Baszkirzy

Profile

Zgodnie z narodowym spisem powszechnym z 2010 roku w Federacji Rosyjskiej żyje 112 924 Baszkirów. Historycznie rzecz biorąc, naród baszkirski wywodzi się z plemion ugrofińskich i turkijskich. Większość Baszkirów mieszka w Baszkortostanie, a znaczna ich liczba znajduje się również w obwodach czelabińskim i orenburskim. Język baszkirski należy do turkijskiej gałęzi uralo-ałtajskiej rodziny językowej. Narody tatarski i baszkirski są blisko spokrewnione, ich języki są podobne, ale stosunki między nimi często były napięte.

Kontekst historyczny

Po upadku Kazania w XVI wieku Baszkirzy również znaleźli się pod kontrolą Rosji. Podobnie jak Tatarzy, Baszkirzy brali udział w powstaniach przeciwko rosyjskiej władzy.

W czasie rewolucji rosyjskiej wśród Baszkirów istniał silny ruch nacjonalistyczny kierowany przez muzułmanów. 23 marca 1918 r. Tatarsko-Baszkirska SRR została ogłoszona, ale Baszkirzy nalegali na utworzenie własnej republiki. Baszkirska ASRR została utworzona 23 marca 1919 roku. W okresie sowieckim Baszkortostan (wtedy Baszkiria) był uprzemysłowiony, ale pozostawał pod ścisłą kontrolą Moskwy. Pod koniec lat 80-tych obawy przed asymilacją ze strony Tatarów – do jednej trzeciej Baszkirów posługuje się językiem tatarskim jako językiem ojczystym – przyczyniły się do powstania baszkirskiego ruchu narodowego, założonego w 1988 roku. Pierwszy Wszechzwiązkowy Kongres Narodu Baszkirskiego został zwołany w grudniu 1989 roku. Jednak to ogólne kwestie polityczne i ekonomiczne, a nie etniczno-narodowe, były siłą napędową polityki w tym regionie. Władze baszkirskie ogłosiły suwerenność 11 października 1990 r., a 25 lutego 1992 r. zmieniły nazwę z zrusyfikowanej Baszkirii na Baszkortostan.

Napięcie związane z kwestią liczbowej dominacji Tatarów nadal wpływało na baszkirskie żądania. Znaczna liczba Baszkirów pozostała poza granicami Baszkortostanu, a Baszkirzy stanowili dopiero trzecią co do wielkości grupę w republice. W czerwcu 1992 roku Tatarski Ruch Narodowy Baszkortostanu zażądał, aby język tatarski otrzymał status języka urzędowego, podobnie jak baszkirski i rosyjski. Konstytucja Baszkortostanu nie zawierała jednak prawa do mówienia i używania tatarskiego, choć w Baszkortostanie istnieją szkoły w języku tatarskim. Obawy przed rosnącymi nastrojami antytatarskimi wśród Baszkirów doprowadziły do wezwań do secesji obszarów zamieszkałych przez Tatarów w przypadku uzyskania przez Baszkortostan niepodległości. W grudniu 1993 roku parlament republiki przyjął konstytucję, która deklarowała, że republika jest „suwerennym państwem”, a wszystkie jej zasoby naturalne są własnością wieloetnicznego narodu baszkortostańskiego. Baszkortostan podpisał traktat unijny, a w sierpniu 1994 roku wynegocjował dwustronny traktat z Moskwą, który dał republice jeszcze więcej uprawnień niż Tatarstan uzyskał w swoim porozumieniu.

Obecne problemy

Napięcia między Baszkirami i Tatarami były powracającą kwestią w okresie postsowieckim, z każdą grupą twierdzącą, że jej członkowie są dyskryminowani w republice drugiej. Tatarscy naukowcy kwestionowali wzrost liczby etnicznych Baszkirów i spadek liczby Tatarów, odnotowany w wynikach spisu powszechnego w Baszkortostanie, a baszkirscy aktywiści oskarżali Tatarstan o próbę „przejęcia” Baszkortostanu. Powróciły również dyskusje na temat statusu języka tatarskiego w Baszkortostanie: Aktywiści tatarscy domagali się, aby język tatarski miał w republice status języka urzędowego obok rosyjskiego i baszkirskiego. Aktywiści tatarscy zagrozili promowaniem idei zjednoczenia Baszkortostanu z obwodem czelabińskim lub innym podmiotem federalnym, jeśli ich żądania nie zostaną spełnione.

Klimat polityczny w Baszkortostanie w ostatnich latach znacznie się zmienił. Bashkir i działacze muzułmańscy zgłosili, że są pod stałą presją od czasu mianowania Rustema Khamitova jako szefa Republiki Baszkortostanu. Po tym, jak Chamitow wyraził zainteresowanie zniesieniem obowiązku nauczania języka baszkirskiego w szkołach, we wrześniu 2012 roku baszkirski aktywista złożył pozew cywilny przeciwko prezydentowi, zarzucając mu naruszenie Konstytucji Republiki Baszkortostanu. Według informacji Baszkirskiego Ruchu Praw Człowieka, została ona następnie wezwana przed komisję śledczą Republiki Baszkortostanu.

Uaktualnienie grudzień 2020