Festina lente

Porzekadło, po grecku i łacinie, z kotwicą i delfinem, wśród siedmiu godeł Uniwersytetu w Salamance.

Rzymski historyk Suetonius, w De vita Caesarum, opowiada, że August ubolewał nad pochopnością u dowódcy wojskowego, stąd „σπεῦδε βραδέως” było jednym z jego ulubionych powiedzeń:

Nihil autem minus perfecto duci quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur. Crebro itaque illa iactabat: σπεῦδε βραδέως; ἀσφαλὴς γάρ ἐστ᾽ ἀμείνων ἢ θρασὺς στρατηλάτης; et: „sat celeriter fieri quidquid fiat satis bene”.(Uważał, że nic mniej nie przystoi w dobrze wyszkolonym wodzu niż pośpiech i pochopność, a w związku z tym ulubionymi jego powiedzeniami były: „Pospiesz się powoli”; „Lepszy bezpieczny dowódca niż zuchwały”; oraz „To, co zostało zrobione dobrze, zostało zrobione wystarczająco szybko”)

Niektóre złote monety wybite dla Augusta nosiły wizerunki kraba i motyla, aby podjąć próbę emblematu dla tego porzekadła. Inne takie wizualizacje obejmują zająca w skorupie ślimaka; kameleona z rybą; diamentowy pierścień opleciony liśćmi; i być może najbardziej rozpoznawalny, delfin opleciony wokół kotwicy. Cosimo I de’ Medici, wielki książę Toskanii wziął festina lente jako swoje motto i zilustrował je żółwiem z żaglem.

Renesansowy drukarz Aldus Manutius przyjął symbol delfina i kotwicy jako swój znak drukarski. Erazm (którego książki zostały opublikowane przez Manutiusa) zamieścił tę frazę w swoich Adagiach i użył jej, aby pochwalić swojego drukarza: „Aldus, spiesząc się powoli, zdobył tyle złota, ile ma reputacji, i bogato zasługuje na jedno i drugie”. Manutius pokazał Erazmowi rzymską srebrną monetę, podarowaną mu przez kardynała Bembo, która nosiła symbol delfina i kotwicy na rewersie.

Porzekadło to było popularne w epoce renesansu i Szekspir wielokrotnie do niego nawiązywał. W Love’s Labour’s Lost, on skopiował obraz kraba i motyla z postaciami Moth i Armado.

Francuski poeta i krytyk Nicolas Boileau, w jego Art poétique (Sztuka poezji) (1674) zastosował dictum specjalnie do pracy pisarza, któremu doradzał w tych słowach:

Hâtez-vous lentement, et sans perdre courage,
Vingt fois sur le métier remettez votre ouvrage,
Polissez-le sans cesse, et le repolissez,
Ajoutez quelquefois, et souvent effacez.
(Powoli się spiesz, nie tracąc odwagi;
Dwadzieścia razy przerabiaj swoje dzieło;
Poleruj i poleruj bez końca,
I czasem dodawaj, ale często odejmuj)

Jean de la Fontaine nawiązał do tej dewizy w swojej słynnej bajce „Zając i żółw” (Baśnie, 1668-94), pisząc, że żółw „z roztropną mądrością spieszy się powoli”.

Rodzina Onslow z Shropshire ma to przysłowie jako swoje motto, generując kalambur na nazwę rodziny: „on-slow”.

Przysłowie było ulubionym wpływowego sędziego, Sir Matthew Hale,

Sir Matthew Hale był naturalnie szybkim człowiekiem; jednak, przez wiele praktyki na sobie, poskromił to do takiego stopnia, że nigdy nie pobiegłby nagle do jakiegokolwiek wniosku dotyczącego jakiejkolwiek sprawy o znaczeniu. Festina Lente była jego ukochaną dewizą, którą kazał wygrawerować na główce swojej laski, i często słyszano, jak mówił, że widział wielu dowcipnych ludzi, którzy popadają w wielkie błędy, ponieważ nie dają sobie czasu do namysłu…

– Biskup Burnet, Życie i śmierć Sir Matthew Hale’a

.