Jacques Chirac, 1932-2019: een politieke bulldozer

Jacques Chirac, de president van Frankrijk van 1995 tot 2007, is overleden. Zijn familie maakte zijn overlijden op donderdag 26 september bekend via Agence France Presse. “President Jacques Chirac is vanochtend vredig overleden, omringd door vrienden en familie”, zei Frédéric Salat-Baroux, de echtgenoot van Chiracs dochter Claude.

Zijn gezondheid was verslechterd sinds zijn vertrek uit het Elysée-paleis in 2007, met name als gevolg van een beroerte in 2005, opgelopen tijdens zijn tweede termijn als president. In 2016 werd hij in het ziekenhuis opgenomen voor een longinfectie, maar herstelde.

Een lange ambtelijke carrière

Chirac werd in 1932 geboren in Parijs, met wortels in Midden-Frankrijk. Hij studeerde aan de Sciences Po, het Institut d’études politiques en de Ecole nationale d’administration (ENA). Tijdens zijn studie aan Sciences Po nam hij een sabbatical en studeerde hij een semester aan de universiteit van Harvard. Daarna volgde een huwelijk met Bernadette Chodron de Courcel, telg uit een aristocratische familie, en vrijwillige militaire dienst in Algerije.

Als toegewijd ambtenaar werkte Chirac onvermoeibaar en wist hij snel op te klimmen in de wereld van de politiek. In 1962 trad hij toe tot het kabinet van de toenmalige premier, Georges Pompidou, die Chirac liefkozend “mijn bulldozer” noemde. Tijdens de parlementsverkiezingen van 1967 stelde hij zich verkiesbaar in de regio Corrèze. Hoewel het ambt al lang in handen was van de Franse communistische partij, voerde Chirac actief campagne en tegen alle verwachtingen in won hij.

Op 35-jarige leeftijd werd Chirac door Pompidou benoemd tot staatssecretaris van Werkgelegenheid, en in 1974 tot minister van Binnenlandse Zaken. Tijdens de verkiezingen die volgden op de dood van president Georges Pompidou, steunde Chirac Valery Giscard d’Estaing en werd hij premier toen deze won. In zijn ambt zag Chirac toe op veel van de grote hervormingen in Frankrijk van het begin van de jaren zeventig: verlaging van de meerderjarigheidsleeftijd tot 18 jaar, hervorming van de audiovisuele media, echtscheiding met wederzijdse instemming en legalisering van abortus, een maatregel onder leiding van de toenmalige minister van Volksgezondheid, Simone Veil.

Na verloop van tijd werd Chiracs relatie met Giscard d’Estaing echter moeilijk en in 1976 nam hij ontslag. Het jaar daarop werd hij na een felle strijd gekozen tot burgemeester van Parijs, waardoor hij een bolwerk voor politieke actie kreeg. Hij zou dat ambt tot 1995 bekleden.

Opponent in Chief

Chirac lanceerde zijn eerste presidentiële campagne in 1981, maar kwam in de eerste ronde achter Giscard d’Estaing, die zich voor herverkiezing had gesteld. De socialist François Mitterrand won de tweede ronde, en zou tot 1995 president blijven.

Na de overwinning van Mitterrand werd Chirac de leider van de oppositie. Toen de conservatieve RPR-partij bij de parlementsverkiezingen van 1986 de meeste zetels behaalde, zag Mitterrand zich genoodzaakt hem tot premier te kiezen, waarmee de allereerste politieke “cohabitatie” in Frankrijk van start ging. In deze periode voerde Chirac een liberaal economisch beleid, met onder meer talrijke privatiseringen en de afschaffing van een vermogensbelasting.

Chiracs populariteit was echter sterk achteruitgegaan. Mitterrand werd in mei 1988 met gemak herkozen als president, terwijl Chirac slechts bescheiden scoorde (19,9% in de eerste ronde en 44,0% in de tweede). Zijn tijd als premier was voorbij.

De derde keer, de charme

Na zeven jaar buiten de nationale politiek, kwam Chirac’s derde kans om president te worden in 1995. In de eerste ronde van de presidentsverkiezingen van dat jaar nam Chirac het op tegen de conservatief Édouard Balladur. Ondanks de ontmoedigende opiniepeilingen wist Chirac aan het langste eind te trekken – 20,8% tegen 18,6% – en werd hij in de tweede ronde gemakkelijk verkozen tegen de socialist Lionel Jospin. Tijdens de campagne toonde Chirac veel kracht en zelfs koppigheid om het hoogste ambt van het land te bereiken.

Chiracs eerste termijn als president was echter allesbehalve gemakkelijk. Zijn premier, Alain Juppé, concentreerde zich op bezuinigingen, en zijn pogingen om de pensioenen en de sociale zekerheid te hervormen leidden in het najaar van 1995 tot landelijke stakingen.

Toen zijn populariteit daalde, nam Chirac in april 1997 het verrassende besluit om de Nationale Assemblee te ontbinden, in de hoop een sterkere meerderheid te krijgen. Hij verloor zijn weddenschap en werd gedwongen tot een “cohabitatie” met de Socialistische Partij. Lionel Jospin werd premier en oefende gedurende de laatste vijf jaar van Chiracs eerste ambtstermijn aanzienlijke macht uit.

herverkozen met 82% van de stemmen

De verkiezingen van 2002 vormden in een aantal opzichten een keerpunt voor Frankrijk. De aftredende premier, Lionel Jospin, zou naar verwachting de tweede ronde halen, maar werd met 16,9% tegen 16,2% verslagen door Jean-Marie Le Pen van de extreemrechtse partij National Front. In de tweede ronde won Chirac gemakkelijk van Le Pen, 82,2% tegen 17,8%.

Chirac’s herverkiezing stelde hem in staat de eenheid aan de rechterkant van het politieke spectrum te herstellen, met de oprichting van een nieuwe politieke partij, de Unie voor de Presidentiële Meerderheid (UMP). Als president heeft Chirac een reeks wetten doorgevoerd, waaronder verlaging van de inkomstenbelasting, verbetering van de verkeersveiligheid en maatregelen ten behoeve van gehandicapten. Op het internationale toneel onderscheidde zijn regering zich echter het duidelijkst door haar anti-Amerikaanse gezindheid. De weigering van Frankrijk om deel te nemen aan de militaire interventie in Irak in 2003 was een zeer belangrijk moment.

In de loop van zijn ambtstermijn werd Chirac steeds pro-Europeser en hoopte hij dat Frankrijk het ontwerp voor een Europese grondwet in een referendum zou ratificeren, maar dat zou in 2005 niet lukken.

Chirac verliet zijn ambt in 2007 en wijdde zich na zijn pensionering aan het voorkomen van internationale conflicten, duurzame ontwikkeling en het Musée du quai Branly, waarvan hij tien jaar eerder het speerpunt vormde bij de oprichting. Tot 2010 maakte hij ook deel uit van de Constitutionele Raad van Frankrijk.

Na een leven in overheidsdienst zal Chirac herinnerd worden als een man die graag dicht bij het publiek kwam en niet schuwde om de jaarlijkse Franse Landbouwsalon te bezoeken, een van ’s werelds grootste landbouwshows. Hij was ook een vurig verdediger van de republikeinse waarden van Frankrijk, en zette zich op het internationale toneel in om de stem van Frankrijk te laten horen en een multipolaire wereld te verdedigen.