Gdzie dokładnie Wschód spotyka się z Zachodem?

Jestem w wiosce o nazwie Fatmayi w Absheron, w Azerbejdżanie. Moja lewa stopa jest w Azji, a prawa w Europie.

Nie czuję, że jestem na granicy kontynentów. Stoję w miejscu, które w zasadzie jest wysypiskiem porzuconych materiałów budowlanych na poboczu nieco ruchliwej drogi, ale jest tu również znacznik, który Azerbejdżańskie Towarzystwo Geograficzne postawiło trzy lata temu, wskazując to, co według nich jest teraz granicą między Europą a Azją.

Nie ma zgody co do tego, gdzie dokładnie przebiega granica między Europą a Azją. Większość zgadza się, że granica przebiega gdzieś między Morzem Czarnym a Kaspijskim. Ale wiele wariantów umieszcza Azerbejdżan w całości w Azji. Nie pasuje to zbyt dobrze do poczucia Azerbejdżanu o sobie samym.

Lubią myśleć o sobie jako o kraju przynajmniej częściowo europejskim (w 2012 roku odbył się tu Konkurs Piosenki Eurowizji). I tak ta nowa granica, którą stworzyli Azerbejdżańczycy, umieściłaby około jednej szesnastej ich kraju wewnątrz Europy.

Granica między Europą a Azją ma długą i fascynującą historię – i nadal ma wpływ na otaczające ją kraje.

Obecnie Turcja zmaga się z dziedzictwem wymuszonej zachodniej liberalizacji Ataturka, z lekceważeniem Unii Europejskiej i pewną siebie, rosnącą muzułmańską klasą średnią.

Gruzja próbuje wyzwolić się spod rosyjskiej kontroli, podkreślając swoją europejską tożsamość i aspiracje do przystąpienia do UE i NATO.

Azerbejdżan i Kazachstan opracowały ambitne programy budowania narodu wokół tożsamości „euroazjatyckiej”, próbując związać się zarówno z prestiżem Europy, jak i dynamizmem Azji.

Rosja zaś z całą mocą wznowiła swoją odwieczną debatę o tym, gdzie naprawdę jest jej miejsce w stosunku do Europy.

Granica Europa-Azja została po raz pierwszy określona przez starożytnych Greków, a nawet wtedy była dość arbitralna.

Na przykład, Herodot pisał o granicy, ale powiedział, że nawet nie wie, dlaczego kontynenty podzieliły to terytorium – terytorium, które było oczywiście jedną jednolitą masą lądową, a dla starożytnych Greków Europa i Azja nie miały żadnego znaczenia. Były to tylko terminy czysto geograficzne.

Oczywiście dzisiaj tak już nie jest. Kiedy mówisz „Europa”, wiążą się z tym wszelkiego rodzaju skojarzenia kulturowe, polityczne i geopolityczne – tym bardziej, gdy mówisz o Zachodzie, którego ludzie często używają zamiennie z Europą.

Kojarzenia z „Zachodem” obejmują takie rzeczy jak cywilizacja, oświecenie, demokracja, indywidualizm i materializm – podczas gdy „Azja” lub „Wschód” kojarzy się z przeciwieństwem tych wszystkich rzeczy.

Najciekawsze jest dla mnie to, że kraje położone wzdłuż tej sztucznej, geograficznej granicy są dokładnie tymi, w których toczą się jedne z najgłębszych i najpoważniejszych debat na temat tożsamości narodowej: Gdzie się mieścimy? Czy jesteśmy Europejczykami? Czy jesteśmy Zachodem? Czy jesteśmy Wschodnimi?

Najbardziej znane przykłady to Ataturk w Turcji i Piotr Wielki w Rosji.

Większość geografów powie Ci, że nie ma sensu próbować określić, gdzie dokładnie leży granica między Europą a Azją. Zgodzą się z Herodotem: że to sztuczne rozróżnienie i że jeśli chce się myśleć o kontynentach, sensowniej jest myśleć o jednym kontynencie, Eurazji, niż dzielić go na dwie części.

Ale geografowie od czasu do czasu podejmowali wysiłki, aby spróbować ponownie zdefiniować granicę, zazwyczaj w związku z polityką.

Za czasów Piotra Wielkiego rosyjscy geografowie ustalili wschodnią granicę Europy na Uralu, co było ściśle związane z jego wysiłkami, aby uczynić z Rosji kraj europejski. W latach 50. i 60. radzieccy geografowie próbowali ponownie zdefiniować granicę, co również było wysiłkiem upolitycznionym: Rosjanie nie wierzyli, że muzułmanie są Europejczykami, więc wyznaczyli granicę między Europą a Azją daleko na północ od Azerbejdżanu.

Kto wie – być może geografowie ze wszystkich krajów leżących na granicy Europy i Azji będą musieli zwołać jakiś kongres, aby ustalić między sobą właściwą granicę. Ale jak na razie, perspektywy na to są niepewne.

Dziennikarz Josh Kucera podróżuje wzdłuż tej granicy, od tureckiego Bosforu do rosyjskiej Arktyki. Wspierany przez Pulitzer Center on Crisis Reporting, Kucera bada, jak idee europejskiej lub azjatyckiej tożsamości głęboko wpływają na politykę i geopolitykę ludzi, którzy żyją wzdłuż niej.

.