The Rise of Neo-Geocentrism

Je bent een geboren narcist. Je weet dat je bewust bent, en je maakt je geen zorgen of anderen dat ook zijn, want alleen jouw ervaringen doen ertoe. De wereld is een toneel voor het drama van uw leven. Jij bent het epicentrum van de werkelijkheid.

Als je opgroeit, realiseer je je dat anderen er ook toe doen. Je narcisme breidt zich uit naar mensen in je familie, stam, zelfs de mensheid als geheel. Misschien ben jij persoonlijk niet de reden van bestaan van de werkelijkheid, maar je soort is dat zeker wel.

Deze veronderstellingen komen zo natuurlijk op ons over dat we ze voor het grootste deel van onze prehistorie en geschiedenis niet in twijfel hebben getrokken. Godsdiensten weerspiegelen onze egocentrisme, en de wetenschap deed dat aanvankelijk ook. De zon, de maan, de planeten, de sterren en de hele kosmos draaien rond de aarde, ons huis. Vertellen onze ogen ons dat niet elke dag en elke nacht?

Copernicus, Kepler en Galileo hadden moed en verbeeldingskracht, nauwgezette observaties en rationele analyse nodig om het geocentrisme in twijfel te trekken. Hun inzichten, die aanvankelijk op ongeloof en vijandigheid stuitten, hielpen ons te ontsnappen aan onze primaire egocentrisme.

Heden ten dage weten we dat de aarde slechts een van de negen planeten is die om de zon draaien (ik kleineer Pluto niet), die een van de miljarden sterren is in ons melkwegstelsel, dat een van de ontelbare sterrenstelsels is in het heelal, dat 14 miljard jaar geleden explodeerde in het bestaan. Onze planeet werd 4,5 miljard jaar geleden gevormd, en een miljard jaar later ontstonden er eencellige organismen. Een paar honderdduizend jaar geleden, een fractie van een seconde in de kosmische tijd, verschenen wij en namen aan dat de hele wereld voor ons was gemaakt. Noem ons maar Homo narcissus.

Onze uiteindelijke erkenning van hoe minuscuul we zijn vergeleken met de onmetelijkheid van ruimte en tijd is vernederend geweest. Maar die openbaring zou ook een bron van trots moeten zijn. Wij hadden de intelligentie en de rijpheid om te ontsnappen aan de waan van zelfverheerlijking en het bijgeloof van de donkere eeuwen. We hebben het etiket Homo sapiens verdiend.

Maar recentelijk hebben vooraanstaande wetenschappers en filosofen ideeën gepropageerd die ons – meer in het bijzonder onze geest, of bewustzijn – terugbrengen naar het middelpunt der dingen. Ik noem dit perspectief neo-geocentrisme.

Voor zover we weten, is bewustzijn slechts een eigenschap van één vreemd soort materie dat hier op Aarde relatief recent is geëvolueerd: hersenen. Neo-geocentristen suggereren niettemin dat het bewustzijn de hele kosmos doordringt. Het zou zelfs de vonk kunnen zijn geweest die de oerknal heeft doen ontbranden.

Neo-geocentrisch denken heeft altijd op de loer gelegen in de marge van de wetenschap, maar het is steeds meer mainstream aan het worden. Dat bleek tijdens “Sages & Scientists,” in september bijeengeroepen door holistisch-gezondheidsmogol Deepak Chopra. De bijeenkomst riep op tot “een nieuwe wetenschap” die “bewustzijn kan accepteren als iets fundamenteels en niet slechts als iets dat door de hersenen wordt gegenereerd.”

Deze zienswijze verwacht men van Chopra, die ooit behoorde tot de Transcendente Meditatie-beweging en sympathiek blijft ten opzichte van de Hindoe-metafysica ervan. Maar andere sprekers die neo-geocentrische gevoelens uitten waren onder meer neurowetenschapper Rudolph Tanzi van Harvard, die samen met Chopra twee boeken heeft geschreven; psycholoog Donald Hoffman van de Universiteit van Californië in Irvine; en psychiater Daniel Siegel van UCLA.

Neo-geocentrisch denken was ook welig tierend op bewustzijnspowwows die ik bijwoonde in Tucson, Arizona, afgelopen lente en aan de New York University afgelopen herfst, waar hoogleraren met een vaste aanstelling van grote instellingen voorstelden dat bewustzijn er minstens evenveel toe doet als materie. Hier zijn specifieke voorbeelden van neo-geocentrisme:

Informatietheorieën van Bewustzijn. Claude Shannon vond in de jaren veertig van de vorige eeuw de informatietheorie uit om de efficiëntie van communicatiesystemen te kwantificeren en te vergroten. Sindsdien hebben wetenschappers en filosofen getracht deze theorie om te vormen tot een theorie van alles. Op informatie gebaseerde theorieën zijn allemaal neo-geocentrisch, omdat informatie – te definiëren als het vermogen van een systeem om een waarnemer te verrassen – het bestaan van bewustzijn veronderstelt.

Geïntegreerde Informatietheorie (IIT). Uitgevonden door de neurowetenschapper Guilio Tononi en voorgestaan door de neurowetenschapper Christof Koch en de natuurkundige Max Tegmark, stelt de geïntegreerde informatietheorie dat elk systeem met op elkaar inwerkende delen – een proton, bijvoorbeeld, dat uit drie quarks bestaat – informatie verwerkt en dus bewust is. IIT doet de mystieke leer van het panpsychisme herleven, die beweert dat het bewustzijn in alle materie woont.

Kwantumtheorieën over Bewustzijn. Kwantummechanica heeft lange tijd neo-geocentrische overpeinzingen uitgelokt. Is de kat in de doos levend of dood? Is dat foton een golf of een deeltje? Nou, het hangt ervan af hoe – of of – we ernaar kijken. De kwantummechanica, zoals de natuurkundige John Wheeler tientallen jaren geleden voorstelde, impliceert dat wij leven in een “participerend universum,” waarvan het bestaan op de een of andere manier van ons afhangt.

Orchestrated Objective Reduction (Orch-OR). Sommige kwantum interpreteerders stellen dat bewuste waarneming ervoor zorgt dat probabilistische, “gesuperponeerde” kwantum toestanden ineenstorten tot een enkele toestand. Orch-OR, uitgevonden door de natuurkundige Roger Penrose en de anesthesist Stuart Hameroff, zet dit idee op zijn kop en beweert dat het ineenstorten van superpositieve toestanden het bewustzijn veroorzaakt. Omdat dergelijke ineenstortingen in alle materie voorkomen, niet alleen in hersenen, concluderen Penrose en Hameroff dat bewustzijn “diep verbonden zou kunnen zijn met de werking van de wetten van het universum.”

De werkelijkheid is een simulatie. Descartes maakte zich zorgen over de vraag of de wereld een illusie is, ons aangesmeerd door een demon. Filosoof Nick Bostrom heeft dit idee nieuw leven ingeblazen, door te veronderstellen dat “we leven in een computersimulatie”, gegenereerd door een high-tech beschaving. Natuurkundige Neil deGrasse Tyson, filosoof David Chalmers en tech-titan Elon Musk hebben sympathie betuigd voor de simulatiethese, die creationisme is in een nieuw jasje voor nerds.

Anthropisch Principe. Nu natuurkundigen de hoop verliezen te kunnen verklaren waarom ons universum is zoals het is, zijn ze steeds meer gaan houden van het antropisch principe, dat stelt dat ons universum moet zijn zoals wij het waarnemen, omdat we anders niet hier zouden zijn om het waar te nemen. Tot de moderne voorstanders van deze neo-geocentrische tautologie behoren Stephen Hawking, Sean Carroll en Brian Greene.

Boeddhisme. Ook al is het 2.500 jaar oud, toch verdient het boeddhisme een plaats op deze lijst vanwege zijn opmerkelijke populariteit onder westerse intellectuelen. Het is geen religie, benadrukken zij vaak, maar slechts een manier om de geest te begrijpen en te ontspannen. Maar het boeddhisme, net als het katholicisme, de religie van mijn jeugd, gaat uit van een bovennatuurlijke metafysica, waarin de kosmos dient als toneel voor onze spirituele reis naar het nirvana.

Ik begrijp de aantrekkingskracht van het neo-geocentrisme. Hoewel ik het katholicisme al in mijn vroege tienerjaren had verlaten, wekten psychedelica mijn vermoeden dat het universum voor ons was ontworpen. Een trip in 1981 liet me er langer van overtuigd dan ik wil toegeven dat we geschapen waren door een God die leed aan een meervoudige persoonlijkheidsstoornis.

Hoewel ik die krankzinnige theologie met tegenzin verliet, klampte ik me vast aan neo-geocentrische ideeën zoals Wheeler’s participerende universum en “it from bit,” een samensmelting van informatietheorie en quantum mechanica. Wheeler en zijn collega neo-geocentrist Freeman Dyson waren twee van mijn favoriete denkers.

De koude, harde scepticus in mij verwerpt het neo-geocentrisme als het soort vage mystiek dat de wetenschap ons helpt te overwinnen. Het neo-geocentrisme vertegenwoordigt de projectie van onze angsten en verlangens, ons verlangen naar materie. De stijgende populariteit is misschien een symptoom van de door sociale media gestuurde zelfbevrediging van ons tijdperk.

Maar als het neo-geocentrisme mij irriteert, dan doen het militante materialisme en atheïsme dat ook, die ons verlangen naar transcendente betekenis bagatelliseren, en de buitengewone onwaarschijnlijkheid van ons bestaan lijken te negeren. En per slot van rekening, zonder geesten om erover na te denken, zou het universum net zo goed niet kunnen bestaan.

Ik denk dat wat ik bepleit een eenvoudige erkenning is dat geen enkele theorie of theologie recht kan doen aan het mysterie van ons bestaan. Dat bescheiden agnosticisme, lijkt mij, is waar Homo sapiens voor zou kiezen.

Verder lezen:

Het geest-lichaam probleem, wetenschappelijke achteruitgang en “Woo”

Dispatch from the Desert of Consciousness Research, Part 1

Christof Koch on Free Will, the Singularity and the Quest to Crack Consciousness

Waarom informatie niet de basis van de werkelijkheid kan zijn

Can Integrated Information Theory Explain Consciousness?

De “nieuwe” theorie van alles van Stephen Hawking is dezelfde oude CRAP

The Singularity and the Neural Code

Is Scientific Materialism “Almost Certainly False”?

Why I Don’t Dig Boeddhism

Meta-Meditation: Een scepticus mediteert over meditatie

Wat moeten we doen met onze visioenen van hemel en hel?