Volksdans

Wat maakt een dans tot een volksdans?

Logisch gesproken moet het bijvoeglijk naamwoord folk het zelfstandig naamwoord dans wijzigen om een bepaald soort dans en dansen aan te duiden en misschien de stijl of een ander onderscheidend kenmerk van de dans of voorstelling. Het zou ook moeten impliceren wie de uitvoerders zijn. De term volksdans, die sedert het einde van de 19e eeuw in gebruik is, samen met zijn verwante term folklore, die in 1846 werd bedacht, is echter niet zo beschrijvend of oncontroversieel als het misschien lijkt. Een groot deel van het probleem ligt in de houdingen en doeleinden van de vroege geleerden en hun publiek.

Gewoonlijk werd de benaming folk gebruikt door hen die zichzelf niet beschouwden als behorend tot het volk en er zeker van waren dat zij wisten welke andere mensen tot het volk behoorden. Sommige van deze waarnemers beschreven volksgemeenschappen met neerbuigendheid als boeren, eenvoudige of merkwaardige mensen die analfabeet en onzelfbewust waren en zogenaamd ongeraffineerde en oude tradities in stand hielden. Dergelijke schrijvers concludeerden dat “echte” volksdansen anoniem ontstonden en van persoon tot persoon werden doorgegeven. Veel geleerden aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw beweerden dat er sprake was van een soort Darwinistische sociale evolutie die van een denkbeeldig begin via bestaande volksdansen uitmondde in moderne recreatieve dansen. Deze houding, die tegen de jaren 1930 uit de gratie raakte, maakte deel uit van een groter wereldbeeld dat soms zo ver ging dat bepaalde andere groepen mensen verder in de menselijke evolutieboom werden geplaatst dan zijzelf en hun soortgenoten.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat er een tegenreactie ontstond, en sinds het midden van de 20e eeuw wordt het woord folk vaak vermeden vanwege de neerbuigende houding die het gebruik ervan zou uitstralen. Vele culturele groepen over de hele wereld eisten dat hun uitvoerende kunsten niet door de term gekarakteriseerd zouden worden. Daarom vonden sommige archieven en organisaties het opportuun om in hun naam het woord folk te veranderen in traditional. In de jaren zestig bijvoorbeeld werd de Folk Music Archives aan de Indiana University omgedoopt tot Archives of Traditional Music. Evenzo veranderde in 1980 de International Folk Music Council, een non-profit organisatie gesteund door de UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), haar naam in International Council for Traditional Music. Haar studiesectie over dans verbreedde haar werkterrein van volksdans tot etnochoreologie, de studie van alle dansvormen in een cultuur.

Hoewel veel academici in de 21e eeuw elk gebruik van het woord folk vermijden vanwege het misbruik en de mogelijke kwetsendheid ervan in het verleden, bedoelen degenen die de term wel aanvaarden vaak “traditioneel”, “authentiek” of “uit vroegere tijden”. Zij die willen vermijden dat cultuur statisch is, kunnen weigeren een dergelijke categorische term te gebruiken.

De descriptoren traditioneel en authentiek zijn ook problematisch wanneer ze worden toegepast op volksdansen die zelfbewust worden ontwikkeld, nieuw leven worden ingeblazen en opnieuw worden opgevoerd voor publieke vertoning om een nationale identiteit te versterken, om toeristen aan te trekken, of beide. Voorbeelden hiervan zijn de dansen die worden uitgevoerd door de Bayanihan Filippijnse Nationale Volksdansgroep en de talrijke folklórico-groepen uit Mexico. Ook dansen die van de ene context naar de andere worden overgebracht, zoals de Europese volksdansen die worden uitgevoerd door de Matachines Society van de Yaqui Indianen van zuidelijk Arizona in de Verenigde Staten en Sonora in Mexico, vallen niet onder de term traditioneel. Evenmin omvatten deze termen de samensmeltingen van volksdansen uit twee of meer culturen tot nieuwe vormen die nieuw gevestigde gemeenschappen vertegenwoordigen, zoals de multiculturele Israëlische volksdansen en de versmolten tradities van de Métis van Canada. Deze worden hieronder besproken.