Waarom Duitsland een witte vlek is op Google's Street View

• Sinds de lancering in 2007 heeft Google Street View miljoenen kilometers aan wegen over de hele wereld in kaart gebracht – en is zelfs de ruimte en de oceaan in gegaan.
• Duitsland en Oostenrijk zijn een opvallende leemte in de wirwar van blauwe lijnen die de rest van Europa bedekt.
• Het heeft te maken met het merkwaardige privacygevoel van de Duitsers: ze pronken liever met hun edele delen dan met hun persoonlijke gegevens.

Gebieden onbekend

Afbeelding: Google Maps

De enige andere Europese landen die nog vrijwel niet in kaart zijn gebracht, zijn Wit-Rusland, Moldavië en Bosnië

Sleep Pegman in Google Maps over Europa en je ziet een merkwaardig beeld: vrijwel het hele continent is bedekt met de blauwe lijnen die aangeven dat Street View beschikbaar is – maar Duitsland en Oostenrijk zijn bijna helemaal leeg.

Het is een beeld dat doet denken aan die laat-19e-eeuwse kaarten van Afrika waarop het midden van het continent leeg is gelaten, gemarkeerd met Regio’s Onbekend. Duitsland en Oostenrijk behoren tot de meest geavanceerde economieën ter wereld, dus waarom vinden de camera-auto’s van Google deze landen net zo ontoegankelijk en/of onherbergzaam als de Europese ontdekkingsreizigers het binnenland van Afrika vonden?

Het komt omdat Duitsers beroemd jaloers zijn op hun privacy – een houding die ook weerklank vindt bij hun cultureel naaste buren in Oostenrijk. Maar het hangt allemaal af van wat je onder “privacy” verstaat. Duitsers zijn bijvoorbeeld niet zo privé over hun edele delen.

Totalitaire trauma’s

Afbeelding: FKK Gelande Sudstrand / CC BY 2.0

“Sociale naaktheid,” voor gezondheid en kracht en om te commune met de natuur, is zeer geaccepteerd in Duitsland.

Terwijl openbare naaktheid een grote no-no is in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, heeft Duitsland een lange traditie met wat bekend staat als FKK – kort voor Freikörperkultur, of “Vrije Lichaamscultuur”. Bepaalde stranden en delen van stadsparken zijn gewijd aan naakt zonnen, en zelfs Nacktwanderung (“naakt zwerven”) is een ding.

Aan de andere kant, Duitsers zijn zeer bezitterig van hun persoonlijke gegevens – en zijn geschokt door de bereidheid waarmee Amerikanen (en anderen) delen hun namen, adressen, vriendenlijsten, en aankoop geschiedenis online.

Volgens onderzoek in de Harvard Business Review is de gemiddelde Duitser bereid tot 184 dollar te betalen om zijn persoonlijke gezondheidsgegevens te beschermen. Voor de gemiddelde Brit is de privacy van die informatie slechts $59 waard. Voor Amerikanen en Chinezen daalt die waarde tot eencijferige cijfers.

Waarom? Omdat Duitsers het trauma van niet één, maar twee totalitaire systemen in hun recente verleden met zich meedragen: het fascistische Derde Rijk en het communistische Oost-Duitsland.

Nie wieder

Afbeelding bron: Rakoon / CC0 1.0

Stasi-afluisterpost, gebruikt voor het bespioneren van de eigen burgers, in het DDR Museum in Berlijn

Beide regimes wilden totale controle over hun burgers. In de nazi-jaren werd het botte instrument van de staat de Gestapo genoemd (afkorting van Geheime Staatspolizei, of “geheime staatspolitie”), in Oost-Duitsland was het de Stasi (afkorting van Staatssicherheit, of “staatsveiligheid”).

In beide systemen hadden burgers in feite geen recht meer op privacy, en konden zij voor privé-gedachten of -handelingen als misdadigers worden bestempeld, met zware straffen tot gevolg.

Zoals met veel andere aspecten van het nazi-regime, besloot het naoorlogse Duitsland tot Nie wieder (“Nooit meer”) als het ging om schendingen van de privacy. Dat is een van de redenen waarom het allereerste artikel van (toen nog slechts West-) Duitslands naoorlogse grondwet luidt:

De menselijke waardigheid is onschendbaar. Eerbiediging en bescherming ervan is de plicht van elk staatsgezag.

Informatieve zelfbeschikking

Afbeelding: Dooffy / CC0 1.0

De GDPR van de EU, die in mei 2018 werd aangenomen, bouwt voort op de Duitse traditie van strenge privacywetten

In de loop van de decennia heeft Duitsland zijn definitie van privacy verbreed en verdiept.

• In 1970 nam de Duitse deelstaat Hessen de eerste gegevensbeschermingswet ter wereld aan.

• In 1979 legde West-Duitsland de grondslag voor het Bundesdatenschutzgesetz (BDSG), ofwel de federale wet op de gegevensbescherming, die vooral tot doel had de onschendbaarheid van persoonlijke, privé-informatie te beschermen.

• In de jaren tachtig spanden burgers met succes een rechtszaak aan tegen de regering naar aanleiding van een vragenlijst over volkstellingen die zo gedetailleerd was dat de overheid er individuen mee kon identificeren. Het hof erkende het recht van Duitse burgers op “informationele zelfbeschikking” en blokkeerde het delen van persoonlijke informatie met overheidsinstanties of bedrijven.

• In maart 2010 vernietigde het Duitse Federale Constitutionele Hof een wet die de autoriteiten toestond om telefoon- en e-mailgegevens om veiligheidsredenen maximaal zes maanden op te slaan, als een “ernstige inbreuk” op de persoonlijke privacyrechten.

• In mei 2018 heeft de EU de Algemene Verordening Gegevensbescherming (GDPR) aangenomen, die het Duitse model van gegevensdiscretie volgt in plaats van het laksere Amerikaanse model.

De trein missen

Afbeelding: TeaMeister / CC BY 2.0

Duitsland is hightech als het gaat om vervoer – auto’s, treinen – maar als het gaat om digitalisering, niet zo veel

Buitenlandse bedrijven die in Duitsland actief zijn, moeten zich aanpassen aan enkele van de strengste privacywetten ter wereld. Maar Nie wieder is moeilijk te handhaven in een wereld waarin gegevens steeds meer worden gedolven en te gelde gemaakt. Als gevolg daarvan wordt de onstuitbare opmars van de digitalisering met een mengeling van fatalisme en wantrouwen bekeken.

Voorbeeld één: De gespleten persoonlijkheid van Duitsland als het gaat om sociale media. Ja, Duitsers staan instinctief wantrouwend tegenover grote techbedrijven als Google en Facebook. Ondertussen heeft Google meer dan 90 procent van de zoekmachinemarkt in Duitsland in handen, en heeft bijna de helft van alle Duitsers een Facebook-account.

Voorbeeld twee: privacy gaat boven efficiëntie. Terwijl de Duitse macro-economie afhankelijk is van hightech om zijn wereldwijde poleposition te behouden, is op micro-economisch niveau het goede ouderwetse geld nog steeds koning. In 2016 werd 80 procent van alle verkooppunttransacties in Duitsland verricht met biljetten en munten in plaats van met een kaart. In Nederland was dat slechts 46 procent.

Britten, Denen of Zweden kunnen maandenlang zonder contant geld. In Duitsland, je zult niet het laatst een dag. Waarom? Opnieuw, een intens verlangen naar privacy en een instinctief wantrouwen tegen bewaking. Een cashloze maatschappij zou transparanter en efficiënter zijn, maar ook een stuk minder privé.

Als er één ding is waar Duitsers nog meer waarde aan hechten dan aan efficiëntie, dan is het wel – u raadt het al – privacy. Duitsland lijkt geen haast te hebben om de digitaliseringstrein te halen, terwijl andere landen stations vooruit zijn en meetbare voordelen genereren.

“Een miljoenvoudige schending”

Afbeelding: Google Maps

De grotere Duitse steden zijn in kaart gebracht – Keulen, Frankfurt, Dresden en andere – maar de rest van het land is een witte vlek, vergeleken met de Benelux-landen en Frankrijk (in het westen) en Tsjechië (in het oosten)

Case in point: Het Duitse debacle van Google Street View. Gelanceerd in de VS in 2007, Google Street View’s in kaart brengen van interactieve panorama’s langs de weg is sindsdien uitgebreid tot het grootste deel van de wereld te dekken.

In juni 2012 had het 5 miljoen mijl aan wegen in 39 landen in kaart gebracht; tegen de 10e verjaardag in mei 2017 was het totaal 10 miljoen mijl in 83 landen.

Street View bevat plaatsen zo ver buiten de gebaande paden als het internationale ruimtestation, gaswinningsplatforms in de Noordzee en de koraalriffen van West Nusa Tenggara in Indonesië. Maar niet de Weimarer Strasse in Fulda, of de meeste andere normale straten in Duitsland, of Oostenrijk voor die kwestie.

Niet voor gebrek aan proberen. In augustus 2010 kondigde Google aan dat het tegen het einde van dat jaar de straten van de 20 grootste steden van Duitsland in kaart zou brengen. De verontwaardiging was groot. Sommige camera’s van Google werden vernield. Een 70-jarige Oostenrijker die niet op de foto wilde, bedreigde de bestuurder van een van de auto’s met een tuinpik.

Ilse Aigner, destijds minister van Consumentenbescherming in Duitsland, noemde het “omvangrijke foto-offensief” van Google een “miljoenenvoudige schending van de privésfeer (…) Er bestaat geen geheime dienst die zo ongegeneerd foto’s zou verzamelen.”

Blurry Street

Image: Google Maps

Een willekeurige straat in een van de steden die in 2010 door Street View in kaart zijn gebracht, met veel onscherpe huizen

Google vervaagt automatisch gezichten en kentekens van voertuigen en, op verzoek, de voorgevels van huizen. Maar liefst 3 procent van de huishoudens in de betreffende gebieden verzocht om vervaging van hun huizen. Geconfronteerd met dit ongekend hoge niveau van verzet, publiceerde Google in 2011 de reeds verzamelde gegevens, maar liet het daarbij. Sindsdien zijn in Duitsland geen nieuwe Street View-beelden meer gemaakt.

Na de onthulling in mei 2010 dat Google gegevens van onversleutelde wifi-verbindingen had gebruikt bij het verzamelen van zijn panorama’s langs de weg, werd Street View uit Oostenrijk verbannen. Vanaf 2017 heeft Google het verzamelen van beeldmateriaal in Oostenrijk hervat, en vanaf 2018 is het beschikbaar voor geselecteerde plaatsen.

Naarmate jongere generaties meer vertrouwd raken met het transactionele aspect van hun persoonlijke gegevens, zal de Duitse houding ten opzichte van gegevensprivacy misschien aanzienlijk beginnen te verschuiven in de richting van het Amerikaanse model.