Is het Geisha of Gesha? If Anything, It’s Complicated

Rijp Geisha (of Gesha, afhankelijk van wie u het vraagt) kersen in Costa Rica. Foto met dank aan Cafe Imports.

Iedere beroepsgemeenschap heeft waarschijnlijk zijn eigen kijk op “toe-MAY-toe, toe-MAH-toe”, maar is er één zo knock-down, drag-out, en vreemd genoeg brand-startend als het “Geisha” versus “Gesha” debat? (Laten we hopen van niet.)

Eerst, voor de niet-ingewijden, een beetje geschiedenis: Geisha/Gesha is een variëteit – of is het een cultivar? – van koffie, vermoedelijk ontstaan uit de vele verschillende inheemse Arabica-stammen in Ethiopië, de bakermat van de soort. De eerste echte vermelding dateert van 1936, en werd opgetekend door een Britse consul die een monster verzamelde van een variëteit in de buurt van wat “Geisha Mountain” werd genoemd.

De monsters hebben wat rondgeslingerd, waarbij een selectie terechtkwam bij CATIE in Costa Rica, waarvan verschillende koffieboeren de zaden lijken te hebben verworven om de variëteit op hun boerderijen te gaan planten, waarbij de belangstelling vooral uitging naar de tolerantie van de koffie tegen verschillende veel voorkomende ziekten.

De geschiedenis van ‘Geisha’

De geschiedenis van de variëteit zelf is lang en enigszins omstreden, maar de grote doorbraak van Geisha in de koffiewereld kwam vrij recent, in Panama, toen een familieboerderij genaamd Hacienda La Esmeralda de concurrentie op de Best of Panama-competitie van 2004 min of meer wegblies met een variëteit die Geisha heet – een koffie die zo weelderig bloemig en zoet is dat hij onvergetelijk en onmiskenbaar is.

Sinds 2004 is de Esmeralda Geisha niet alleen internationaal beroemd geworden – selecties van de groene koffie zijn verkocht voor honderden dollars per pond, groen – maar hebben boeren over de hele wereld hun interesse gewekt. Zaden en jonge boompjes van de Geisha/Gesha-variëteit vinden hun weg naar de bodem in Colombia, Honduras, Costa Rica, Brazilië, allemaal in een poging om, wat anders? Meer geld te verdienen en wat van het cachet te veroveren.

De vraag hier is echter niet of de koffie al dan niet opmerkelijk is – want dat kan hij zeker zijn, en hij blijft wedstrijden winnen en hoofden doen omdraaien – maar hoe we hem moeten noemen als we die waardige opmerkingen maken: is het Geisha, of Gesha?

Op de vraag via e-mail antwoordde Rachel Peterson van Hacienda La Esmeralda: “Wat Geisha vs Gesha betreft, is het simpel” – en gewoon een kwestie van geschiedenis en het bijhouden van gegevens.

“We zijn begonnen met het gebruik van het woord ‘Geisha’ omdat de persoon die het zaad naar Panama bracht vanuit CATIE in de vroege jaren ’60, Don Pachi Serracin, het zich herinnerde als Geisha 2722,” schreef Peterson. “Dit komt omdat het in 1953 in CATIE (Centro Agronómico Tropical de Investigación y Enseñanza) in Costa Rica werd geïntroduceerd als Geisha, afkomstig uit Tanzania (waar het toetredingsnummer Geisha VC-496 was), en daarvoor uit Kenia.”

Rachel voegde ook documenten bij waaruit bleek dat de koffie inderdaad was geregistreerd als afkomstig uit de “Geisha” regio van Ethiopië. Peterson: “We hebben gewoon de historische spelling van het woord gebruikt.”

Een brief van het Britse consulaat uit 1936 bevat talrijke verwijzingen naar Geisha Mountain en Geisha koffie. Brief gedeeld met dank aan Rachel Peterson.

Het is helemaal waar: Rachel deelde met mij een scan van de fascinerende brief uit 1936 van het consulaat aan de minister van Landbouw, die de eerste bekende verwijzing is naar Geisha’s koffie. Daarin schreef hij: “De wilde koffie bij Geisha lijkt voor mijn onervaren oog niet precies dezelfde soort als die welke in het wild groeit in de bossen bij Lotti of Laboni in het Opari District van de Mongalla Provincie Soedan. Ik heb wat koffieprimaten verzameld van enkele van de Geisha-bomen en stuur ze naar u in de hoop dat uw deskundigen het type kunnen classificeren.”

Zie je? Zelfs toen al was deze koffie mystificerend. Eerder in de brief schreef hij ook: “Ik had in het verleden altijd begrepen dat de koffie van Geisha (door Abessijnen beschouwd als de beste kwaliteit) gecultiveerd was, maar tot mijn grote verbazing vond ik alle koffie in het wild groeiend in een enorm gebied van regenwoud, onder de schaduw van enorme bomen van verschillende Afrikaanse variëteiten…”

Daarnaast staat in de ondersteunende CATIE-documenten uit de jaren ’50 – waarvan de Petersons ook kopieën hebben – “2722 – Arabica – Geisha,” zo klaar als een klontje. Die historische spelling zou echter wel eens een kleine vergissing kunnen zijn, waarschijnlijk gewoon vanwege de uitspraak en de barrière in de geschreven taal: Hoewel er in Ethiopië geen Geisha Mountain is, is er wel een plaats die Gesha heet, en die wordt uitgesproken als GEH-shah in plaats van GAY-shah.

Origination and Geography

Misschien denkt u dat dit eenvoudig genoeg lijkt, gewoon op basis van oorsprong en geografie. “Wat afkomstig is van Don Pachi in Midden-Amerika zou ‘Geisha’ moeten zijn, omdat het misschien uit de Gesha-bergregio komt, maar misschien ook niet,” zegt Sara Gibson van Greater Goods Roasting Company. “Koffie die wordt verbouwd in Ethiopië in de buurt van Gesha Mountain – wat vaak een mix is van heirloom variëteiten – zou ‘Gesha’ moeten zijn. Consumenten willen of hebben het onderscheid misschien niet nodig, maar ik zou het graag willen!”

Roaster en Q-grader instructeur Candice Madison was het daarmee eens en zei kernachtig: “‘Gesha’ voor Afrika, ‘Geisha’ voor Centrals.”

Maar hier begint de wrijving. “De koffiebrander waar ik momenteel voor werk, betrekt zijn ‘Gesha’ uit Colombia, maar de plant zelf gaat terug tot Afrika: hij wordt nog steeds als ‘Gesha’ beschouwd vanwege de plaats waar de plant vandaan komt”, zegt Alexandria Dancy, die bij Devoción werkt. “Alle andere geisha’s die ik ben tegengekomen hebben een Midden-Amerikaanse oorsprong (bijvoorbeeld Panamese geisha’s), omdat men denkt dat de soort gewoon is gaan groeien zonder van elders te zijn geïmporteerd.” (We kunnen een jaar lang discussiëren over de vraag of een variëteit “gewoon begint te groeien”, maar misschien een andere keer.)

Voor Tim Hill, hoofd inkoop en branding van Counter Culture Coffee, is dit een bijzonder interessant onderwerp – niet alleen vanwege zijn uitgebreide onderzoek naar variëteit-specifieke Arabica uit Ethiopië, maar ook vanwege zijn diepe en blijvende liefde voor de plaats, de taal en de cultuur.

“Aangezien er geen vastomlijnde vertaling is van het Oromo of Amhaars naar het Engels, is er ook geen vastomlijnde spelling. Idealiter is het de meest fonetische spelling om Engelssprekenden het woord correct te laten uitspreken,” zei Hill. “Dit gezegd hebbende, voor zover ik moedertaalsprekers het heb horen zeggen, is het eigenlijk ergens in het midden van de twee. De meeste onderzoekers in de jaren 1930 tot 2000 buiten Ethiopië spelden het als ‘Geisha’, en daarom kennen we het ook zo. De meeste onderzoekers en documenten uit Ethiopië die ik heb gezien, spellen het ‘Gesha’. Echter, veel Engels vertaalde woorden die ik heb gezien in termen van regio’s, plaatsen, eigennamen, etc, zijn vrij ver verwijderd van een ‘beste’ fonetische spelling.”

The Geisha Subtext

Toegevoegd aan deze puinhoop, draagt het woord “Geisha,” zoals het ontstond in een niet-koffie context, een zeer specifieke set van vaak verkeerd begrepen, verkeerd geïnterpreteerd, en zeker verkeerd toegeëigende connotaties die de toevallige gelijkenis van de woorden op zijn best ongelukkig maken en op zijn slechtst diep verontrustend.

“Aan de ene kant is het feit dat we de naam geërfd hebben gewoon wat hij is, maar ik denk dat de oorspronkelijke groep Geisha echt als iets sexy’s, seksueels, exotisch heeft gepositioneerd,” zei schrijfster Hanna Neuschwander. (Neuschwander is de communicatiemanager van World Coffee Research, maar sprak op voorwaarde dat haar mening als haar eigen mening wordt gepresenteerd en niet noodzakelijkerwijs door WCR wordt onderschreven). “Het is onmogelijk dat die belletjes niet rinkelden en dat ze niet opzettelijk gebruik maakten van het potentieel dat het woord had om datgene te connoteren wat het woord ‘geisha’ connoteert, namelijk verfijnde, dure prostituees – dat is wat blanke mensen denken dat ‘geisha’ betekent. Het is geen toeval. Ik denk niet dat er per se kwade opzet achter zat, maar ik denk wel dat er nu meer waardering is dan tien of vijftien jaar geleden voor het feit dat die dingen er wel degelijk toe doen, en dat ze doorklinken in de cultuur en gevolgen hebben.”

Om te voorkomen dat het geen weerklank vindt, moet je maar eens een blik werpen op enkele spraakmakende omschrijvingen die de laatste tijd voor Geisha (of Gesha)-koffies worden gebruikt: Onlangs nog, bijvoorbeeld, berichtte een bericht op deze website over de recordverkoop van Ninety Plus’s José Alfredo Gesha Series – die, verwarrend genoeg, wordt gespeld als “Gesha” maar wordt omschreven als “gevoelens van ‘veelzijdige inspiratie, erotische innervatie, epifanie, mogelijkheid,’ en ‘vrouwelijkheid,'” evenals eenvoudigweg, en nogal grof, “de kleur roze.”

Zegt Neuschwander over de neiging van velen van ons in de industrie om Geisha/Gesha op deze manier te beschrijven: “Ik wil er niet meer in lezen dan het is, maar het is betrekkelijk eenvoudig en duidelijk dat u munt slaat uit deze connotatie van seks om uw luxe koffie te verkopen. Prima, iedereen kapitaliseert op seks om dingen te verkopen, maar ik denk dat we ons op een cultureel moment bevinden waarop we zeggen: ‘Eh, misschien vind ik dat soms niet oké.'”

“Ik heb een vriend die van Japanse afkomst is en niet in de koffiebranche werkt, die in een winkel een koffie tegenkwam met het etiket ‘Geisha’ en erg ontdaan was over de ogenschijnlijke commodificatie van de Japanse cultuur zonder enige reden,” zei Bailey Arnold van Gregorys Coffee. “Als de geschiedenis die ik heb geleerd juist is, spellen we ‘Geisha’ gewoon vanwege de klankmatige gelijkenis met de naam van de plaats waar het vandaan komt (Gesha), met een extra bonus van exotisme als een verkoopargument. Om deze redenen neig ik naar ‘Gesha’, zowel in spelling als in (waarschijnlijk) licht verkeerde uitspraak.”

Dr. Merry White, hoogleraar voedselantropologie en auteur van Coffee Life in Japan, zei: “Als specialist en schrijver over de Japanse koffiecultuur, denk ik ook dat ‘Geisha’ verwarrend is en leidt tot oriëntalistische verpakkingen (ik zag een tas met een ‘Geisha’ erop gekleed in deshabille, niet echt wat een echte geiko (Kyoto geisha) zou dragen, dus mijn stem is ‘Gesha.

(Tussen haakjes, als je Gesha op Wikipedia opzoekt, staat er een opmerking onder de kop die zegt: “Niet te verwarren met ‘Geisha.'” Ben je in de war? Ik ben in de war.)

Marketing vs. Etymologie te goeder trouw

Verder – alsof dat nog niet genoeg is om je taalkundige handen over te wringen – is er het feit dat het niet uitmaakt welk woord wordt gebruikt, ongeacht de intentie, iemand er schattig over gaat doen en een correctie aanbiedt, en als je denkt dat dat niet waar is, scroll dan snel door de commentaren van elk blogbericht of Instagram-onderschrift dat de variëteit vermeldt, zelfs terloops. Die moeten-het-juist-zijn houding maakt het hele gedoe nog verwarrender en elitairder voor consumenten, die eerlijk gezegd gewoon een kop echt goede koffie wilden. Is dat te veel gevraagd?

Er is nog een laatste kwestie die hier ook speelt – nou ja, het zijn eigenlijk ongeveer honderd meer kwesties, maar de ruimte is beperkt – en dat is, wiens recht is het om een product een naam te geven of te hernoemen voor marketingdoeleinden, zelfs als waar het mee kwam beledigend of verontrustend is?

In dit door traceerbaarheid geobsedeerde tijdperk van speciale koffie, wat als een importeur of brander een boerderij-specifieke microlot zou ontdekken van een plaats die iets heet als, laten we zeggen, Finca Motherf$&@er? Als het je standaard is om een boerderij met naam te identificeren, heb je dan ook het recht om de identificerende kwaliteit meer G-rated te maken? Wanneer een boer iets verbouwt en verkoopt waarvan hij of zij te goeder trouw gelooft dat het een variëteit is die Geisha heet – ongeacht waar het vandaan komt, afgezien van DNA-testen – is het dan gepast voor een importeur of brander om het te verkopen als Gesha, wat de reden ook is?

David Perreira van Yellow Brick Coffee biedt deze laatste gedachte: “Er is duidelijk een beetje filosofie en linguïstiek met elkaar verweven. Als we weten dat de variëteit de reis heeft afgelegd die Gesha inderdaad heeft afgelegd, en we proberen er een identificerende naam aan te geven, ontkennen we dan de etymologie ervan? “Proberen we te voorkomen dat het evolueert? Aan de andere kant, als we weten dat de variëteit hetzelfde is, ongeacht waar het wordt verbouwd en ongeacht hoe het wordt geschreven of uitgesproken, kan hetzelfde product meerdere dingen worden genoemd en hoeven we niet noodzakelijkerwijs slechts één te kiezen.”

Dus… wat kies je? Smaakt een koffie met een andere naam zo bloemig, zo betoverend, en, ja, zo zoet?