The Poetry of Andrei Voznesensky

Het is natuurlijk pure dwaasheid om te denken dat men een juist of rechtvaardig oordeel kan vellen over gedichten die zijn geschreven in een taal die men niet kent.

Over hun relatieve verdiensten heen, verliezen sommige dichters minder in vertaling dan andere. Zelfs in de grofste prozavertaling kan een niet-Italiaanse lezer onmiddellijk herkennen dat Dante een groot dichter is, omdat een groot deel van de impact van zijn poëzie afhangt van zijn gebruik van vergelijkingen en metaforen, ontleend aan zintuiglijke ervaringen die niet beperkt zijn tot Italianen, maar gemeenschappelijk zijn voor alle volkeren, en van zijn gave voor aforistische uitspraken, uitgedrukt in de eenvoudigste alledaagse woorden waarvoor elke taal een min of meer exact equivalent heeft: b.v, “Die dag lazen wij er niet verder in.”

De vertaling is ook in het voordeel van dichters als Hölderlin en Smart, die stippelig waren; want hun ontwrichting van normale denkprocessen zijn het resultaat van hun stippigheid, niet van hun taal, en klinken even verrassend in om het even welke taal: b.v., “…nu de helden dood zijn, zijn de eilanden van de Liefde bijna misvormd. Zo moet overal de Liefde bedrogen en uitgebuit worden, dwaas.”

Een dichter als Campion daarentegen, wiens voornaamste zorg uitgaat naar de klank van woorden en hun metrische en ritmische relaties, kan helemaal niet vertaald worden. Neem de Engelse taal weg waarin zijn liederen zijn geschreven, en alles wat overblijft zijn een paar banale sentimenten.

Het meest beruchte geval van een onvertaalbare dichter is Poesjkin. De Russen beschouwen hem unaniem als hun grootste dichter, maar ik heb nog geen vertaling gelezen die, als ik dat niet wist, mij ertoe zou brengen te veronderstellen dat zijn gedichten ook maar enige verdienste hebben.

Volledige onwetendheid is echter misschien minder geschikt om iemands kritisch oordeel op een dwaalspoor te brengen dan een beetje kennis van een taal. Onwetendheid weet tenminste dat zij het niet weet. Wanneer men zich de fantastische overschatting van Ossian door de Duitse romantici of van Poe door Baudelaire en Mallarmé herinnert, denkt men wel twee keer na voordat men enthousiasme uit voor een buitenlandse dichter.

IN HET GEVAL VAN Mr. Voznesensky, weet ik tenminste dat hij zeer bewonderd wordt door veel van zijn landgenoten, en, na het lezen van letterlijke prozavertalingen van zijn gedichten, het bestuderen van metrische modellen, en het luisteren naar bandopnamen van hem terwijl hij zijn eigen werk voorleest, ben ik ervan overtuigd dat zijn bewonderaars gelijk hebben.

Als een collega-maker, word ik in de eerste plaats getroffen door zijn vakmanschap. Hier is tenminste een dichter die weet dat een gedicht, wat het verder ook moge zijn, een verbaal artefact is dat even vakkundig en solide geconstrueerd moet zijn als een tafel of een motorfiets. Welke effecten in het Russisch ook kunnen worden bereikt door ritme, rijm, assonantie en contrasten in de dictie, hij weet er duidelijk alles van. Bijvoorbeeld:

Vcherá moi dóktor proiznyós: (a)
“Talánt vas, mózhet, i vozmózhen, (b)
no vásh payál’nik obmorózhen, (b)
nye suítyes’ iz-domu v moróz”. (a)
O nós… (a)

(Gisteren verklaarde mijn dokter:/ “Talent in je, kan er misschien zijn/ maar je blaaslamp is bevroren,/ ga niet het huis uit in de kou”./ Oh neus…)

Toí priródye, molchál’no chúdnoi,
(assonantie)
róshcha, ózero li, brevnó- (b)
im pozvóleno slúshat, chúvstvovat’, (assonantie)
tól’ko gólosa im nye danó. (b)

(De natuur, stil en wonderbaarlijk/ bos en meren/ mag slechts luisteren en vallen./ Zij heeft geen stem gekregen)

Effecten als de introductie van een slangwoord voor neus midden in een meer conventionele dictie kunnen min of meer in een andere taal worden gereproduceerd, maar de metrische effecten van de heer Voznesensky moeten iedere vertaler tot wanhoop brengen. Russische verzen lijken overwegend trochaïsch of dactylisch te zijn, terwijl het Engels van nature in iambische of anapestische patronen valt.

Ook opvallend in één oogopslag is het brede scala aan onderwerpen waardoor de heer Voznesensky fantasierijk wordt geprikkeld – hij is even geïnteresseerd in dieren als vliegvelden, inheemse en buitenaardse landschappen – en de verscheidenheid aan tonen, elegisch, komisch, grotesk, rustig, opstandig, etc., die hij kan beheersen.

Ten slotte verraadt elk woord dat hij schrijft, zelfs wanneer hij kritiek levert, een diepe liefde voor zijn geboorteland en zijn tradities. Ik wil dit sterk benadrukken omdat, gezien het huidige politieke klimaat, het gevaar bestaat dat we hem verkeerd begrijpen door naar ideologische aanwijzingen te zoeken in plaats van zijn gedichten te lezen zoals men elke dichter zou lezen die een landgenoot is.

De betekenis van elk gedicht is het resultaat van een dialoog tussen de woorden op de pagina en de persoon die het toevallig leest, dat wil zeggen, voor geen twee lezers is de betekenis identiek. Onze sociale en historische herinneringen als Amerikaan of Engelsman zijn heel anders dan die van een Rus. Om slechts één verschil te noemen: in onze landen zijn dichters nooit als zo belangrijk beschouwd dat de staat er aandacht aan besteedde, ze aanmoedigde of ontmoedigde, ze financierde of censureerde; terwijl ze in Rusland, ongeacht het regime, serieus werden genomen. Maar het is alleen in termen van onze eigen ervaring dat we de heer Voznesensky op een nuttige manier kunnen lezen. Indien wij zouden trachten hem te lezen alsof wij leden waren van zijn Russische publiek, zal onze interpretatie vrijwel zeker ver bezijden het doel zijn. Behalve dat het dwaas is, is zo’n poging ook volstrekt onnodig. Een van de belangrijkste bewijzen dat een gedicht, of welk kunstwerk dan ook, waarde heeft, is dat, waar, wanneer en door wie het ook is gemaakt, wij het relevant vinden voor onszelf, onze tijd en onze plaats. Ik ben er zeker van dat de heer Voznesensky een goed dichter is omdat, hoewel ik geen Russisch ken en nooit in Rusland ben geweest, zijn gedichten, zelfs in Engelse vertaling, mij veel te zeggen hebben.