Voordelen en risico’s van een visdieet – Moeten we meer of minder eten?

De rol van omega-3 vetzuren zoals eicosapentaeenzuur en docosahexaeenzuur in het voorkomen van coronaire hartziekten is geleidelijk aan opgehelderd, en er zijn steeds meer aanwijzingen dat visoliën een cardioprotectief effect hebben. Een gecontroleerde studie van Burr et al. toonde aan dat patiënten die een myocardinfarct hadden gehad een vermindering van 29% in sterfte over 2 jaar hadden door het eten van drie vismaaltijden per week. Daarentegen was er geen significante vermindering van het sterftecijfer bij patiënten die waren gerandomiseerd naar een vezelrijk dieet of een vetarm dieet. Vele studies hebben sindsdien het voordeel aangetoond van het innemen van visoliën of het eten van een visrijk dieet, en de American Heart Association beveelt een verhoging aan van de inname van omega-3 vetzuren via de voeding.

Cardioprotectieve voordelen zijn waargenomen bij dagelijkse consumptie van zowel wilde als gekweekte vis, die beide rijk zijn aan omega-3 vetzuren. De consumptie van zo weinig als één vismaaltijd per week is aangetoond gunstig te zijn, met dosisafhankelijke grotere voordelen tot ongeveer vijf vismaaltijden per week.

Een groot gerandomiseerd onderzoek bij 18.000 patiënten met hypercholesterolemie (geobserveerd gedurende 5 jaar) toonde aan dat toevoeging van 1800 mg eicosapentaeenzuur per dag aan een statinebehandeling resulteerde in een significante vermindering van belangrijke coronaire gebeurtenissen in vergelijking met de controles die alleen een statinebehandeling kregen.

De euforie van het overwinnen van coronaire hartziekte door een eenvoudige dieetverandering is getemperd door een overvloed aan artikelen die waarschuwen tegen het eten van vis vanwege het risico van kwikvergiftiging van het centrale zenuwstelsel. De grimmige keuze, als men de kwikvergiftigingsfanaten gelooft, kan worden samengevat als tussen een korter leven met de geestelijke vermogens van een Einstein of een lang leven als een debiel. Wat zijn de feiten?

Mercury komt in de atmosfeer door verbranding van afval en steenkool. Vanuit de atmosfeer komt het element vervolgens in de oceanen terecht, waar het door micro-organismen wordt omgezet in methylkwik en vervolgens door het zeeleven wordt opgenomen en geconcentreerd in vis. Aangezien methylkwik, in tegenstelling tot dioxines, niet oplosbaar is in vet, blijft het niet in de vetweefsels achter. Methylkwik is sterk neurotoxisch, zoals blijkt uit studies in Irak, waar de consumptie van brood dat was verontreinigd met een fungicide dat methylkwik bevatte, leidde tot mentale achterstand, toevallen en microcefalie bij zuigelingen.

De concentratie van methylkwik in vissen wordt verhoogd doordat vissen andere vissen eten voor voedsel. Vissen die niet roofzuchtig zijn, zoals sardines, zalm en garnalen, hebben daarom zeer lage concentraties methylkwik. Roofvissen zoals haai, tonijn, zwaardvis en Atlantische slijmkop hebben daarentegen hogere gehalten aan methylkwik. Interessant is dat de veel bekritiseerde kweekvissen de laagste niveaus van methylkwik hebben. Om het debat nog ingewikkelder te maken: hoewel methylkwik op zich zeer neurotoxisch is, wordt methylkwik in vis gebonden aan cysteïne, en deze verbinding heeft een tiende van de toxiciteit van zuiver methylkwik.

Wat voor bewijs is er dat de inname van methylkwik uit het eten van vis bij de mens neurale schade veroorzaakt? Op de Faeröer-eilanden is een onderzoek uitgevoerd bij een cohort van zuigelingen over een periode van 14 jaar. De studie onderzocht de ontwikkeling van het zenuwstelsel bij kinderen die geboren waren uit moeders die dagelijks griendenvlees in hun dieet hadden. Uit deze studie bleek dat er een correlatie bestond tussen een hoge prenatale kwikopname door de moeder en neurologische ontwikkelingsstoornissen bij de zuigeling.

Op de Seychelle-eilanden daarentegen, waar vrouwen 12 vismaaltijden per week eten, werden geen effecten op de neurologische ontwikkeling van zuigelingen geconstateerd, ondanks het feit dat de gemiddelde methylkwikconcentratie in het haar van inwoners van de Seychelle-eilanden, waaronder zuigelingen, 10-20 maal zo hoog was als die bij inwoners van de VS. De concentratie van methylkwik in vis die rond de Seychellen werd gevangen, was echter vergelijkbaar met die in de VS — 0,05-0,25 ppm. De hogere concentraties methylkwik die bij de eilandbewoners van de Seychellen werden aangetroffen, waren derhalve te wijten aan het feit dat de eilandbewoners meer vis aten in plaats van sterk verontreinigde vis te eten. Griendenvlees bevat daarentegen 10 keer zoveel methylkwik als vis uit de oceanen (1,6 ppm). Het verschil tussen de gegevens van de Faeröer en die van de Seychellen is daarom waarschijnlijk grotendeels toe te schrijven aan het feit dat de individuen op de Faeröer veel meer aan methylkwik werden blootgesteld, omdat zij zeezoogdieren aten en geen vis. Er zij op gewezen dat een giftig kwikgehalte in het haar op 50 ppm wordt geschat, en zelfs met een veiligheidsfactor van 10, waardoor de drempel tot 5 ppm wordt verlaagd, was het gehalte van de eilandbewoners van de Seychellen die 12 vismaaltijden per week aten, gemiddeld slechts 6,8 ppm.

Moeten we op basis van deze waarnemingen vis eten en zo ja, hoeveel? Het is duidelijk dat de mate van methylkwikverontreiniging in voedsel bepalend is voor de toxiciteit ervan. Bovendien zal de gemiddelde individuele inname van vis in Noord-Amerika niet in de buurt komen van 12 oceaanvismaaltijden per week (zoals op de Seychellen, waar geen toxiciteit is waargenomen) en zeker niet de consumptie omvatten van sterk verontreinigde zeezoogdieren (zoals op de Faeröer). Bovendien kan door het eten van vis met een laag gehalte aan methylkwik, zoals sardines, zalm en garnalen, de inname van methylkwik via de voeding verder worden beperkt.

Andere potentiële verontreinigende stoffen in vis, zoals dioxines en polychloorbifenylen, kunnen het risico op kanker mogelijk verhogen. Een analyse van de potentiële schadelijke effecten van deze verontreinigende stoffen in vis versus de voordelen van omega-3 vetzuren heeft echter geconcludeerd dat de “niveaus van dioxines en polychloorbifenylen in vis laag zijn, en dat potentiële kankerverwekkende en andere effecten niet opwegen tegen de potentiële voordelen van visinname”.

Het Amerikaanse Institute of Medicine heeft aanbevolen dat zwangere vrouwen hun inname van vis met een hoger gehalte aan methylkwik (bijv. haai, tonijn of zwaardvis) beperken tot 1 maaltijd per 2 weken; deze vrouwen mogen echter wel 2-3 maaltijden van andere vis per week eten (bijv. sardines, zalm, of garnalen). Bij niet-zwangere vrouwen is de aanbevolen inname van vis 1 en 2-3 per week, respectievelijk voor vis met een hoog en laag gehalte aan methylkwik. Op basis van de gegevens in het hoofdgedeelte van dit artikel zijn de aanbevelingen van het Institute of Medicine uiterst conservatief, en zijn er weinig aanwijzingen dat 2-3 maaltijden van vis met een laag kwikgehalte per week schadelijk kunnen zijn. In Noord-Amerika zouden wilde en gekweekte zalm een ideale optie zijn om het risico van zowel hartziekten als methylkwikvergiftiging te verminderen, aangezien deze vissen rijk zijn aan omega-3 vetzuren en zeer laag in methylkwik. Tot slot, voor individuen die een dieet willen zonder methylkwik, maar wel willen profiteren van de voordelen van omega-3 vetzuren, zijn er altijd nog visoliesupplementen.

Klik HIER voor abonnementsinformatie over dit tijdschrift.