Groensteen (archeologie)

Groensteen is een algemene verzamelnaam voor waardevolle, groengekleurde mineralen en gemetamorfoseerde stollingsgesteenten en stenen die door vroege culturen werden gebruikt voor het vervaardigen van hardstenen beeldhouwwerk zoals juwelen, beeldjes, rituele werktuigen, en diverse andere artefacten. Voorwerpen van groensteen kunnen zijn gemaakt van greenschist, chlorastroliet, serpentijn, omphaciet, chrysoprase, olivijn, nefriet, chloromelaniet en andere groengekleurde mineralen. De term omvat ook jade en jadeiet, hoewel deze misschien vaker met deze laatste termen worden aangeduid. De groenachtige tint van deze gesteenten is meestal het gevolg van de aanwezigheid van mineralen zoals chloriet, hoornblende, of epidoot.

El Señor de las Limas, het grootste bekende beeldhouwwerk van Groensteen, Xalapa Museum

Groenstenen staf, 1550 – 1600 n.Chr., van de Tairona cultuur van het huidige Colombia.

Groensteenmineralen werden vermoedelijk geselecteerd op hun kleur en niet zozeer op hun chemische samenstelling. In de archeologie wordt deze losjes toegepaste algemene term dan ook minstens gedeeltelijk beïnvloed door de waarneming dat oude culturen deze verschillende groengekleurde materialen vaak als onderling verwisselbaar gebruikten en beschouwden. Voorwerpen van groensteen worden vaak op zeer grote afstand van de bron van het gesteente gevonden, wat wijst op vroege reis- of handelsnetwerken. Een gepolijste bijl van jadeiet in het British Museum (4000-2000 v. Chr.) werd gevonden in Canterbury, Kent, maar gebruikt steen uit de Alpen van Noord-Italië, en voorwerpen uit andere delen van de wereld hadden vergelijkbare afstanden afgelegd naar hun vindplaatsen.

Het oude China en Meso-Amerika hebben een bijzondere reputatie wat betreft de prevalentie en het belang van het gebruik van groene steen (vooral jade). Groensteen speelt ook een belangrijke rol in de inheemse culturen van Zuidoost-Australië, en bij de Māori van Nieuw-Zeeland (die groensteen kenden als pounamu). In het neolithische Europa werd ook groensteen gebruikt, vooral voor prestigieuze versies van bijlen, die niet voor gebruik waren gemaakt; vergelijkbare jaden versies van gereedschappen en wapens kwamen ook voor in de Olmeekse en andere precolumbiaanse culturen en in de vroege Chinese beschaving.