JoodseEncyclopedie.nl

• Verdeling van het Koninkrijk door Rome.
• Insurrectie-uitbarstingen.
• Verbannen en sterven.

Zoon van Herodes I.; koning van Judea; geboren omstreeks 21 v. Chr, zijn moeder was de Samaritaanse Malthace. Op veertienjarige leeftijd werd hij voor onderwijs naar Rome gezonden en keerde, na een verblijf van twee of drie jaar, naar huis terug met zijn broers Antipas en Filippus, die eveneens de scholen van de keizerlijke stad hadden bezocht. Zijn terugkeer werd mogelijk bespoedigd door de intriges van Antipater, die hem door middel van vervalste brieven en dergelijke bij zijn vader belasterde, in de hoop voor hem hetzelfde bloedige lot te verzekeren dat hij voor zijn broers Aristobulus en Alexander had voorbereid. Als gevolg van deze laster wees Herodes Antipas, zijn jongste zoon, aan als zijn opvolger en veranderde zijn testament in die zin. Op zijn sterfbed, vier dagen voor zijn dood, zag de koning echter af van zijn voornemen en benoemde Archelaus tot troonopvolger, terwijl Antipas en Filippus slechts tetrarchen werden. Er is niets met zekerheid bekend over de aanleiding voor deze verandering, hoewel er enige grond kan zijn voor de bewering van Archelaus’ tegenstanders, dat de stervende koning, in zijn verzwakte toestand, was gezwicht voor een of andere paleisintrige in het voordeel van laatstgenoemde.

Koperen munt van Herodes Archelaus. Voorzijde: ΗΡΩΔΟϒ. Een druiventros en blad. Keerzijde: ΕΘΝΑΡΧΟΥ. Een helm met pluim; in het veld links een caduceus.

(Naar Madden, “History of Jewish Coinage.”)

Archelaus verwierf dus met weinig moeite de kroon op de jonge leeftijd van achttien jaar. De oude samenzweerster Salome vond het handig om Archelaus te helpen en verzekerde zich van de steun van het leger; daarom was er geen tegenstand toen hij als de nieuwe heerser optrad bij de begrafenis van Herodes. Het volk, blij met de dood van de tiran, was Archelaüs welgezind, en in de volksvergadering in de Tempel beloofde de nieuwe koning rekening te zullen houden met de wensen van zijn onderdanen. Het werd echter spoedig duidelijk, hoe weinig hij van plan was zich aan zijn woord te houden. De gevoelens van het volk, gevormd door de Farizeeën, eisten de afzetting van de Sadduceese hogepriester Joezer (van de familie Boethus), en de bestraffing van die vroegere raadslieden van Herodes die de marteldood van de Farizeeën Mattathias en Judas hadden bewerkstelligd. Archelaüs, die altijd blijk gaf van diep respect voor de eis van het volk, wees erop dat hij dergelijke extreme maatregelen niet kon nemen voordat hij door de Romeinse keizer Augustus in zijn soevereiniteit was bevestigd; zodra deze bevestiging zou zijn ontvangen, verklaarde hij zich bereid om aan de wens van het volk te voldoen. Zijn onderdanen schijnen echter geen vertrouwen in zijn verzekeringen te hebben gehad; en toen, op de dag voor Pesach – een dag waarop heel Palestina, om zo te zeggen, in Jeruzalem was – werden zij zo vasthoudend in hun eis tot onmiddellijke actie, dat de koning zich gedwongen voelde een detachement van de Herodiaanse soldaten tegen hen in de tempelhoven te sturen; en toen dit detachement niet in staat bleek het woedende volk onder controle te krijgen, beval hij het gehele beschikbare garnizoen uit te rukken. In het bloedbad dat volgde, werden drieduizend doden achtergelaten op de trottoirs van de Tempel.

Verdeling van het Koninkrijk door Rome.

Zodra het tumult enigszins was bedaard, haastte Archelaus zich naar Rome om de vereiste bevestiging van zijn opvolging door Augustus te verkrijgen. Hij ondervond tegenstand van twee kanten. Zijn broer Antipas, gesteund door vele leden van het Herodiaanse huis die in Rome woonden, eiste formele erkenning van Herodes’ tweede testament, dat hem tot koning benoemde. Bovendien zonden de Joden van Palestina een afvaardiging van vijftig personen, die werden gesteund door ongeveer 8.000 Joodse inwoners van Rome, en verzochten om uitsluiting van de Herodianen van enig aandeel in het bestuur van het land, en om inlijving van Judea bij de provincie Syrië. De ontrouw onder de Herodianen was zo groot, dat vele leden van de familie heimelijk deze laatste eis steunden. Maar Augustus concludeerde met staatsmanachtig inzicht dat het voor de Romeinse belangen beter was van Judea een monarchie te maken, bestuurd door eigen koningen die aan Rome ondergeschikt waren, dan het een Romeinse provincie te laten die door Romeinen werd bestuurd, in welk laatste geval er zeker herhaaldelijk opstanden zouden komen tegen het buitenlandse bestuur. Omdat het voorzichtiger zou zijn een dergelijke monarchie zo klein en machteloos mogelijk te maken, besloot hij het enigszins uitgestrekte rijk van Herodes in drie porties te verdelen. Archelaüs werd daarom benoemd tot etnarch – niet tot koning – van Judea, Samaria en Idumea, met uitzondering van de belangrijke steden Gaza, Gadara en Hippus, die bij de provincie Syrië werden gevoegd. Antipas en Filippus werden tetrarchen van de overige provincies, waarbij de eerste Galilea en Perea kreeg, en de tweede de overige gebieden ten oosten van de Jordaan.

Opstanden.

Terwijl deze onderhandelingen in Rome in behandeling waren, braken in Palestina nieuwe onlusten uit. Het volk, bijna tot razernij gebracht door de bloedbaden, aangericht door Herodes en Archelaus, brak in openlijke opstand in afwezigheid van hun vorst. De eigenlijke uitbraak werd ongetwijfeld rechtstreeks veroorzaakt door Sabinus – de procurator die door Augustus was aangesteld om de leiding op zich te nemen in afwachting van de regeling van de opvolging – door zijn genadeloze onderdrukking van het volk. Op de dag van Pinksteren in het jaar 4 v. Chr. vond er in het tempelgebied een botsing plaats tussen de troepen van Sabinus en het volk. Sabinus maakte van zijn aanvankelijke succes gebruik om het volk uiteen te drijven door de schatkist van de Tempel te beroven. Maar overal in de provincie braken onlusten uit, en zijn troepen waren niet voldoende om ze de kop in te drukken. Judas, zoon van de revolutionaire Hizkia in Galilea, een zekere Simon in Perea, Athronges en zijn vier broers in andere delen van het land, voerden min of meer ernstige opstanden aan. Pas toen Varus, de Romeinse legaat in Syrië, met zijn talrijke legioenen, bijgestaan door Aretas, de koning van de Arabieren, en zijn hulptroepen, de leiding op zich nam, keerde de rust in het land enigszins terug, en dat niet zonder het verlies van enkele duizenden Romeinse troepen. Hoe groot het verlies aan Joodse zijde moet zijn geweest, kan wellicht worden afgeleid uit de rabbijnse traditie dat de uitbraak onder Varus een van de vreselijkste in de Joodse geschiedenis was.

Verbannen en sterven.

Archelaus keerde terug naar Jeruzalem kort nadat Varus de opstand had onderdrukt. Er is zeer weinig bekend over de verdere gebeurtenissen van zijn regering, die tien jaar duurde; maar zoveel is duidelijk, dat in plaats van te trachten de wonden te genezen die door hemzelf en zijn huis in het land waren aangebracht, hij veel heeft gedaan om de uiteindelijke omverwerping van de Judeese onafhankelijkheid te bespoedigen. In het jaar 6 van de gewone jaartelling wachtte een afvaardiging van de Joodse en Samaritaanse aristocratie Augustus in Rome op om Archelaus aan te klagen, met het gevolg dat hij onmiddellijk naar Rome werd ontboden, van zijn kroon werd beroofd en naar Vienne in Gallië werd verbannen, waar hij – volgens Dion Cassius Cocceianus, “Hist. Roma,” lv. 27, de rest van zijn leven doorbracht.

Archelaus was een echte Herodiaan, maar zonder de staatsman-achtige bekwaamheid van zijn vader. Hij was wreed en tiranniek, extreem zinnelijk, een hypocriet en een samenzweerder. Hij nam de gebruikelijke zeven dagen van rouw voor zijn vader in acht, maar gaf in het midden daarvan aan zijn gunstelingen een felicitatiebanket bij zijn toetreding. Hij vermeed zorgvuldig zijn beeltenis op zijn munten te plaatsen uit eerbied voor de farizeïsche gevoeligheden; maar hij liet niettemin zijn hartstocht voor zijn weduwe-schoonzuster, Glaphyra, de baas over hem worden, en trouwde met haar in weerwil van de gevoelens van het volk en de farizeeën, die de verbintenis als incestueus beschouwden (Lev. xviii. 16, xx. 21). Hij zette de hogepriester Joezer bij zijn terugkeer uit Rome af, niet in gehoorzaamheid aan de klacht van het volk, maar om een geldelijke vergoeding. De broer van Joezer was zijn opvolger, hoewel de laatste van precies hetzelfde type was. Archelaus heeft in zijn korte regeerperiode zelfs drie hogepriesters afgezet uit winstbejag. Tegenover deze ernstige lijst van kwaden staat nauwelijks iets goeds, behalve misschien het feit dat hij van zijn vader een zekere liefde voor pracht en praal en bouwlust had geërfd. Hij herstelde het koninklijk paleis te Jericho in prachtige stijl en omringde het met palmbomen; ook stichtte hij een stad, die hij ter ere van zichzelf Archelais noemde.

G. L. G.