Het Circinus sterrenbeeld

Welkom terug bij Sterrenbeelden Vrijdag! Vandaag behandelen we, ter ere van wijlen en grote Tammy Plotner, het kompas – het sterrenbeeld Circinus!

In de 2e eeuw na Christus stelde de Grieks-Egyptische astronoom Claudius Ptolemaeus (alias Ptolemaeus) een lijst samen van alle toen bekende 48 sterrenbeelden. Deze verhandeling, die bekend staat als de Almagest, zou nog meer dan duizend jaar door middeleeuwse Europese en Islamitische geleerden worden gebruikt en in feite de astrologische en astronomische canon worden tot aan het begin van de moderne tijd.

In de loop der tijd is het aantal erkende sterrenbeelden gegroeid naarmate astronomen en ontdekkingsreizigers zich bewust werden van andere sterren die zichtbaar waren vanaf andere plaatsen op de wereld. In de 20e eeuw heeft de IAU een moderne catalogus van 88 sterrenbeelden vastgesteld. Eén daarvan is het sterrenbeeld Circinus, een klein, vaag sterrenbeeld aan de zuidelijke hemel. Het wordt begrensd door de sterrenbeelden Apus, Centaurus, Lupus, Musca, Norma, Triangulum Australe.

Naam en betekenis:

Omdat Circinus onbekend was bij de oude Grieken en Romeinen, is er geen mythologie aan verbonden. De drie helderste sterren vormen een smalle driehoek. De vorm doet denken aan een tekenkompas van het soort dat wordt gebruikt om zee- en hemelkaarten uit te tekenen. Nicolas Louis de Lacaille was gefascineerd door de wereldlijke wetenschap en de gedachte om een sterrenbeeld naar een wetenschappelijk instrument te noemen fascineerde hem.

In dit geval stelt Circinus een tekenwerktuig voor dat wordt gebruikt in de navigatie, de wiskunde, het technisch tekenen, de ingenieurswetenschappen, in de cartografie (het tekenen van kaarten) – en dat veel kinderen op de lagere school gebruiken om te leren cirkels te tekenen en in de meetkunde om lijnen te doorsnijden, bogen te tekenen, enzovoort. In dit geval moet het niet verward worden met Pyxis, een sterrenbeeld dat geassocieerd wordt met een scheepskompas… ondanks de overeenkomst in namen met de Latijnse taal!

Geschiedenis van de waarneming:

Het kleine, vage zuidelijke sterrenbeeld Circinus werd gecreëerd door Nicholas de Lacaille tijdens zijn verblijf in Kaap de Goede Hoop in het midden van de 18e eeuw. Circinus kreeg zijn huidige naam in 1763, toen Lacaille een bijgewerkte hemelkaart publiceerde met Latijnse namen voor de sterrenbeelden die hij introduceerde.

Op de kaart die hij maakte, beeldde Lacaille de sterrenbeelden Norma, Circinus en Triangulum Australe af als een stel tekenaarsinstrumenten – respectievelijk een liniaal, een kompas en een landmeetkundige waterpas. Dit sterrenbeeld is blijven bestaan en werd een van de 88 moderne sterrenbeelden die in 1920 door de IAU werden erkend.

Opvallende kenmerken:

Circinus heeft geen heldere sterren en bestaat uit slechts 3 hoofdsterren en 9 door Bayer/Flamsteed aangewezen sterren. Het sterrenbeeld heeft echter wel verschillende Deep Sky Objects die ermee geassocieerd zijn. Zo is er het Circinusstelsel, een spiraalstelsel dat ongeveer 13 miljoen lichtjaar van ons vandaan ligt en in 1975 werd ontdekt. Het sterrenstelsel valt op door de gasringen binnenin, waarvan er één een massief stervormingsgebied is, en door zijn kern met een zwart gat.

Dan is er nog de röntgenstraaldubbelster die bekend staat als Circinus X-1, die zich op een afstand van ongeveer 30.700 lichtjaar bevindt en in 1969 werd ontdekt. Dit systeem bestaat uit een neutronenster die rond een hoofdreeksster draait. Circinus is ook de thuisbasis van de heldere planetaire nevel die bekend staat als NGC 5315, die ontstond toen een ster supernova ging en zijn buitenste lagen de ruimte in wierp.

Dan is er NGC 5823 (ook bekend als Caldwell 88), een open sterrenhoop die zich bevindt op de grens tussen Circinus en Lupus. Gelegen op ongeveer 3.500 lichtjaar afstand, is deze cluster ongeveer 800 miljoen jaar oud en overspant ongeveer 12 lichtjaar.

Het vinden van Circinus:

Circinus is zichtbaar op breedtegraden tussen +10° en -90° en is het best te zien op het hoogtepunt tijdens de maand juni. Haal eerst uw verrekijker tevoorschijn voor een blik op Alpha Circini – een geweldige visuele dubbelster. Dit sterrenpaar staat op ongeveer 53,5 lichtjaar van de aarde en is niet fysiek aan elkaar verwant, maar het is wel een uniek doelwit. De helderste van de twee, Alpha, is een F1 heldere gele dwerg die een lichte veranderlijke ster is. Dit contrasteert heel mooi met de zwakkere, rode begeleider.

Voor de telescoop moet u eens kijken naar Gamma Circini – een zwakke ster op iets meer dan vijfhonderd lichtjaar van het zonnestelsel. Aan de hemel ligt hij in de Melkweg, tussen de heldere Alpha Centauri en de Zuidelijke Driehoek. Gamma Circini is een dubbelstersysteem, met daarin een blauwe reuzenster en een gele begeleider van het F-type. Gamma is uniek omdat het een stellair magnetisch drijfvermogen bezit!

Voor grotere verrekijkers en telescopen moet u eens kijken naar de galactische sterrenhoop NGC 5823 (RA 15 : 05.7 Dec -55 : 36). Deze zwakke sterrenhoop lijkt een aantal helderdere leden te hebben die eigenlijk voorgrondsterren zijn, maar bevat wel de variabele Y Circini van het Mira-type. Hoewel het moeilijk te onderscheiden zal zijn van de rijke Melkwegsterrenvelden, zal je een ellipsvormige compressie van sterren opmerken met een asterisme dat lijkt op een open paraplu.

Voor grote telescopen, kijk eens naar ESO 97-G13 – het “Circinus Melkwegstelsel”. Gelegen op slechts 4 graden onder het galactische vlak, en 13 miljoen lichtjaar van ons vandaan (RA 14h 13m 9.9s Dec 65° 20? 21?), ondergaat deze Seyfert Galaxy tumultueuze veranderingen, doordat ringen van gas uit de galactische kern worden gestoten. Hoewel het met een kleine telescoop kan worden waargenomen, viel het de wetenschap pas 25 jaar geleden op!

We hebben veel interessante artikelen over het sterrenbeeld geschreven hier bij Universe Today. Hier is Wat Zijn De Sterrenbeelden, Wat Is De Dierenriem, en Sterrenbeelden En Hun Data.

Bekijk ook de Messier Catalogus als je toch bezig bent!

Voor meer informatie, kijk op de IAUs lijst van Sterrenbeelden, en de Studenten voor de Exploratie en Ontwikkeling van de Ruimte pagina over Canes Venatici en Sterrenbeeldenfamilies.