Why Nine Inch Nails’ ‘Head Like a Hole’ Is Still the Anti-Anthem for Our Times

Deel van de kracht van het nummer is hoe elke regel leest als poëzie. Het opent met “God Money, I’ll do anything for you,” wat zo heerlijk dubbelzinnig is dat je het zou willen ontleden – Praat hij tegen God? Is geld zelf God? Is hij de spot drijven met televangelist bloedzuigers? – maar je wilt het ook accepteren zonder er vragen bij te stellen. Op een van Reznors duizend-en-één remixen van het nummer, de “Opal” remix, zingt hij de regel “God of money,” wat logischer is (hij heeft het live ook vaak zo gezongen, onder andere tijdens het modderige Woodstock ’94 optreden) maar het is ook teleurstellend op dezelfde manier als Johnny Rotten “Words of wisdom” horen zingen voor de iconische openingszin van “Right now” op de Spunk demo van “Anarchy in the U.K.” Rotten heeft ooit gezegd dat hij de zin heeft geschrapt omdat het zou hebben “geklonken alsof anarchie werd geleverd met een handleiding,” en hier, “God Money” heeft geen definitie nodig.

Dan is er het vernietigende refrein van het nummer in drie delen: “No, you can’t take that away from me,” dat overgaat in “Head like a hole, black as your soul/I’d rather die than give you control,” een refrein dat Reznor op de een of andere manier afrondt met “Bow down before the one you serve/ You’re going to get what you deserve.” De tekst suggereert het soort moraliteitsspel dat leden van het shockrock pantheon Alice Cooper en Dee Snider jaren eerder blauwdrukten – maar toch is het enger dan “I’m Eighteen” of “We’re Not Gonna Take It,” omdat Reznor klinkt alsof hij het echt meent. De muziek zit vol met schokkende ritmes en een vervormde sample van Keniaanse krijgers die zingen, en Reznor bespeelt de gitaar met woede, als het ware het omgekeerde van zijn zessnarige held Robert Smith. Aan het einde van het nummer “Opal” zingt hij dreigend: “You know who you are.”

In 2011 vroeg Terry Gross van NPR aan Reznor wat hij bedoelde met de zin “You’re going to get what you deserve”, een vraag die de artiest op ongewone wijze op het verkeerde been zette. “Ik besteed niet regelmatig veel tijd aan het overdenken van de donkerste periode in mijn leven, want als ik dat doe heeft het de neiging om mijn dag hier een beetje door de war te sturen,” vertelde hij haar. “Dus wat dacht ik in 1989 toen ik dat liedje schreef? Ik kan het je niet uit mijn hoofd vertellen.”

Hoewel Reznor nooit wegliep van het nummer – het is nog steeds een vloer-ratelende nietje bij Nine Inch Nails concerten – tegen die tijd was hij ver weggelopen van die periode in zijn leven. Pretty Hate Machine was in wezen zijn dagboek, waarvan hij dacht dat hij het uitgaf als een geniete zine die maar door een paar mensen gezien zou worden, alleen maar om er een bestseller van te maken. De rest van het album is schokkend ingetogen vergeleken met “Head Like a Hole,” als hij de devolutie van een relatie met de vrouw die hem leerde hoe hij haar moest kussen, pareert over Depeche Mode-achtige synthesizerlijnen – op “That’s What I Get” – en, op “Down In It,” met melige rapverzen.

“draaide uit op een zeer introspectieve, kleinschalige, persoonlijke soort plaat,” zei Reznor in 1990. “En ik schreef gewoon over wat me dwarszat en wat er in mijn hoofd omging. De ‘I’ in de nummers ben ik.”

Op “Kinda I Want To,” een van de weinige nummers op het album met prominente gitaar, dankzij een zeer Brian May-achtige riff, zingt hij over hoe er een duivel in zijn bed slaapt. Op “The Only Time,” wil de duivel hem neuken achterin zijn auto. Op album afsluiter “Ringfinger,” verzucht hij, “Als ik twee keer de man was die ik zou kunnen zijn/I’d still be half of what you need.” Hij zingt ook “over een cocaïnepijp,” zoals hij Spin vertelde, op het funky, U2-achtige “Sanctified,” en als je dat niet wist, zou je waarschijnlijk denken dat het over een vrouw ging, dus misschien was hij in die tijd gewoon een warrige man in het algemeen. Tegen de tijd dat hij “Head Like a Hole” schreef, was hij uitgeput door alles wat hij had meegemaakt, en het nummer was een oer-uiting van woede. Als geheel is het album donker, glorieus en New Wave-y; het is zowel emo-wondenlikkend als het portret van een man die hopeloos op zoek is naar zijn zelfvertrouwen.

“Het is iets persoonlijks,” vertelde Reznor destijds aan Spin over zijn inspiratiebronnen. “Ik zie veel mensen overanalyseren, die me vragen of ik een echt gekweld seksleven heb gehad, of een persoonlijk leven… Dat heb ik niet, niet ongelooflijk. Ik denk dat ik niet altijd de gelukkigste persoon ben geweest. De laatste paar jaar waren een beetje donkerder dan de rest. Niet dat ik somber ben of dat ik nooit lach. Er is gewoon een kant van mij die onlangs naar buiten is gekomen, of die ik heb geaccepteerd, dat was de belangrijkste inspiratie voor deze nummers. Het is wat ik het best tot uitdrukking kon brengen.”

Nadat het album een hit werd, was het niet zijn ex-geliefde maar zijn platenlabel, TVT, die zijn waardigheid in twijfel trok, toen ze een snelle opvolging eisten van de verrassingshit plaat. Er ontstond een machtsstrijd en Reznor, die liever doodging dan de controle te verliezen, sloot zich aan bij Interscope Records en uitte zijn frustratie op zijn gitaar, bracht de Broken EP en Downward Spiral albums uit op het hoogtepunt van agressieve-rock-als-pop, waarmee hij zijn superster status verstevigde. Hij ontdekte Marilyn Manson, worstelde met drugs en, met wat aanmoediging van David Bowie, kickte hij van zijn gewoontes af en werd een nieuwe man in de jaren 2000.

Dus tegen de tijd dat Gross hem aan de tand voelde over de periode rond “Head Like a Hole”, voelde hij zich als herboren. Hij was niet langer de magere jongen uit Cleveland met het ongelukkige kapsel. Hij had zijn biceps verstevigd en een gezin gesticht – en later dat jaar werd hij Oscarwinnaar voor zijn werk aan de soundtrack van The Social Network.

Mettertijd werd het liedje ook iets anders. Wat ooit een eenzaamheidsanthem was, twee middelvingers naar de wereld gericht, werd nu een meezinger. Zoveel grimmig geklede muziekfans hebben zich verbonden met de boodschap van vervreemding dat het op de een of andere manier een zwarte vlag is geworden die wappert voor eenheid. Een van Reznors idolen, Gary Numan, heeft het nummer zelfs perfect genoemd.

Reznor is geraakt door de manier waarop het nummer bij mensen is overgekomen. “Het beste compliment dat ik heb gekregen was: ‘Ik heb ‘Head Like a Hole’ gehoord en man, ik weet echt waar je het over hebt,'” zei hij eens. “Zelfs als het het verkeerde is, ik bedoel, veel mensen vertellen me stompzinnige dingen – ‘Je hebt het over acid nemen, man.’ Ik ga niet zeggen, ‘Nee, dat is niet wat ik dacht’. Als ik echt van streek ben, zet ik iets op dat misschien triester is dan ik, waardoor ik me beter voel omdat ik tenminste niet zo ver weg ben als dat. Ik ben niet de enige die zich klote voelt, overstuur.”

“Head Like a Hole” stond op een lijst van nummers die de radiomaatschappij Clear Channel na 9/11 verbood omdat ze te donker zouden zijn, maar dat kon het traject niet stoppen. In de loop der jaren heeft een vreemd en breed scala aan artiesten het nummer gecoverd, waaronder AFI, Dee Snider, en Reznor’s industriële collega Pig. Josh Todd, de zanger van de “I love the cocaine”-band Buckcherry, heeft gezegd dat hij het als een Buckcherry-nummer vindt klinken toen hij het coverde. En Reznor noemde Devo’s versie ervan een van de slechtste covers. “Stel je mijn opwinding voor toen ze ‘Head Like a Hole’ coverden,” vertelde hij aan Rolling Stone. “Die sensatie duurde tot ik de tweede maat hoorde! Maar ze zijn nog steeds geweldig.” Het werd zelfs geïnterpreteerd als een slaapliedje voor de serie Rockabye Baby.

Maar niemand had de meest recente iteratie van het nummer kunnen voorspellen. In een aflevering van de anthologieserie Black Mirror speelde Miley Cyrus de popster Ashley O, wiens grootste hit “On a Roll” was, een hilarische upbeat redux van “Head Like a Hole.” “I’m on a roll,” zingt ze over een strakke pop productie. “Riding so high/Achieving my goals.” In plaats van: “Buig voor degene die je dient”, zingt Cyrus: “Ik heb ambitie en verve.” Het is zo’n magnifiek perverse interpretatie van het nummer dat zelfs Reznor het goedkeurde, tweette “Feels like I’ve been here before” en zelfs NIN-Ashley O crossover merch te koop aanbood.

Maar zelfs met een upbeat draai, past het nummer precies in het culturele landschap 30 jaar nadat het werd geschreven. Reznor is sindsdien politieker geworden; zijn recente trilogie van EP’s was een reactie op wat hij ziet als de verloedering van de maatschappij. En hij is teruggekeerd naar het spelen van knoestige gitaar, wat hij in het verleden had verworpen als een daad van nostalgie. “Wij prediken positieve haat,” zei Reznor in 1990. “Haat je buurman, maar haal het uit je systeem tijdens onze show en luister hardop naar onze plaat. Haat het leven, maar het krijgt het uit je systeem, en ik denk dat dat de reden is waarom ik het in de eerste plaats deed.” De enige constante door de jaren heen is “Head Like a Hole,” dat nog steeds even vitaal klinkt als altijd. Het is een schreeuw om verzet, een modern folkliedje dat nu nog net zo belangrijk is als toen het uitkwam. Bow down.