że część niezadowolenia Velázqueza opierała się na przekonaniu, że Cortés lekceważył uczucia Cataliny. Cortés był chwilowo rozproszony przez jedną z sióstr Cataliny, ale w końcu poślubił Catalinę niechętnie, pod naciskiem Velázqueza. W ten sposób zapewnił sobie jednak dobrą wolę zarówno jej rodziny, jak i Velázqueza.

Dopiero po prawie 15 latach pobytu w Indiach Zachodnich, Cortés zaczął patrzeć poza swój znaczący status burmistrza stolicy Kuby i człowieka od spraw w kwitnącej kolonii.

Inwazja na Meksyk

W 1517 roku kubański gubernator Diego Velázquez de Cuéllar, zlecił flocie trzech statków pod dowództwem Hernándeza de Córdoby, aby popłynęła na zachód i zbadała półwysep Jukatan. Córdoba dotarł do wybrzeża, a Majowie na przylądku Catoche zaprosili Hiszpanów do zejścia na ląd. Córdoba wziął dwóch jeńców, których nazwał Melchor i Julian, aby służyli jako tłumacze. Po zachodniej stronie Jukatanu Hiszpanie zostali zaatakowani w nocy przez wodza Majów Mochcouoh (Mochh Couoh). Dwudziestu Hiszpanów zostało zabitych. Córdoba został śmiertelnie ranny i tylko resztki jego załogi powróciły na Kubę.

W rok po nieudanej wyprawie Córdoby gubernator Velázquez postanowił zlecić kolejną ekspedycję pod kierownictwem swojego bratanka Juana de Grijalva. Ekspedycja Grijalvy składająca się z czterech statków popłynęła na południe wzdłuż wybrzeża Jukatanu do regionu Tabasco, części imperium azteckiego.

Velázquez zleca Cortésowi poprowadzenie ekspedycji

Jeszcze zanim Grijalva wrócił na Kubę, Velázquez zdecydował się wysłać trzecią i jeszcze większą ekspedycję, która miała zbadać wybrzeże Meksyku. Cortés, wówczas jeden z ulubieńców Velázqueza, został mianowany dowódcą, decyzja ta wywołała wiele zazdrości i niechęci wśród hiszpańskiego kontyngentu w kubańskiej kolonii. Instrukcje Velázqueza dla Cortésa, zawarte w umowie podpisanej 23 października 1518 roku, dotyczyły poprowadzenia ekspedycji mającej na celu nawiązanie stosunków handlowych z rdzennymi plemionami zamieszkującymi wybrzeże.

Jedna z relacji sugeruje, że gubernator Velázquez chciał ograniczyć ekspedycję Cortésa do roli ekspedycji czysto handlowej. Inwazja na stały ląd miała być przywilejem zarezerwowanym tylko dla niego. Jednakże, odwołując się do znajomości prawa Kastylii, którą zdobył podczas studiów w Salamance, oraz wykorzystując swoją słynną siłę perswazji, Cortés był w stanie wmanewrować gubernatora Velázqueza w umieszczenie w jego rozkazach klauzuli, która umożliwiała Cortésowi podjęcie nadzwyczajnych środków bez uprzedniej autoryzacji, jeśli takie zostaną uznane za „leżące w prawdziwym interesie królestwa”. Dostrzegając, że jest to życiowa szansa, Cortés przystąpił do tego przedsięwzięcia z zapałem i energią. Zaczął gromadzić flotę składającą się z jedenastu statków i siły dobrze uzbrojonych ludzi.

Cortés ostentacyjnie zainwestował znaczną część swojej osobistej fortuny, aby wyposażyć wyprawę. Cortés zaangażował większą część swojego majątku i zadłużył się, aby pożyczyć dodatkowe fundusze, gdy jego majątek się wyczerpał. Gubernator Velázquez osobiście pokrył prawie połowę kosztów wyprawy.

Ostentacyjność jego starań prawdopodobnie wzmogła zazdrość i niechęć hiszpańskiego kontyngentu na Kubie, który również był świadomy szansy, jaką to zadanie dawało na sławę, fortunę i chwałę. Sam Velázquez musiał zdawać sobie sprawę, że ktokolwiek podbije dla Hiszpanii kontynent, zdobędzie sławę, chwałę i fortunę, która przyćmi wszystko, co można było osiągnąć na Kubie. Dlatego też, gdy przygotowania do wyprawy zbliżały się ku końcowi, gubernator nabrał podejrzeń, że Cortés okaże się wobec niego nielojalny i spróbuje przejąć ekspedycję dla własnych celów, a mianowicie ustanowienia siebie gubernatorem Meksyku, niezależnym od kontroli Velázqueza.

Z tego powodu Velázquez wysłał Luisa de Medinę z rozkazem zastąpienia Cortésa. Jednak szwagier Cortésa kazał przechwycić i zabić Medinę. Dokumenty, które Medina miał przy sobie, zostały wysłane do Cortésa. W ten sposób ostrzeżony, Cortés przyspieszył organizację i przygotowanie swojej wyprawy.

Był gotowy do wypłynięcia rankiem 18 lutego 1519 roku, gdy Velázquez przybył osobiście do doku, zdecydowany odwołać zlecenie Cortésa. Jednak Cortés, argumentując, że „czas nagli”, pośpiesznie wyruszył w drogę, dosłownie rozpoczynając podbój Meksyku z prawnym statusem buntownika.

Koncentrat Cortésa składał się z 11 statków, na których znajdowało się około 100 marynarzy, 530 żołnierzy (w tym 30 kuszników i 12 harquebusierów), lekarz, kilku cieśli, co najmniej osiem kobiet, kilkuset kubańskich Indian i kilku Afrykanów, zarówno wolnych, jak i niewolników.

Cortés ląduje na Cozumel

Cortés spędził trochę czasu na Cozumel, próbując nawrócić miejscowych na chrześcijaństwo i osiągając mieszane rezultaty. Podczas pobytu na Cozumel, Cortés usłyszał raporty o innych białych ludziach żyjących na Jukatanie. Cortés wysłał posłańców do tych, którzy okazali się być ocalałymi z katastrofy statku z 1511 roku, Gerónimo de Aguilar i Gonzalo Guerrero.

Aguilar złożył petycję do swojego wodza Majów, aby pozwolono mu na opuszczenie wyspy i dołączenie do swoich dawnych ziomków. Według Bernala Díaza, Aguilar relacjonował, że przed przybyciem bezskutecznie próbował przekonać Guerrero, aby również odszedł. Guerrero odmówił na podstawie tego, że był już dobrze zasymilowany z kulturą Majów, miał żonę Majkę i trójkę dzieci, i był postrzegany jako osoba znacząca w osadzie Majów Chetuma, gdzie mieszkał…

Ale późniejsze losy Guerrero są nieco niepewne, wydaje się, że przez kilka lat nadal walczył u boku sił Majów przeciwko hiszpańskim najazdom, udzielając porad wojskowych i zachęcając do oporu; spekuluje się, że mógł zostać zabity w późniejszej bitwie.

Aguilar, znający biegle język Jukateckich Majów, a także kilka innych języków mezoamerykańskich, okazał się cennym nabytkiem dla Corteza jako tłumacz – umiejętność o szczególnym znaczeniu dla późniejszego podboju imperium azteckiego, które miało być końcowym rezultatem wyprawy Corteza.

Później w trakcie podróży młoda kobieta, La Malinche, została oddana Cortezowi jako niewolnica przez Majów Chontal zamieszkujących wybrzeże Tabasco. La Malinche mówiła w języku Nahuatl, języku Azteków i regionalnym lingua franca, a także w języku Chontal Maya, który rozumiał również Aguilar. Cortés byłby w stanie wykorzystać ich dwoje do komunikacji z ludami środkowego Meksyku i dworem azteckim.

Cortés ląduje na Półwyspie Jukatan

Po opuszczeniu Cozumel, Cortés kontynuował podróż dookoła czubka Półwyspu Jukatan i wylądował w Potonchanon, gdzie było niewiele złota. Cortés odkrył jednak o wiele cenniejszy skarb w postaci kobiety, którą Cortés nazwał Doña Marina. Jest ona często znana jako Malinche, a także czasami nazywana „Malintzin” lub Mallinali. Później Aztekowie zaczęli nazywać Cortésa „Malintzin” z powodu jego bliskiego związku z nią.

Bernal Diaz del Castillo napisał w swojej książce „Prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii”, że Doña Marina była „aztecką księżniczką sprzedaną w niewolę Majom”. Chociaż nie była aztecką księżniczką, Cortés natknął się na jeden z kluczy do realizacji swoich ambicji. Rozmawiał po hiszpańsku z Gerónimo de Aguilar, który następnie tłumaczył Malinche na język Majów. Malinche tłumaczyła z języka Majów na język Nahuatl, język Azteków. Dzięki tej parze tłumaczy Cortés mógł teraz całkiem skutecznie porozumiewać się z Aztekami.

Ochrzczona przez Cortésa Marina nauczyła się później hiszpańskiego, została kochanką Cortésa i urodziła mu syna. Dla niektórych z jej własnego ludu, jej imię było określane po hiszpańsku jako „La Malinche”, co stało się terminem oznaczającym zdrajcę swojego ludu. Do dziś Meksykanie używają słowa malinchista na określenie tego, kto przejmuje język i zwyczaje innego kraju. La Malinche stała się później legendą dzięki przedstawieniom w książce i filmie.

Cortés wylądował swoją ekspedycją w naturalnym porcie na wybrzeżu dzisiejszego stanu Veracruz. Dowiedział się o rdzennej osadzie o nazwie Cempoala i pomaszerował tam swoje siły. Na ich przybycie w Cempoala, zostały one powitane przez 20 dygnitarzy i wiwatujących mieszczan. Cortés szybko przekonał wodza Totonac, Xicomecoatla (znanego również jako król Chicomacatt), by zbuntował się przeciwko Aztekom.

W obliczu zagrożenia więzieniem lub śmiercią za przeciwstawienie się gubernatorowi, jeśli wróci na Kubę, jedyną alternatywą dla Cortésa było kontynuowanie przedsięwzięcia w nadziei na odkupienie się u hiszpańskiej korony. W tym celu nakazał swoim ludziom założenie osady o nazwie La Villa Rica de la Vera Cruz. Prawnie ustanowiona „rada miejska Villa Rica” natychmiast zaoferowała mu stanowisko kapitana generalnego.

Doprowadzając do wyboru siebie jako głównego oficera administracyjnego, Cortés był w stanie zrezygnować z obowiązku bycia podwładnym gubernatora Velásqueza. Jak na ironię, Velásquez użył tego samego mechanizmu prawnego, aby uwolnić się od władzy Kolumba na Kubie.

Totonacy pomogli Cortésowi zbudować miasto La Villa Rica de la Vera Cruz, które stało się punktem wyjścia dla jego próby podbicia imperium Azteków. Osada ta ostatecznie rozrosła się w miasto znane obecnie jako Veracruz („Prawdziwy Krzyż”).

Cortés jako Quetzalcoatl

Cortés dowiedział się, że ziemią rządził Moctezuma II, huey tlatoani w mieście Tenochtitlan. Początkowo Aztekowie stawiali niewielki opór wobec postępów zdobywców. W rzeczywistości ambasadorowie Moctezumy II wkrótce przybyli z dodatkowymi darami. W swoich listach do Karola V Cortés twierdzi, że w tym momencie dowiedział się, że Aztekowie uważają go albo za wysłannika Quetzalcoatla, legendarnego boga-króla, który kontrolował błyskawice i który, zgodnie z przepowiednią, powróci pewnego dnia w jednym z lat jednorocznych, by odzyskać swoje miasto, albo za samego Quetzalcoatla. Prekolumbijski kalendarz był podzielony na 52-letnie okresy lub cykle. Każdy 52. rok był rokiem „Ce-Acatl” lub rokiem One-Reed; 1519, rok przybycia Cortés’a, był rokiem One-Reed, dalej poświadczając Cortés’a jako Quetzalcoatl.

Choć Quetzalcoatl był mitycznym bogiem, którego Meksykanie postrzegali jako powiązanie z wcześniejszymi ludami Tolteków, od których twierdzili, że pochodzą, istnieje niewiele znanych dowodów na poparcie przedhiszpańskiego mitu o jego „powrocie”. Jak na ironię, Cortés nie wspomina o rzekomym epizodzie „kultu boga” w swoich listach do króla Hiszpanii Karola V. Być może nawet o nim nie wiedział. He may even have not known about it.

Primary accounts of the event indicate that both the Aztec and Spanish were under some impression that Cortes was in fact Quetzalcoatl. Rdzenne źródła podają, że z daleka widziano wieże lub małe góry unoszące się w ich kierunku od strony wschodniego morza. W uzupełnieniu do tej relacji dalsze opisy wyjaśniają, że mężczyźni, którzy przybyli z tego kierunku mieli jaśniejszą skórę, długie brody i krótsze włosy na głowie. Potwierdzenie przybycia Hiszpanów zmotywowało Moctezumę do wysłania darów, ponieważ naprawdę wierzył, że przepowiedziane azteckie bóstwo przybyło na ziemie wielkiego imperium.

Hiszpanie również dostarczyli pierwotne relacje, które podtrzymywały ich świadomość jako postrzegane azteckie bóstwo. W książce Bernal Diaz’s The Conquest of New Spain, opisał on, że Moctezuma wyjaśnił im, że naprawdę wierzył, że są tymi, o których prorokowali jego azteccy przodkowie. Moctezuma rozwodził się nad przybyciem tych z „kierunku wschodu słońca”, którzy odnieśliby ogromny sukces militarny i panowaliby nad nimi i domenami, w których zamieszkiwali

Nowoczesne badania zaczęły kwestionować tę wersję wydarzeń, jednakże. Niektórzy twierdzą, że to połączenie Cortés-Quetzalcoatl było postkolonialną opowieścią Meksykanów, mającą na celu wyjaśnienie podboju. Niektórzy twierdzą, że była to naturalna ewolucja meksykańskiej koncepcji kosmologii, w której (jak się twierdzi) czas jest cykliczny; dlatego Meksykanie musieli wierzyć, że wydarzenia z przeszłości powtórzą się w przyszłości (jak na przykład powrót Quetzalcoatla). Wreszcie niektórzy twierdzą, że mit ten był wymysłem Hiszpanów, wykorzystanym zarówno do zapewnienia o nieuchronności wyniku podboju, jak i do stworzenia związku między starożytnymi bogami a Chrystusem (do którego Quetzalcoatl był często pośrednio porównywany).

Znani azteccy uczeni, tacy jak Ross Hassig z Uniwersytetu w Oklahomie, twierdzą, że Quetzalcoatl był w rzeczywistości religijnym zakonem kapłanów w poprzedniej epoce Tolteków. Ten zakon kapłanów, pod kuratelą swojego przywódcy – Ce Acatl Topiltzin Quetzalcoatl – jest znany z wygnania do wschodnich obszarów Meksyku (to, co jest obecnie znane jako Jukatan). It may have been thought, then, that the Spaniards were of the lineage of that „Order of Quetzalcoatl,” and hence, deserved serious diplomatic accommodations.

Cortés orders his fleet scuttled

Those of his men still loyal to the Governor of Cuba conspired to seize a ship and escape to Cuba, but Cortés moved swiftly to quash their plans. Aby upewnić się, że taki bunt już się nie powtórzy, postanowił zatopić swoje statki pod pretekstem, że nie nadają się już do żeglugi. Istnieje powszechne błędne przekonanie, że Cortés spalił statki zamiast je zatopić. Mogło to pochodzić z błędnego tłumaczenia wersji historii napisanej po łacinie.

Z wszystkimi swoimi statkami zatopionymi z wyjątkiem jednego małego statku, za pomocą którego Cortés mógł komunikować się z Hiszpanią, Cortés skutecznie unieruchomił ekspedycję w Meksyku i zakończył wszelkie myśli o lojalności wobec gubernatora Kuby. Cortés poprowadził swój zespół w głąb lądu, w kierunku słynnego Tenochtitlan. Statek został załadowany królewską piątą częścią (król Hiszpanii żądał 20 procent wszystkich łupów) azteckiego skarbu, który zdobyli do tej pory, aby przyspieszyć roszczenia Cortésa do gubernatorstwa.

Oprócz Hiszpanów, siły Cortésa obejmowały teraz 40 wodzów wojowników Cempoalan i 200 innych tubylców, których zadaniem było ciągnięcie armat i noszenie zapasów. Cempoalanie byli przyzwyczajeni do gorącego klimatu wybrzeża, ale bardzo cierpieli z powodu zimna gór, deszczu i gradu, gdy maszerowali w kierunku Tenochtitlan.

Przymierze z Tlaxcalteca

Cortés dotarł do Tlaxcala, konfederacji około 200 miast, ale bez centralnego rządu. Ich głównym miastem była Tlaxcala. Po prawie stuletniej walce w wojnach o kwiaty, między Tlaxcalanami a Aztekami narosła ogromna nienawiść i rozgoryczenie. Aztekowie podbili już znaczną część terytorium wokół Tlaxcali. Możliwe, że Aztekowie pozostawili Tlaxcalę niezależną, aby mieć stały dopływ jeńców wojennych, których mogliby składać w ofierze swoim bogom.

Tlaxcalanie początkowo powitali Hiszpanów wrogim działaniem i obie strony stoczyły serię potyczek, które w końcu zmusiły Hiszpanów do wejścia na wzgórze, gdzie zostali otoczeni. Bernal Diaz del Castillo opisuje pierwszą bitwę pomiędzy siłami hiszpańskimi a Tlaxcalteca jako zaskakująco trudną. Pisze, że prawdopodobnie nie przeżyliby, gdyby Xicotencatl Starszy nie przekonał swojego syna, wodza Tlaxcallan, Xicotencatla Młodszego, że lepiej będzie sprzymierzyć się z przybyszami niż ich zabijać.

18 września 1519 roku Cortés przybył do Tlaxcali i został powitany z radością przez władców, którzy już widzieli w Hiszpanach możliwego sojusznika przeciwko Aztekom. Z powodu blokady handlowej ze strony Azteków, Tlaxcala była biedna, brakowało jej m.in. soli i bawełnianych tkanin, więc mogła zaoferować Cortésowi i jego ludziom jedynie jedzenie i kobiety. Cortés przebywał w Tlaxcali 20 dni. To właśnie tam mógł po raz pierwszy docenić sposób życia mieszkańców Mezoameryki. Wydaje się, że Cortés zdobył prawdziwą przyjaźń starych przywódców Tlaxcali, wśród nich Maxixcatzina i Xicotencatla Starszego, choć nie udało mu się zdobyć zaufania Xicotencatla Młodszego. Hiszpanie zgodzili się uszanować część miasta, jak świątynie, i wzięli tylko to, co zostało im zaoferowane za darmo.W tym czasie Cortés mówił o korzyściach płynących z chrześcijaństwa i legendy mówią, że przekonał czterech przywódców Tlaxcala do przyjęcia chrztu. Maxixcatzin, Xicotencatl Starszy, Citalpopocatzin i Temiloltecutl otrzymali imiona Don Lorenzo, Don Vicente, Don Bartolomé i Don Gonzalo.

Trudno stwierdzić, czy rozumieli oni wiarę katolicką. W każdym razie, najwyraźniej nie mieli problemów z dodaniem nowego boga „Dios” (po hiszpańsku), pana niebios, do swojego już złożonego panteonu bogów.

Dokonano wymiany darów i w ten sposób rozpoczął się sojusz między Cortésem a Tlaxcalą.

Cortés maszeruje do Choluli

W międzyczasie meksykańscy ambasadorowie nadal naciskali na Cortésa, aby opuścił Tlaxcalę, „miasto biedaków i złodziei” i udał się do sąsiedniego miasta Cholula, które znajdowało się pod wpływami Azteków. Cholula była jednym z najważniejszych miast Mezoameryki, drugim co do wielkości i prawdopodobnie najświętszym. Jej ogromna piramida czyniła ją jednym z najbardziej prestiżowych miejsc azteckiej religii. Wydaje się jednak, że Cortés postrzegał Cholulę raczej jako potęgę militarną niż centrum religijne.

Przywódcy Tlaxcali namawiali Cortésa, by zamiast tego udał się do Huexotzingo, miasta sprzymierzonego z Tlaxcalą. Cortés, który nie zdecydował się jeszcze na rozpoczęcie wojny poprzez udanie się do Huexotzingo, postanowił pójść na kompromis. Przyjął dary od meksykańskich ambasadorów, ale przyjął też ofertę Tlaxclateca, by dostarczyć tragarzy i wojowników. Wysłał dwóch ludzi, Pedro de Alvarado i Bernardino Vázquez de Tapia, pieszo (nie chciał oszczędzać koni), bezpośrednio do Tenochtitlan, jako ambasadorów. 12 października 1519 roku Cortés i jego ludzie, w towarzystwie około 3000 Tlaxcalteca, pomaszerowali do Cholula.

Masakra w Cholula

Istnieją sprzeczne relacje na temat tego, co wydarzyło się w Cholula. Moctezuma najwyraźniej próbował zatrzymać Corteza i jego wojska, i wydaje się, że rozkazał przywódcom Choluli, aby spróbowali go powstrzymać. Cholula miała bardzo małą armię, ponieważ jako święte miasto pokładała zaufanie w swoim prestiżu i swoich bogach. Niestety, grali według zasad rdzennych Amerykanów, a nie Hiszpanów. Według kronik Tlaxcalteca, kapłan z Cholula spodziewał się użyć przeciwko nim mocy Quetzalcoatla. Ale La Malinche przekazał Cortésowi pogłoskę, że miejscowi planowali zamordować Hiszpanów we śnie i podjęto odpowiednie środki ostrożności.

Choć nie wiedział, czy pogłoska była prawdziwa, czy nie, Cortés zarządził uderzenie wyprzedzające, które miało służyć jako lekcja, ponaglany przez Tlaxcalans, wrogów Cholulan. Hiszpanie zajęli i zabili wielu miejscowych szlachciców. Po tym jak Cortés przybył do Cholula, pojmał ich przywódców Tlaquiacha i Tlalchiaca, a następnie kazał podpalić miasto. Wojska zaczęły w pałacu Xacayatzin, a następnie w Chialinco i Yetzcoloc. W swoich listach Cortés twierdził, że w ciągu trzech godzin jego wojska zabiły 3000 ludzi i spaliły miasto. Inny świadek, Vazquez de Tapia, twierdził, że żniwo śmierci wyniosło aż 30 000.

Historie Azteków i Tlaxclateca dotyczące wydarzeń prowadzących do masakry różnią się między sobą. Tlaxcalteca twierdzili, że ich ambasador Patlahuatzin został wysłany do Cholula i był torturowany przez Cholula. Tak więc Cortés pomścił go, atakując Cholula.

Wersja aztecka zrzuciła winę na Tlaxcalteca, twierdząc, że mieli oni za złe Cortésowi, iż udał się do Cholula zamiast do Huexotzingo.

Masakra miała mrożący krew w żyłach wpływ na inne kultury Mezoameryki i na samych Meksykanów. Opowieść o masakrze skłoniła inne kultury w imperium azteckim do podporządkowania się żądaniom Corteza, zamiast ryzykować taki sam los.

Cortés wysłał następnie emisariuszy do Moctezumy z wiadomością, że ludzie z Cholula potraktowali go bez szacunku i dlatego zostali ukarani. Cortés kontynuował wiadomość, że Aztekowie nie muszą obawiać się jego gniewu, jeśli Moctezuma będzie traktował go z szacunkiem i darami ze złota.

Przybycie do Tenochtitlan

Cortés i jego ludzie potrzebowali prawie trzech miesięcy, aby dotrzeć do obrzeży Tenochtitlan, wyspiarskiej stolicy Azteków, położonej w centrum współczesnego Mexico City. Uważa się, że miasto to było jednym z największych na świecie w tamtych czasach. Ze wszystkich miast w Europie, tylko Konstantynopol był większy niż Tenochtitlan. Najczęstsze szacunki określają liczbę ludności na około 60 000 do ponad 300 000 osób.

Według azteckich kronik zapisanych przez Sahagúna, aztecki władca powitał go z wielką pompą. Fragment powitania Moctezumy mówi:

„Panie mój, zmęczyłeś się, zmęczyłeś się: do ziemi przybyłeś. Przybyłeś do swojego miasta: México, tutaj przybyłeś, aby zasiąść na swoim miejscu, na swoim tronie. Och, to było zarezerwowane dla ciebie na mały czas, było zachowane przez tych, którzy odeszli, twoich podwładnych…. To jest to, co zostało powiedziane przez naszych władców, tych, którzy rządzili tym miastem, rządzili tym miastem. Że przyjdziecie prosić o wasz tron, o wasze miejsce, że przyjdziecie tutaj. Przyjdźcie do ziemi, przyjdźcie i odpocznijcie: weźcie w posiadanie wasze królewskie domy, dajcie pożywienie waszemu ciału.”

Według rękopisu Sahagúna, Moctezuma osobiście ubrał Cortésa kwiatami z własnych ogrodów, co było najwyższym zaszczytem, jaki mógł dać, choć prawdopodobnie Cortés nie rozumiał znaczenia tego gestu.

Wielu historyków jest sceptycznych wobec relacji Sahaguna, że Moctezuma osobiście spotkał się z Cortésem na Wielkiej Bramie, ze względu na wiele nakazów i zakazów dotyczących cesarza wobec jego poddanych. Na przykład, kiedy Moctezuma jadł posiłek, spożywał go za parawanem, aby osłonić się przed swoim dworem i służbą. Istniały różne ograniczenia dotyczące widoku i dotykania jego osoby. Biorąc pod uwagę uczucia Meksykanów w stosunku do brudnych, nieuprzejmych i niemytych Hiszpanów, wydaje się mało prawdopodobne, by Moctezuma osobiście spotkał się z nimi, gdy przybywali do miasta: byłoby to równoznaczne z profanacją samego siebie przed swoim ludem.

Ta sprzeczność między „aroganckim cesarzem” a „pokornym sługą Quetzalcoatla” jest trudna do wyjaśnienia przez historyków i doprowadziła do wielu spekulacji. Wszystkie nakazy i zakazy dotyczące Moctezumy i jego ludzi zostały ustanowione przez Moctezumę i nie były częścią tradycyjnych azteckich zwyczajów. Zakazy te już wcześniej powodowały tarcia między Moctezumą a pillis (klasami wyższymi). Istnieje nawet aztecka legenda, w której Huemac, legendarny ostatni władca Tollan Xicotitlan, poinstruował Moctezumę, by żył skromnie i jadł tylko żywność ubogich, aby odwrócić losy przyszłej katastrofy. Wydaje się więc, że Moctezuma nie powinien łamać zasad, które sam ogłosił.

Moctezuma kazał przygotować pałac swojego ojca Auítzotla, w którym mieli zamieszkać Hiszpanie i ich 3000 tubylczych sojuszników. Cortés poprosił Moctezumę o więcej darów ze złota, aby zademonstrować swoją lojalność jako wasala Karola V. Cortés zażądał również usunięcia dwóch dużych bożków z głównej piramidy świątynnej w mieście, zmycia ludzkiej krwi i postawienia na ich miejscu kapliczek Matki Boskiej i świętego Krzysztofa. Wszystkie jego żądania zostały spełnione. Cortés następnie pojmał Moctezumę w jego własnym pałacu i uczynił go swoim więźniem, jako zabezpieczenie przed buntem Azteków, oraz zażądał ogromnego okupu w złocie, który został należycie dostarczony.

Wiedząc, że ich przywódca był w kajdanach i musiał karmić nie tylko bandę Hiszpanów, ale tysiące swoich sprzymierzeńców z Tlaxcalteca, ludność Tenochtitlan zaczęła odczuwać ciążący na niej ciężar.

Porażka Narváeza

W tym momencie Cortés otrzymał wiadomość z wybrzeża, że znacznie większa partia Hiszpanów pod dowództwem Pánfilo de Narváez przybył. Narváez został wysłany przez gubernatora Velázqueza nie tylko po to, by zastąpić Corteza, ale także by go aresztować i postawić przed sądem na Kubie za niesubordynację, bunt i zdradę.

Reakcja Corteza była prawdopodobnie jedną z najodważniejszych spośród jego licznych wyczynów. Niektórzy opisują ją jako całkowicie lekkomyślną, ale tak naprawdę miał niewiele innych opcji. Jeśli zostałby aresztowany i skazany, mógłby zostać stracony. Pozostawiwszy tylko stu czterdziestu ludzi pod dowództwem Pedra de Alvarado, by utrzymać Tenochtitlan, Cortés wyruszył przeciwko Narvaezowi, który miał dziewięciuset żołnierzy, podczas gdy Cortés, wzmocniony w miarę zbliżania się do wybrzeża, zebrał około dwustu sześćdziesięciu. Z tymi znacznie mniejszymi siłami Cortés zaskoczył swojego przeciwnika nocnym atakiem, podczas którego ludzie Cortésa wzięli Narvaeza do niewoli.

Ruch był desperacki, ale tajemnica sukcesu Corteza leżała w jego cudownie szybkich ruchach, na które Narváez nie był przygotowany, jak również w jego szybkim powrocie na płaskowyż, dzięki czemu zaskoczył Indian, którzy trzymali Alvarado i jego ludzi na swojej łasce.

Desperacka obrona Hiszpanów pod nieobecność Corteza byłaby bezskuteczna, gdyby ten ostatni nie poruszał się szybko. W przeciwieństwie do tej szybkości jak błyskawica, ale równie dobrze dostosowane do potrzeb przypadku, była metodyczna inwestycja i zdobycie Tenochtitlan, pokazując elastyczność Cortés w dostosowywaniu jego taktyki do różnych sytuacji.

Kiedy Cortés powiedział pokonanych żołnierzy o mieście złota, Tenochtitlan, zgodzili się do niego dołączyć. (Narváez stracił oko, ale jeszcze gorszy los czekał go podczas eksploracji Florydy, gdzie został zabity). Cortés musiał następnie poprowadzić połączone siły na uciążliwą wędrówkę z powrotem przez Sierra Madre Oriental. Po latach, zapytany o to, jak wyglądał nowy ląd, Cortés zmiął kawałek pergaminu, po czym rozłożył go częściowo na zewnątrz: „Jak to”, powiedział.

Odpowiedź Azteków

W międzyczasie inni azteccy szlachcice byli w rozterce wobec królewskiej uległości i zaplanowali udaną, lecz tymczasową rebelię, która doprowadziła do wypędzenia Cortésa i jego sprzymierzeńców z Tenochtitlan.

Kiedy Cortés wrócił do miasta, odkrył, że Alvarado i jego ludzie zaatakowali i zabili wielu azteckich szlachciców podczas festiwalu. Wyjaśnienie Alvarado dla Cortésa było takie, że Alvarado dowiedział się, że Aztekowie planowali zaatakować hiszpański garnizon w mieście po zakończeniu festiwalu, więc rozpoczął atak wyprzedzający. Różni komentatorzy poddają w wątpliwość to wyjaśnienie, które mogło być samowystarczalną racjonalizacją ze strony Alvarado, który mógł zaatakować ze strachu (lub chciwości), gdy nie istniało bezpośrednie zagrożenie. W każdym razie ludność miasta masowo wzrosła po hiszpańskim ataku.

Oddziały azteckie obległy pałac, w którym znajdowali się Hiszpanie i Moctezuma. Mieszkańcy Tenochtitlan wybrali nowego przywódcę, Cuitláhuaca. Cortés rozkazał Moctezumie przemówić do swoich ludzi z pałacowego balkonu i przekonać ich, by pozwolili Hiszpanom wrócić na wybrzeże w pokoju. Moctezuma został wyszydzony i obrzucony kamieniami, co spowodowało u niego poważne obrażenia. Moctezuma zmarł kilka dni później (nie ma zgodności co do tego, kto tak naprawdę był winien jego śmierci; azteccy informatorzy w późniejszych latach utrzymywali, że Cortés kazał go zabić). Po jego śmierci Cuitláhuac został wybrany na Tlatoani.

Hiszpanie i ich sojusznicy musieli uciekać z miasta, ponieważ ludność Tenochtitlan powstała przeciwko nim i sytuacja Hiszpanów mogła się tylko pogorszyć. Zabrali całe złoto, jakie mogli unieść; Bernal Diaz relacjonuje, że mężczyźni z kontyngentu Narvaeza szczególnie się obładowali. Ponieważ Aztekowie usunęli mosty nad szczelinami w groblach, które łączyły miasto z lądem, ludzie Cortésa zbudowali przenośny most, którym mogli przeprawiać się przez otwory. W deszczową noc 1 lipca 1520 roku Hiszpanie i ich sprzymierzeńcy wyruszyli na stały ląd przez groblę do Tlacopan. Umieścili jednostkę mostu w pierwszej szczelinie, ale w tym momencie ich ruch został wykryty i siły azteckie zaatakowały, zarówno wzdłuż grobli, jak i za pomocą kajaków na jeziorze. Hiszpanie zostali w ten sposób złapani na wąskiej drodze z wodą po dwóch stronach. Odwrót szybko zamienił się w chaos. Hiszpanie odkryli, że nie mogą usunąć swojej jednostki mostowej z pierwszej szczeliny, więc nie mieli innego wyjścia, jak zostawić ją za sobą. Większość hiszpańskiej piechoty, pozostawiona w tyle przez Cortésa i innych jeźdźców, musiała wyrąbać sobie drogę przez masy azteckich wojowników, którzy stawiali im opór. Wielu Hiszpanów, obciążonych złotem, utonęło w szczelinach grobli lub zostało zabitych przez Azteków. Duża część bogactwa, które Hiszpanie zdobyli w Tenochtitlan, została utracona w ten sposób. Podczas ucieczki Alvarado miał podobno przeskoczyć przez jeden z węższych kanałów. Kanał ten jest obecnie ulicą w mieście Meksyk, zwaną „Puente de Alvarado” (Most Alvarado). (Ponieważ wydawało się, że Alvarado przekroczył niewidzialny most, aby uciec.)

W tym odwrocie Hiszpanie ponieśli ciężkie straty, tracąc prawdopodobnie ponad 600 własnych żołnierzy i kilka tysięcy wojowników Tlaxcalan. Mówi się, że Cortés, po dotarciu na stały ląd w Tlacopan, płakał nad stratami. Epizod ten nazywany jest „La Noche Triste” (Smutna noc), a stare drzewo („El árbol de la noche triste”), na którym Cortés rzekomo płakał, jest nadal pomnikiem w Meksyku.

Hiszpanie znajdują schronienie w Tlaxcala

Aztekowie ścigali i nękali Hiszpanów, którzy, prowadzeni przez swoich tlaxcalańskich sprzymierzeńców, przemieszczali się wokół jeziora Zumpango w kierunku sanktuarium w Tlaxcala. 8 lipca 1520 roku Aztekowie podjęli próbę zniszczenia Hiszpanów na dobre w bitwie pod Otumba. Hiszpańska piechota, choć mocno stłamszona, była w stanie odeprzeć przeważającą liczbę wojowników wroga, podczas gdy hiszpańska kawaleria pod wodzą Cortésa raz po raz szarżowała przez szeregi wroga. Kiedy Cortés i jego ludzie zabili jednego z azteckich wodzów, wróg przerwał bitwę i opuścił pole walki. Hiszpanie mogli wtedy zakończyć swoją ucieczkę do Tlaxcala. Tam udzielono im pomocy i pocieszenia, gdyż prawie wszyscy byli ranni, a pozostało im tylko 20 koni. Aztekowie wysłali emisariuszy i poprosili Tlaxcalteca o wydanie im Hiszpanów, ale ludzie z Tlaxcala odmówili.

Pomimo że wojny kwiatowe rozpoczęły się jako wzajemne porozumienie, Tlaxcala i Aztekowie uwikłali się w prawdziwą wojnę. Aztekowie podbili prawie wszystkie terytoria wokół Tlaxcali, zamykając handel z nimi. Tlaxcalteca wiedzieli, że to tylko kwestia czasu, zanim Aztekowie spróbują podbić samą Tlaxcalę. Dlatego też większość przywódców Tlaxcalan była otwarta, gdy Cortés, gdy tylko jego ludzie mieli szansę się zregenerować, zaproponował sojusz w celu zdobycia Tenochtitlan. Xicotencatl Młodszy sprzeciwił się jednak temu pomysłowi i zamiast tego współpracował z azteckimi ambasadorami, próbując zawrzeć nowy sojusz z Meksykanami, ponieważ Tlaxcalanie i Aztekowie mieli ten sam język i religię. W końcu starszyzna Tlaxcali przyjęła ofertę Cortésa pod surowymi warunkami: nie byliby zobowiązani do płacenia Hiszpanom żadnej formy daniny, w zamian powinni otrzymać miasto Cholula, mieliby prawo zbudować fortecę w Tenochtitlan, dzięki czemu mogliby sprawować kontrolę nad miastem, oraz otrzymaliby część łupów wojennych.

Cortés wiedział, że bez tego sojuszu Hiszpanie mieli niewielkie szanse na przetrwanie, zwłaszcza jeśli Tlaxcalteca zdecydowaliby się przyłączyć do Meksykanów. Zgodził się na to w imieniu Jego Katolickiej Mości, Karola V. Niestety dla Tlaxcalteca, Hiszpanie nie mieli zamiaru oddać im miasta Tenochtitlan. Po upadku Tenochtitlanu oddziały Tlaxcalteca nadal pomagały Hiszpanom, a region był lepiej traktowany, jednak to Hiszpanie byli nowymi władcami i ostatecznie wyparli się traktatu. Czterdzieści lat po podboju Tlaxcalteca musieli płacić takie same daniny jak inne rdzenne kultury.

Oblężenie Tenochtitlanu

Wspólne siły Tlaxcali i Cortésa okazały się groźne. Jedno po drugim przejmowały większość miast pod kontrolą Azteków, niektóre w bitwie, inne drogą dyplomatyczną. Na koniec tylko Tenochtitlan i sąsiednie miasto Tlatelolco pozostały niezdobyte.

Cortés powrócił do Tenochtitlan i rozpoczął oblężenie miasta, które polegało na odcięciu grobli od stałego lądu i kontrolowaniu jeziora za pomocą uzbrojonych brygantyn skonstruowanych przez Hiszpanów. Oblężenie Tenochtitlanu trwało miesiącami. Oblegający odcięli dostawy żywności i zniszczyli akwedukt doprowadzający wodę do miasta. Co gorsza, wielu mieszkańców miasta zostało również spustoszonych przez skutki ospy, która szybko rozprzestrzeniała się po całym Meksyku, zabijając setki tysięcy ludzi. W rzeczywistości, jedna trzecia mieszkańców całej doliny zmarła w mniej niż sześć miesięcy z powodu nowej choroby przywiezionej z Europy. Armaty, kawaleria konna i głód dokonały reszty. Tenochtitlan i Tlatelolco, pomimo dzielnego oporu, upadły 13 sierpnia 1521 roku, kiedy ostatni aztecki cesarz, Cuauhtémoc, poddał się Cortésowi. Mimo to Hiszpanie zażądali ostatniej daniny, aby zapewnić sobie pokój: złota, żywności i kobiet o jasnej skórze.

Miasto zostało niemal całkowicie zniszczone przez ogień i strzały armatnie podczas oblężenia, a kiedy w końcu upadło, Hiszpanie kontynuowali jego rozbiórkę, ponieważ wkrótce zaczęli zakładać na tym miejscu fundamenty tego, co miało stać się miastem Meksyk. Tymczasem ocalałym Aztekom zabroniono mieszkać w Tenochtitlan i na okolicznych wyspach. Ci, którzy przeżyli, poszli mieszkać do Tlatelolco.

Podbój Mezoameryki i integracja z imperium hiszpańskim

Upadek Tenochtitlan jest zwykle określany jako główny epizod w procesie podboju Mezoameryki. Jednak proces ten był o wiele bardziej złożony i trwał dłużej niż trzy lata, które zajęło Cortésowi zdobycie Tenochtitlan. W 1524 roku ukonstytuowała się Rada Indii, a w 1535 roku Święty Cesarz Rzymski Karol V Hiszpanii mianował Antonio de Mendozę pierwszym wicekrólem Nowej Hiszpanii. Nazwa „Nowa Hiszpania” została zasugerowana przez Cortésa i została później oficjalnie potwierdzona przez Mendozę.

Nawet po upadku Tenochtitlan większość innych kultur mezoamerykańskich pozostała nienaruszona. Tlaxcalteca oczekiwali, że dostaną swoją część traktatu; Purepechas i Mixtecs byli szczęśliwi z powodu pokonania ich długoletniego wroga, i prawdopodobnie inne kultury były równie zadowolone.

Podbój Mezoameryki przez Hiszpanów trwał prawie 60 lat wojen i prawie 170 lat, aby całkowicie podporządkować sobie Jukatan. W tym czasie trzy oddzielne epidemie, które wzięły ciężkie żniwo na rdzennych Amerykanów, zabijając prawie 75 procent populacji i powodując upadek kultur mezoamerykańskich. Niektórzy uważają, że choroby Starego Świata, takie jak ospa, spowodowały śmierć od 90 do 95 procent rdzennej ludności Nowego Świata.

Wydaje się, że zamiarem Cortésa było utrzymanie podstawowej struktury imperium azteckiego pod jego przywództwem, i na początku wydawało się, że imperium azteckie może przetrwać. Wyższe klasy azteckie były początkowo uważane za szlachtę (do dziś tytuł księcia Moctezuma jest w posiadaniu hiszpańskiej rodziny szlacheckiej). Wyższe klasy nauczyły się hiszpańskiego, a kilka z nich nauczyło się pisać w alfabecie europejskim. Niektóre z ich zachowanych pism są kluczowe dla naszej wiedzy o Aztekach. Również pierwsi misjonarze próbowali nauczyć się języka Nahuatl, a niektórzy, jak Bernardino de Sahagún, postanowili dowiedzieć się jak najwięcej o kulturze azteckiej.

Wkrótce jednak wszystko się zmieniło. Aby spłacić hiszpańską armię, która zdobyła Meksyk, żołnierze i oficerowie otrzymali duże obszary ziemi i żyjących na nich tubylców jako rodzaj feudalizmu. Choć oficjalnie nie mogli oni stać się niewolnikami, system ten, znany jako encomienda, stał się systemem ucisku i wyzysku tubylców, choć jego twórcy być może nie mieli takiego zamiaru.

W krótkim czasie górne warstwy patronów i księży w społeczeństwie żyły z pracy klas niższych. Ze względu na przerażające przypadki nadużyć wobec rdzennych mieszkańców, biskup Bartolomé de las Casas zasugerował import czarnych niewolników, aby ich zastąpić. La Casas później odpokutował, gdy zobaczył jeszcze gorsze traktowanie czarnych niewolników. Innym odkryciem, które utrwaliło ten system, były rozległe kopalnie srebra odkryte w Potosi w Peru i w innych miejscach, które przez setki lat były eksploatowane przez przymusową pracę tubylców i przyczyniły się do powstania większości bogactw, które napłynęły do Hiszpanii. Hiszpania wydała ogromne kwoty z tego bogactwa na wynajęcie najemników do walki z protestancką reformacją.

Konkwistadorzy przywieźli ze sobą wielu księży, a ludność została szybko nawrócona, a przynajmniej nominalnie. Ze względu na ich sukces w zarządzaniu terytoriami podbitego Al-Andalus w Hiszpanii, Kościół Katolicki działał niemal jak ramię hiszpańskiego rządu.

Wkrótce stało się jasne, że większość tubylców przyjęła „boga niebios”, jak go nazywali, jako jeszcze jednego z wielu swoich bogów. Chociaż był to ważny bóg, ponieważ był bogiem zdobywców, nie widzieli powodu, dla którego mieliby porzucić swoje stare wierzenia. W rezultacie, druga fala misjonarzy rozpoczęła proces mający na celu całkowite wymazanie starych wierzeń, a tym samym wymazanie wielu aspektów kultury mezoamerykańskiej. Setki tysięcy azteckich kodeksów zostało zniszczonych, azteccy kapłani i nauczyciele byli prześladowani, a świątynie i posągi starych bogów zostały zniszczone.

Aztecki system edukacji został zniesiony i zastąpiony przez bardzo ograniczoną edukację kościelną. Nawet niektóre pokarmy związane z mezoamerykańskimi praktykami religijnymi, takie jak amaranto, były zakazane. Ostatecznie Indianom nie tylko zabroniono poznawania ich kultur, ale także czytania i pisania po hiszpańsku. W niektórych obszarach, niektórzy z tubylców zostali uznani za nieletnich i zabroniono im nauki czytania i pisania, więc zawsze potrzebowali hiszpańskiego mężczyzny, który byłby odpowiedzialny za ich indoktrynację.

W przeciwieństwie do anglojęzycznych kolonistów Ameryki Północnej, większość hiszpańskich kolonistów to samotni mężczyźni, którzy pobrali się lub uczynili konkubinami tubylców, a nawet byli do tego zachęcani przez królową Izabelę w najwcześniejszych dniach kolonizacji. W wyniku tych związków, jak również konkubinatów i sekretnych kochanek, powstała ogromna klasa ludzi znanych jako „Metysi” i Mulaci. Ale nawet jeśli mieszanki były dozwolone, biała ludność próbowała, w dużej mierze z powodzeniem do dziś, utrzymać swój status poprzez system kastowy.

Cortés po podboju

Ponieważ jego podboje oraz całe złoto i klejnoty, które zebrał, Cortés był bardzo popularny w Hiszpanii. Król Hiszpanii Karol I, który został cesarzem Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1519 roku, mianował Corteza gubernatorem i kapitanem generalnym nowo podbitego terytorium. Cortés otrzymał tytuł „Marques del Valle de Oaxaca” (markiza doliny Oaxaca) w 1528 roku.

Cortés pełnił funkcję gubernatora generalnego „Nowej Hiszpanii Oceanu” (jak Juan de Grijalva nazwał Meksyk, zanim Cortés go zobaczył), przynosząc krajowi stabilność i zaskakujące prawa obywatelskie. Rozpoczął budowę miasta Meksyk na ruinach azteckich i sprowadził wielu Hiszpanów, by tam zamieszkali. Wkrótce stało się ono najważniejszym europejskim miastem w Ameryce Północnej. Zarządzał zakładaniem nowych miast i wyznaczył ludzi, którzy mieli rozszerzyć hiszpańskie rządy na cały Meksyk, który został przemianowany na Nueva España – Nową Hiszpanię. Cortés wspierał również wysiłki mające na celu nawrócenie Indian na chrześcijaństwo i sponsorował nowe eksploracje. Następne siedem lat spędził na ustanawianiu pokoju wśród Indian Meksyku i rozwijaniu kopalń i pól uprawnych.

Cortés był jednym z pierwszych Hiszpanów, którzy próbowali uprawiać cukier w Meksyku i jednym z pierwszych, którzy sprowadzili afrykańskich niewolników do wczesnego kolonialnego Meksyku. W chwili jego śmierci jego majątek zawierał co najmniej dwustu niewolników, którzy byli albo rodowitymi Afrykanami, albo pochodzenia afrykańskiego.

Eksploracja Hondurasu i egzekucja Cuauhtémoca

W 1524 r. jego niespokojna chęć odkrywania i podboju zaprowadziła Cortésa na południe, do dżungli Hondurasu. Cortés wyruszył na ekspedycję przez Gwatemalę do Hondurasu, aby ukarać kolegę Hiszpana, który go zdradził, a wraz z jego odejściem opuścił Meksyk cały cień osobistej władzy. Dwa uciążliwe lata, które spędził na tej katastrofalnej wyprawie, nadszarpnęły jego zdrowie i pozycję.

Egzekucja Cuauhtémoca podczas podróży do Hondurasu była kolejnym przypadkiem błędnego pojmowania przez Cortésa warunków życia tubylców. Wcale nie jest nieprawdopodobne, że meksykański wódz był stroną w planie eksterminacji Hiszpanów, gdy ci przedzierali się przez lasy i bagna, ale Cortés miał przesadne wyobrażenie o potędze i wpływach urzędu Cuauhtémoca. Cortés kazał powiesić Cuauhtémoca przy silnym sprzeciwie swoich ludzi. Inna relacja Bernala Diaza del Castillo mówi, że inni Hiszpanie poparli jego decyzję o egzekucji Cuauhtémoca, która została wykonana przez żołnierzy z Tlaxcallan.

Notowane zeznania na jego późniejszych procesach (jako obfite świadectwo zarówno od przyjaciół, jak i wrogów, że ten czyn zrujnował Cortésa. Nigdy sobie tego nie wybaczył, a na koniec podobno zauważył: „Nie chciałem, żeby tak było.”

Pogorszenie stosunków z rządem hiszpańskim

Wydawało się, że Cortés był traktowany przez rząd hiszpański z zasadniczą niewdzięcznością. Prawdą jest, że kilka lat po 1521 roku nastąpiła niekorzystna zmiana w jego stosunkach z Karolem V i jego rządem. Zmiana ta nigdy nie doprowadziła do absolutnego zerwania stosunków, ale spowodowała stopniowe ograniczanie jego władzy, co Cortés odczuwał bardzo dotkliwie.

Choć na początku Cortés hojnie użyczał własnych środków, dokonał podboju jawnie jako hiszpański poddany, dla i w imieniu Hiszpanii i jej monarchy. Meksyk stał się hiszpańską kolonią dzięki jego pomocy, ale obowiązkiem hiszpańskiego rządu było dbanie o nią.

Cortés został sowicie wynagrodzony, ale szybko poskarżył się na niewystarczającą rekompensatę dla siebie i swoich towarzyszy. Myśląc, że jest poza zasięgiem ograniczeń, nie zastosował się do wielu rozkazów korony i, co było jeszcze bardziej nierozważne, powiedział o tym w liście do cesarza, datowanym na 15 października 1524 r. W liście tym Cortés, oprócz przypomnienia w dość gwałtowny sposób, że podbój Meksyku należał się tylko jemu, świadomie przyznaje się do swojego nieposłuszeństwa w słowach, które nie mogły nie wywołać najbardziej niekorzystnego wrażenia.

W 1522 roku korona, zgodnie ze swoimi prerogatywami, wysłała dwóch oficerów meksykańskich, aby zbadali stan rzeczy i zdali sprawę z postępowania Corteza. Cortés nie mógł się temu sprzeciwić, gdyż był to ustalony zwyczaj. Komisarz Tapia, któremu powierzono śledztwo, był tak utrudniany przez oficerów Cortésa, że nie dotarł nawet do doliny Meksyku, lecz powrócił bez wykonania swoich rozkazów. Sam Cortés, trzymając się na dystans, traktował go z największą uprzejmością, ale uniemożliwił wszelkie działania z jego strony. Drugi komisarz, Luis Ponce de León, został wysłany w 1526 roku z dyskrecjonalnymi i bardzo niebezpiecznymi uprawnieniami. Zmarł w Meksyku wkrótce po przybyciu, w sposób, który nie pozostawia wątpliwości co do nieuczciwej gry, chociaż historyk William H. Prescott dyskredytuje ją, ale Prescott nie miał dostępu do materiałów dokumentalnych, które od tego czasu zostały odkopane.

Cortés podejrzany o spiskowanie w celu odłączenia się od Hiszpanii

Do 1528 roku rząd hiszpański martwił się, że Cortés wymyka się spod kontroli w obu Amerykach. Jego majątek został zajęty przez urzędników, którym pozostawił władzę, a doniesienia o okrucieństwie ich administracji i chaosie, jaki wywołała, wzbudziły niepokój w Hiszpanii.

Przeciwko Cortésowi wysunięto szereg pomniejszych oskarżeń, które wydają się być uzasadnione. Nie mogły one nie wzbudzić poważnych podejrzeń, ponieważ przedstawiały obraz spisku, którego celem było uczynienie z Cortésa niezależnego władcy Meksyku. W takich okolicznościach najmniej oczekiwano wyeliminowania Cortésa z rządów nowej prowincji.

Sytuacja była bardzo krytyczna dla korony. Cortés posiadał kraj i jego zasoby oraz kontrolował grupę oficerów i ludzi, którzy w 1520 roku wyrazili cesarzowi na piśmie swój podziw dla swojego kapitana i w najostrzejszych słowach podkreślali zobowiązania, jakie jego osiągnięcia nakładały na kraj ojczysty. To prawda, że w przypadku starcia Hiszpania mogła liczyć na wsparcie mieszkańców Antyli, ale reputacja wojskowa Corteza była tak wielka, że wybór przywódcy przeciwko niemu byłby bardzo kłopotliwy. Dlatego też konfliktu należało unikać tak długo, jak to było możliwe. Pozycja Corteza była stopniowo podkopywana; przyznawano mu tytuły i zaszczyty, ale nie władzę administracyjną, której pożądał. W tym samym czasie jego uwaga nieuchronnie kierowała się ku badaniom poza Ameryką, ku upragnionym Moluccom lub Wyspom Korzennym.

W czasie, gdy w kręgach sądowych w Hiszpanii istniała niemal pewność, że Cortés zamierza się zbuntować, postawiono mu zarzut, który rzucił fatalny cień na jego charakter i plany – został oskarżony o zabójstwo swojej pierwszej żony. Stosunkowo niedawno odkryte dowody nie pozostawiają wątpliwości, że Catalina Xuarez została uduszona przez swojego męża. Przebieg śledztwa był utrzymywany w tajemnicy. Żaden raport, ani uniewinniający, ani potępiający Cortésa, nie został opublikowany. Gdyby rząd ogłosił, że jest niewinny, znacznie zwiększyłoby to jego popularność; gdyby ogłosił, że jest przestępcą, oskarżony i jego partia wywołaliby kryzys. Milczenie było jedyną bezpieczną polityką. Ale to milczenie jest silną wskazówką, że obawiano się poważnego niebezpieczeństwa ze strony jego wpływów.

Cortés apeluje do Karola V, Świętego Cesarza Rzymskiego

Cortés został kiedyś zacytowany jako mówiący, że „trudniej było walczyć przeciwko (jego) własnym rodakom niż przeciwko Aztekom”. Gubernator Velázquez nadal był cierniem w jego boku, współpracując z biskupem Juanem Rodríguezem de Fonseca, szefem hiszpańskiego departamentu kolonialnego, by podkopać go na dworze.

Piąty list Cortésa do Karola V próbuje usprawiedliwić jego postępowanie i kończy się gorzkim atakiem na „różnych i potężnych rywali i wrogów”, którzy „przesłonili oczy Waszej Królewskiej Mości”. Jego nieszczęściem było to, że nie miał do czynienia po prostu z królem Hiszpanii, ale z cesarzem, który rządził większością Europy i który miał niewiele czasu dla odległych kolonii, chyba że w takim stopniu, w jakim zasilały one jego skarbiec.

W 1521 roku, roku podboju, Karol V zajmował się sprawami w swoich niemieckich domenach, a Hiszpanią rządził biskup Adrian z Utrechtu (późniejszy papież), który pełnił funkcję regenta. Velázquez i Fonseca przekonali regenta do wyznaczenia komisarza z uprawnieniami do zbadania postępowania Cortésa, a nawet do aresztowania go.

Hiszpańscy biurokraci wysłali komisję śledczą pod przewodnictwem Licencjata Luisa Ponce de León. Ponce de León przybył, aby przeprowadzić residencję Cortésa, ale zachorował i zmarł wkrótce po przybyciu. Zanim umarł, mianował Marcosa de Aguilar na alcalde (burmistrza). Wiekowy Aguilar również zachorował i mianował Alonso de Estradę gubernatorem.

Cortés, podejrzewany o otrucie ich, powstrzymał się od objęcia rządów. Estrada wysłał na południe Diego de Figueroa; ale de Figueroa napadał na cmentarze i wymuszał datki, spotykając swój koniec, gdy zatonął statek przewożący te skarby.

W sierpniu 1527 roku nadszedł królewski dekret potwierdzający Estradę jako gubernatora. Albornoz namówił go do uwolnienia Salazara i Chirinosa. Gdy Cortés poskarżył się gniewnie po tym, jak jednemu z jego adherentów odcięto rękę, Estrada nakazał go wygnać. Cortés popłynął do Hiszpanii w 1528 roku, by odwołać się do cesarza Karola V.

Powrót do Hiszpanii

W 1528 roku Cortés powrócił do Hiszpanii, by odwołać się do sprawiedliwości swego pana, Karola V. Przed sądem zaprezentował się z wielkim przepychem. Cortés bez ogródek odpowiedział na zarzuty swego wroga, zaprzeczając, że wstrzymał się z oddaniem złota należnego koronie i wykazując, że wniósł więcej niż wymagane quinto (jedna piąta). Powiedział, że wydał mnóstwo pieniędzy na odbudowę Tenochtitlán, zniszczonego podczas oblężenia, które przyniosło upadek imperium Azteków, a odbudowany Tenochtitlán był teraz wspanialszy niż jakiekolwiek miasto w Europie, prawdziwy klejnot w hiszpańskiej koronie.

Został przyjęty przez Karola z wszelkimi honorami i odznaczony orderem Santiago. W zamian za swoje wysiłki w rozszerzaniu wciąż młodego imperium hiszpańskiego Cortés został nagrodzony mianem Markiza Doliny Oaxaca, tytułem szlacheckim i majątkiem senatorskim, który był przekazywany jego potomkom do 1811 roku.

Własności Cortésa były źle zarządzane przez nieuczciwych administratorów kolonialnych, kiedy przebywał w Hiszpanii. Indianie udokumentowali nadużycia w Kodeksie Huexotzinco, a Cortés stanął po stronie miejscowych Indian w procesie sądowym.

Powrót do Meksyku

Cortés powrócił do Meksyku w 1530 r. z nowymi tytułami i zaszczytami, ale ze zmniejszoną władzą, jako wicekról, któremu powierzono zarządzanie sprawami cywilnymi, chociaż Cortés nadal zachowywał władzę wojskową, z pozwoleniem na kontynuowanie swoich podbojów. Ten podział władzy doprowadził do ciągłej niezgody i spowodował niepowodzenie kilku przedsięwzięć, w które Cortés był zaangażowany.

Po powrocie do Meksyku Cortés zastał kraj w stanie anarchii. Co więcej, wysuwano przeciwko niemu tak wiele oskarżeń, że po umocnieniu swojej pozycji i przywróceniu pewnego rodzaju porządku wycofał się do swoich posiadłości w Cuernavaca, około 30 mil (48 kilometrów) na południe od miasta Meksyk. Tam skoncentrował się na budowie swojego pałacu i na eksploracji Pacyfiku.

Pozostając w Meksyku w latach 1530-1541, Cortés kłócił się z chciwym, brutalnym Nuño Beltránem de Guzmánem i spierał się o prawo do eksploracji terytorium, które jest dzisiejszą Kalifornią, z Antonio de Mendozą, pierwszym wicekrólem. W 1536 roku Cortés zbadał północno-zachodnią część Meksyku i odkrył półwysep Baja California. Cortés spędził również czas na badaniu wybrzeża Pacyfiku w Meksyku, była to ostatnia duża wyprawa Cortésa. Zatoka, która oddziela półwysep Baja California od Meksyku, nosi nazwę Morza Cortesa.

Późniejsze życie i śmierć

Po eksploracji Baja California Cortés wrócił do Hiszpanii w 1541 roku, mając nadzieję, że uda mu się zmylić swoich wrogów. Po powrocie został całkowicie zlekceważony i z trudem uzyskiwał audiencję.

Przy pewnej okazji przedarł się przez tłum, który otoczył powóz cesarza, i wszedł na stopień. Cesarz, zdumiony taką zuchwałością, zapytał go, kim jest. „Jestem człowiekiem”, odpowiedział Cortés z dumą, „który dał wam więcej prowincji niż wasi przodkowie zostawili wam miast.”

Cesarz w końcu pozwolił mu dołączyć do wielkiej wyprawy przeciwko Algierowi w 1541 roku. Podczas tej nieszczęsnej kampanii, która była jego ostatnią, służył z wielką odwagą. Cortés prawie utonął w sztormie, który uderzył w jego flotę, gdy ścigał piratów barbarzyńskich.

Być może, gdyby zastosowano się do rad Cortésa, przedsięwzięcie to miałoby mniej katastrofalny koniec; ale nawet się z nim nie skonsultowano. Gdyby posłuchano jego rady, hiszpańska broń mogłaby zostać ocalona od hańby, a Europa uwolniona prawie trzy wieki wcześniej od plagi zorganizowanego piractwa.

Wydawszy wiele własnych pieniędzy na finansowanie wypraw, był teraz poważnie zadłużony. W lutym 1544 r. złożył wniosek do królewskiego skarbca, ale przez następne trzy lata nie mógł się z niego wywiązać. Zdegustowany, postanowił wrócić do Meksyku w 1547 roku. Kiedy dotarł do Sewilli, zachorował na dyzenterię. Zmarł w Castilleja de la Cuesta, w prowincji Sewilla, 2 grudnia 1547 r. na zapalenie opłucnej w wieku 62 lat.

Podobnie jak Kolumb, zmarł jako człowiek zamożny, ale rozgoryczony. Pozostawił w testamencie pod dobrą opieką swoje liczne dzieci, zarówno białe jak i metyskie, oraz każdą z ich matek. Zażądał w testamencie, aby jego szczątki zostały ostatecznie pochowane w Meksyku.

Przed śmiercią kazał papieżowi usunąć „naturalny” status trojga swoich dzieci (legitymizując je w oczach kościoła), w tym Martina, syna, którego miał z Doñą Mariną (znaną również jako La Malinche), uważaną za jego ulubienicę.

Ocena Cortésa

Niezwykle trudno jest scharakteryzować tego szczególnego konkwistadora – jego nietypowe akty brutalności, jego świadomość taktyczną i strategiczną, nagrody dla sprzymierzeńców z Tlaxcalteca wraz z rehabilitacją szlachty (w tym zamek dla spadkobierców Moctezumy w Hiszpanii, który nadal stoi), jego szacunek dla Indian jako godnych przeciwników i członków rodziny.

Cortés dążył do pacyfikacji, a nie prowokacji; do uspokojenia za pomocą darów, a nie ucisku za pomocą broni. Miał nadzieję zdobyć produktywną prowincję, a nie państwo niewolników. Rozkazy dla jego wojsk były jednoznaczne. Nikt nie miał „denerwować ani obrażać” tubylców. Kobiety i dzieci musiały być zawsze oszczędzane. Zabierać można było tylko żywność, i to skrupulatnie opłaconą. Grabież i gwałt były karane śmiercią.

Należy pamiętać, że mała armia Corteza, jakkolwiek dzielna, nigdy nie mogła zwyciężyć przeciwko setkom tysięcy wrogich przeciwników. Tylko w kilku pierwszych bitwach nie mieli oni sojuszników. Polityka przyjaźni Corteza pozwoliła mu na wykorzystanie wewnętrznych rozłamów w imperium azteckim do jego zniszczenia. Czyniąc to, uczynił siebie mistrzem ogromnej większości Indian Nowej Hiszpanii. Był ich przyjacielem i obrońcą, i nigdy nie stracił ich miłości i szacunku. Czy te przyjaźnie były szczere czy strategiczne, taktyka dziel i rządź, jest jednak kwestią otwartą.

Cortés miał nadzieję uniknąć błędów, które zostały popełnione na wyspach. Jego listy do Karola V są pełne ostrzeżeń i błagań. Błagał, by do Nowej Hiszpanii wpuszczano tylko osadników, a nie poszukiwaczy przygód „zamierzających skonsumować substancję kraju, a następnie go porzucić”. Prosił o pokornych kapłanów, którzy nawracaliby pobożnym przykładem, a nie wysokich prałatów, którzy „rozporządzaliby darami Kościoła i marnowali je w przepychu i innych wadach”. Zalecał, aby zakazać prawników, ponieważ zachęcają do sporów, aby czerpać z nich zyski. Przede wszystkim ubolewał nad praktyką odpłacania się za usługi na rzecz korony indiańskimi niewolnikami do pracy przy nadaniach ziemskich, jednak nie miał innego sposobu nagradzania własnych zwolenników.

Charles V nie był zainteresowany. Najwyraźniej uważał, że jego nacisk na nawrócenie tubylców, a tym samym zapewnienie im niebiańskiej nagrody, był wystarczający, a zniewolenie uważał za niewielką cenę za takie przysługi. Nie przystał też na żadną inną prośbę. Kłopotliwy Cortés został wkrótce zastąpiony przez komitet rządzący, który go wygnał.

Wypadek Cortésa z łaski był dniem czarnej listy dla tubylców i oni o tym wiedzieli. Gdyby wybrał bunt, według Francisco López de Gómara miałby poparcie tubylców, jak również Hiszpanów. Kiedy Cortés wrócił z Hondurasu, po tym jak uznano go za zmarłego, zastał skonfiskowane ziemie, splądrowany skarbiec i dom zajęty przez wrogów. Indianie witali go z dziką radością, a jego koledzy Hiszpanie byli gotowi przyłączyć się do niego w obalaniu uzurpatorów.

Zamiast tego Cortés potulnie popłynął do Hiszpanii, mając nadzieję na oczyszczenie swojego imienia u cesarza. Udało mu się i został wykiwany z tytułem i ogromnymi dotacjami do ziemi, wraz z tysiącami niewolników. Łaskawie pozwolono mu zachować urząd kapitana generalnego i kontynuować zyskowne podboje dla korony, ale odmówiono mu jakiegokolwiek wpływu na zarządzanie nimi. Cortés był zmuszony patrzeć, jak ludzie tacy jak Nuño de Guzmán niszczą wszystko, co miał nadzieję zbudować.

Sposób traktowania Indian różnił się w zależności od części obu Ameryk. Jednak generalnie byli oni lepiej traktowani w Królestwie Nowej Hiszpanii niż w Peru. Cortés z wielką wizją starał się zachować zabytki Azteków i z własnej kieszeni finansował budowę szkół i szpitali, zapisując je w testamencie.

Choć Cortésowi można przypisać udane rozpoznanie zawiłości lokalnej polityki tubylczej, zwłaszcza wrogości wielu grup tubylczych wobec Imperium Meksykańsko-Azteckiego, wykorzystywanie tubylczych sojuszników nie było niczym nowym. Taktyka ta została zaadoptowana przez Cortésa z wcześniejszych podbojów na Karaibach. Dodatkowo, stosowanie terroru i chwytanie tubylczych przywódców pojawia się wielokrotnie w historii hiszpańskich podbojów i nie było unikalnym wynalazkiem Cortésa. Nawet jego próba usprawiedliwienia podboju głównego lądu Meksyku – prawa, które posiadał gubernator Kuby, Diego Velasquez – poprzez założenie Veracruz i odwołanie się bezpośrednio do cesarza Karola V została wykorzystana przez innych konkwistadorów zainteresowanych uzurpowaniem sobie prawa do podboju.

Musimy pamiętać, że kiedy Velasquez podbił Kubę, zrobił to z upoważnienia gubernatora Santo Domingo, Diego Kolumba. Ale kiedy założył miasto Santiago, utworzył radę miejską, z którą zrzekł się urzędów od Kolumba i ustanowił się gubernatorem Kuby pod władzą korony hiszpańskiej. Korona dała mu legalną władzę, gdy tylko uznała fait accompli. Był to precedens, którego Velasquez miał później żałować.

W ostatecznym rozrachunku Cortés i podbój Meksyku powinien być postrzegany nie tylko jako genialny wyczyn militarny, ale zamiast tego jako udane wdrożenie wielu strategii wywodzących się z prawie 30-letniego doświadczenia hiszpańskiego podboju na Karaibach. Ponadto, jak stwierdzono powyżej, ospa okazała się jego największym sprzymierzeńcem.

Dalsza lektura

Pisma – „Cartas de Relación”

Osobista relacja Cortesa z podboju Meksyku jest opisana w jego pięciu listach skierowanych do Karola V, Świętego Cesarza Rzymskiego. Te pięć listów, lub cartas de relación, są jedynymi pismami Cortésa.

Jak opisuje je jeden ze specjalistów:

Carthas de relación Hernána Cortésa cieszyły się niezrównaną popularnością wśród studentów podboju Meksyku. Cortés był dobrym pisarzem. Jego listy do cesarza, dotyczące podboju, zasługują na zaliczenie do najlepszych hiszpańskich dokumentów z tego okresu. Są one oczywiście ubarwione w taki sposób, aby ukazać jego własne osiągnięcia, ale nie przesadza, z wyjątkiem kwestii cywilizacji indiańskiej i liczby ludności, która wynika z wielkości osad. Nawet tam używa tylko porównań, oceniając na podstawie zewnętrznych pozorów i wrażeń.

Historycy, socjologowie i politolodzy używają ich, aby uzyskać informacje o imperium azteckim i starciu między kulturą europejską i indiańską. Jednak już w XVI wieku pojawiły się wątpliwości co do historyczności tych relacji z podboju. Powszechnie uważa się, że Cortés nie napisał prawdziwej „historii”, ale raczej połączył historię z fikcją. Oznacza to, że w swojej narracji Cortés manipuluje rzeczywistością, aby osiągnąć swój nadrzędny cel, jakim jest zdobycie przychylności króla. Cortés stosuje klasyczną retoryczną figurę evidentia, tworząc potężną narrację pełną „żywości”, która porusza czytelnika i tworzy podwyższone poczucie realizmu w jego listach.

Jego pierwszy list zaginął, a ten z gminy Vera Cruz musi zająć jego miejsce. Został on opublikowany po raz pierwszy w IV tomie „Documentos para la Historia de España”, a następnie ponownie wydany. Pierwsza carta de relación jest dostępna online.

The „Segunda Carta de Relacion,” noszące datę 30 października 1520, pojawił się w druku w Sewilli w 1522 roku. Carta tercera”, 15 maja 1522 roku, ukazała się w Sewilli w 1523 roku. Czwarta, z 20 października 1524 roku, została wydrukowana w Toledo w 1525 roku. Piąta, o wyprawie na Honduras, jest zawarta w IV tomie „Documentos para la Historia de España”. Ważny list wspomniany w tekście został opublikowany pod tytułem „Carta inédita de Cortés” przez Ycazbalceta. Ogromna liczba pomniejszych dokumentów, czy to autorstwa Cortésa, czy innych, na jego korzyść lub przeciwko niemu, jest rozproszona w obszernym zbiorze cytowanym powyżej oraz w „Colección de Documentos de Indias”, jak również w „Documentos para la Historia de México” Ycazbalcety. Istnieje szereg przedruków i tłumaczeń pism Cortésa na różne języki.

Notatki

Źródła pierwotne

• Cortés, Hernán. Letters from Mexico (Listy z Meksyku), Translated by Anthony Pagden. New Haven, CT: Yale University Press, 1986. ISBN 0300090943
• Diaz del Castillo, Bernal. J.M. Cohen (przeł.). The Conquest of New Spain. Penguin Books, 1963. ISBN 978-0140441239
• Diaz Del Castillo, Bernal. A.P. Maudslay (przeł.). The Discovery And Conquest Of Mexico, New York: Da Capo Press, 2004. ISBN 978-0306813191
• de Gómara, Francisco López. Hispania Victrix; Pierwsza i Druga Część Historii Ogólnej Indii, z całym odkryciem i godnymi uwagi rzeczami, które wydarzyły się od czasu ich zdobycia do roku 1551, z podbojem Meksyku i Nowej Hiszpanii. Los Angeles, CA: University of California Press, 1966.
• Castillo, Bernal Díaz del. The Discovery and Conquest of Mexico: 1517-1521. Cambridge, MA: De Capo Press. Reprint wydania, 2003. ISBN 030681319X
• Leon-Portilla, Miguel. The Broken Spears: The Aztec Account of the Conquest of Mexico. Boston, MA: Beacon Press, 1992. ISBN 0807055018
• Prescott, William Hickling. History of the Conquest of Mexico. New York: Barnes & Noble Books, 2004. ISBN 0760759227.
  • Original: History of the Conquest of Mexico, with a Preliminary View of Ancient Mexican Civilization, and the Life of the Conqueror, Hernando Cortes. by Prescott, William Hickling, 1796-1859 Electronic Text Center, University of Virginia Library. Retrieved June 25, 2007.
• The Genealogy of Mexico: Last Will and Testament of Hernán Cortés. Retrieved June 25, 2007.
• Sahagún, Bernardino de. Codex Florentino, można go znaleźć w Bibliotece Laurenziana we Florencji, Włochy.
• Sahagún, Bernardino de, and Howard F. Cline. Conquest of New Spain: 1585 Revision. University of Utah Press, 1989. ISBN 087480311X (w języku angielskim)

Źródła drugorzędne

• Beck, Sanderson. Ameryka do 1744 roku. World Peace Communications, 2006. ISBN 0976221071
• Chao, Jesus J. „Myth and Reality: The Legacy of Spain in America.” The Institute of Hispanic Culture of Houston (Luty 12, 1992).
• Helps, Arthur. Life of Hernando Cortes (Londyn, 1871) przedrukowany jako The Life Of Hernando Cortes V1. Kessinger Publishing, LLC., 2007. ISBN 0548151334
• Jacobs, William Jay. Hernando Cortés. New York: Franklin Watts, Inc, 1974. ISBN 0531009742
• Passuth, László. Bóg deszczu płacze nad Meksykiem. San Francisco, CA: Pacific Pub. House, 1987. ISBN 0918872022
• Prescott, William H. History of the Conquest of Mexico. New York: Barnes & Noble. Reprint wydania, 2004. ISBN 0760759227
• Restall, Matthew. Seven Myths of the Spanish Conquest. New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0195160770
• Ribeiro, Darcy. The Americas and Civilization. New York: E.P. Dutton & Co., Inc, 1972. ISBN 978-0525054603
• Stein, R. C. The World’s Greatest Explorers: Hernando Cortés. Chicago, IL: Children’s Press, 1991. ISBN 0516030590
• Thomas, Hugh. Conquest: Cortés, Montezuma, and the Fall of Old Mexico. New York: Simon & Schuster, 1993. ISBN 0671511041
• Thomas, Hugh. The Conquest of Mexico. 1994. reprint wyd. Pimlico, 2004. ISBN 1844137430
• Todorov, Tzvetan. The Conquest of America. Norman, OK: University of Oklahoma Press, 1999. ISBN 0806131373
• White, Jon Manchip. Cortés i upadek imperium azteckiego. New York: St. Martin’s Press, 1971. ISBN 0786702710

All links retrieved December 22, 2017.

• Bandelier, Adolph Francis, Catholic Encyclopedia: Hernando Cortés 1908 ed.
• Conquistadors with Michael Wood – Website for 2001 PBS documentary