Het dier dat de dood brengt

Geen enkel dier in Madagaskar kent zoveel mythen en sprookjes als de Aye-Aye (Daubentonia madagascariensis). In de hele noordelijke helft van Madagaskar is hij fady, wat taboe betekent. Helaas betekent deze fady niet dat de dieren door de Madagaskiërs niet worden aangeraakt, zoals bijvoorbeeld met kameleons het geval is. In plaats daarvan geloven veel inwoners van Madagaskar dat de ontmoeting met een aye-aye ongeluk of zelfs de dood brengt. Als een vingerdier in een dorp of op het veld wordt gezien (de dieren hebben een voorkeur voor maïs, suikerriet, kokosnoten en mango’s), proberen veel mensen het dier te vangen en te doden. Dit is de enige manier om de daaropvolgende ramp te vermijden. Het gezegde “Mangatambo hita, miseo tsy tsara” (= Het dier zien is niet goed) is bij veel lokale bewoners gemeengoed.

Echter, er zijn grote verschillen tussen dorpen, stammen en regio’s wat betreft wanneer er precies iets gebeurt. In het meest noordelijke gebied van Madagaskar geloven veel Madagaskiërs dat een Aye-Aye die het dorp binnenkomt, ongeluk brengt aan de hele dorpsgemeenschap. Om hieraan te ontsnappen, moeten de mensen hun huizen verlaten. Dit lijkt een ouder geloof te zijn waar tegenwoordig niet al te veel mensen meer aan vasthouden. In de jaren zestig zijn dergelijke verlaten dorpen echter gedocumenteerd. Sommige Madagaskiërs in het noorden geloven nog steeds dat Aye-Ayes menseneters zijn, en dat je daarom nooit je dorp in het donker moet verlaten.

Noordwestelijk van het Amber Mountain National Park zijn er verschillende dorpen waar de verschijning van Aye-Ayes in verband werd gebracht met de dood van een dorpeling. Men ging er dan van uit dat een oudere Aye-Aye in het dorp de dood van een oudere dorpeling voorspelde, een jongere Aye-Aye die van een kind. In de kuststreken van het hoge noorden en langs bijna de gehele oostkust (Sambava, Antalaha, Maroantsetra, Mananara) gelooft men dat een ontmoeting met een Aye-Aye in het woud geen gevolgen heeft, daar het dier zich daar in zijn natuurlijke omgeving, zijn thuis, bevindt. Maar wanneer het dier het bos verlaat en op het dak van een huis gaat zitten, wordt dit beschouwd als een slecht voorteken voor de betrokken familie. Er zal iets ergs gebeuren in de komende week. In de buurt van Andasibe, iets zuidelijker aan de oostkust, zegt een plaatselijke mythe dat je al sterft of ziek wordt als een Aye-Aye iemand aankijkt of met de uitgestoken middelvinger naar een persoon wijst.

Al bijna overal kan het slechte lot alleen worden gestopt door de Aye-Aye te doden. De dode dieren of hun staarten worden dan ondersteboven aan stokken langs de weg gehangen. Er zijn ook verschillende meningen over de redenen voor dit gebruik: Sommigen zeggen dat passerende vreemdelingen het ongeluk van het dier met zich meenemen en het zo ver wegvoeren van de plaats waar het gezien wordt. Anderen beweren dat het ongeluk alleen samen met het dier buiten de dorpsgrenzen moet worden gebracht om geen invloed meer te hebben op de inwoners.

In het noordwesten van Madagaskar en in de buurt van Toamasina (Tamatave) zijn er afgelegen dorpen die bij feestelijke gelegenheden zelfs Aye-Ayes consumeren. Dit is echter alleen mogelijk als het ongeluk van tevoren is uitgebannen door middel van magische gebruiken, bijvoorbeeld het zingen van bepaalde liederen of het gelijktijdig huilen van alle dorpskinderen. Indien deze “verdrijving van het kwaad” niet slaagt, vergiftigt de consumptie van het dier degenen die feestvieren.

Elk gebied heeft zijn eigen kleine legenden en mythen over de Aye-Aye, helaas zijn slechts enkele daarvan positief. Het is interessant op te merken dat toen de Aye-Ayes voor het eerst werden ontdekt in het Ranomafana Nationaal Park, ten zuiden van de hoofdstad, de inheemse Madagaskiërs het dier niet eens kenden. Er waren dan ook nog geen fadys. In gebieden waar de Aye-Aye vaker wordt gezien, lijkt de angst voor het dier over het algemeen minder groot te zijn.

Geen enkele andere lemuur in Madagaskar heeft zo’n slechte reputatie. Dat is niet zo moeilijk te begrijpen, want de nachtelijke bostrol met zijn gloeiende, gele ogen, vooruitstekende tanden, extreem lange middelvinger en grijze, broze vacht kan je beslist doen huiveren, vooral ’s nachts. Zeker in een land als Madagaskar, waar veel mensen weinig of geen toegang hebben tot onderwijs. Bovendien zijn Aye-Ayes, in tegenstelling tot alle andere lemuren, zuiver nachtactief en leven ze alleen. Ze verschillen dus van het beeld van het vriendelijke familiedier dat aan veel andere lemuren kleeft. Tot overmaat van ramp kennen veel Madagaskiërs het dier alleen uit legenden, omdat de meeste Madagaskiërs nog steeds heel eenvoudig leven en hun activiteit op de zon richten.

Maar wie met de zonsondergang naar bed gaat, zal slechts in uitzonderlijke gevallen een Aye-Aye tegenkomen. En als hij dat doet, is het meer dan beangstigend voor hem als het nieuwsgierige dier ook dicht bij hem komt en niet wegrent. In sommige streken van Madagaskar worden de noten die de voorkeur genieten van de Aye-Ayes, Ramys, vaak gevonden in de buurt van graven, waar de bomen niet mogen worden gekapt wegens een fady. Het is heel goed mogelijk dat in deze streken het verband tussen de Aye-Aye en de dood werd gelegd. De kleur zwart wordt ook bijna overal ter wereld geassocieerd met slecht of kwaad, wat een zwarte maki met vreemde lichaamsverhoudingen zeker niet sympathieker maakt bij de lokale bevolking.

Het is te hopen dat met het toenemende onderwijs en ecotoerisme in Madagaskar, de lokale bevolking ook zal beseffen wat een unieke schat zij op hun eiland hebben. Misschien zullen de Aye-Aye op een gegeven moment worden beschermd in plaats van bejaagd en gedood. We hopen dat het voor die tijd nog niet te laat is.