Gone With the Wind

Wat op de feesttenten van de theaters die de film zullen vertonen te zien is, is de combinatie van krachtige boxoffice-waarden, ongeëvenaard door enige andere film op dit moment. De roman van Miss Mitchell zou als bestseller meer dan 1.500.000 keer zijn verkocht, en is zeker het meest besproken stuk Amerikaanse fictie van het afgelopen decennium geweest. In de hoofdrollen, waarvan de casting maandenlang het onderwerp was van nationaal debat en giswerk, zijn Clark Gable, als Rhett Butler; Vivien Leigh, een jonge Engelse actrice, die een briljante prestatie geeft als Scarlett O’Hara; Leslie Howard en Olivia de Havilland, als Ashley en Melanie – en het Selznick handelsmerk van vakmanschap, een erkende garantie voor uitmuntendheid op het scherm.

Bijna even bekend in de handel zijn de regisseur, Victor Fleming; de muzikale componist, Max Steiner, en de scenarist, wijlen Sidney Howard, die alleen de eer krijgt voor het scenario, hoewel een half dozijn topschrijvers meewerkten tijdens de voorbereidende en opnameperiodes. Misschien is het meest opmerkelijke kenmerk van het gezamenlijke scenario wel dat uit vele hoofden en handen een drama is voortgekomen dat alle kenmerken draagt van een toegewijde doelgerichtheid, waarin een bekwame constructie van verhaal, incident en karakterisering zich opbouwt naar verpletterende climaxen, en dan verder snelt naar andere emotionele botsingen.

Wat in werkelijkheid op het scherm te zien is, is het verhaal van Margaret Mitchell, beginnend op pagina één, hoofdstuk één, en doorlopend tot het allerlaatste stukje dialoog, wanneer Rhett zijn huis en de smekende Scarlett verlaat en verklaart dat het hem geen ‘donder’ kan schelen wat er met haar gebeurt. De opname van de godslasterlijke uitspraak, die letterlijk uit de tekst van de roman is overgenomen, is tekenend voor de getrouwheid van de vertaling. Er zijn kleine en onbelangrijke eliminaties en omzettingen van incidenten. Maar ‘Gone with the Wind’ is het verhaal zoals het door de romanschrijver is geschreven, getrouw en nauwkeurig vastgelegd door camera en microfoon.

Daarin ligt ook de oorzaak van sommige kritieken op de film. In de wens om blijkbaar niets weg te laten, heeft Selznick er te veel in gelaten. De laatste delen van het verhaal zouden constructief kunnen zijn door krachtig te snoeien in herhalende scènes en dialogen. Als amusement zou de film baat hebben bij de schrappingen. Het verhaal van Miss Mitchell is goed, en de slopende strijd en conflicten tussen Scarlett en Rhett zijn boeiend en interessant. Maar ze zijn te langdradig en overgespeeld. Beknoptheid en bondigheid zouden de dramatische waarden van de slotscènes verhogen.

Zoals in het boek, zo ook op het scherm, gaan de meest effectieve gedeelten van de saga van het verwoeste Zuiden over menselijke incidenten tegen de achtergrond van de oorlog tussen de staten en de gevolgen van een eervolle nederlaag voor de Zuidelijke strijdkrachten. Fleming heeft een reeks memorabele beelden van het plantageleven en scènes gevangen, en bouwt een sterk pleidooi voor een beschaving van ridderlijkheid. Dan komt het debacle en de personages worden gekatapulteerd naar nieuwe omstandigheden, een vreemde en hatelijke omgeving. Het hele verloop van de film, van het begin van de oorlog tot de inname van Atlanta, is een ontroerende en spannende ervaring, met als hoogtepunt de ontsnapping van Scarlett en de nieuwe moeder, Melanie. Bij hun aankomst in Tara, na ontberingen en gevaar, eindigt de eerste helft van de film.

Het meest in het oog springende kenmerk van het Selznick opus is de voortreffelijke scenische en kostuum-investering die de producent aan de film heeft gegeven, en de onvergelijkelijke uitmuntendheid van de Technicolor-fotografie. Van het eerste tot het laatste is ‘Wind’ een visuele traktatie, de ontvouwing van ontelbare uitzichten op de architectuur en klederdracht van een vervlogen tijdperk.

Van de spelers verdient Scarlett van Miss Leigh de eerste lof als een gedenkwaardige vertolking, van grote veelzijdigheid en doeltreffende ernst. Zij bezit alle fysieke vereisten voor de rol. Het is echter niet als een coquette dat zij het meest scoort, noch als de sluwe, bittere en meedogenloze echtgenote en moeder die geen tegenstand kent van haar wil. Zij is het best wanneer het verhaal eigenschappen en kenmerken van moed en vastberadenheid vereist, zoals tijdens de opwindende sequentie van de vlucht met de hulpeloze moeder en het kind onder haar hoede. Nogmaals, in de korte passage met de Yankee deserteur die ze neerschiet en doodt. Met haar jeugd, uiterlijk en overvloedig talent springt Miss Leigh van ‘Wind’ naar een kassuccesfactor op de filmmarkt.

Gable’s Rhett Butler komt zo dicht bij Miss Mitchell’s concept – en dat van het publiek – als men zich kan voorstellen. Hij geeft een krachtige imitatie.

Op de hielen van deze twee komt Hattie McDaniel, als Mammy, het dichtst in de buurt met een bod voor de toppositie als trouper. Zij is het die de meest ontroerende scène in de film bijdraagt, haar pleidooi bij Melanie dat deze laatste Rhett moet overhalen om de begrafenis van zijn babydochter toe te staan. De tijd zal dit moment in de film bestempelen als een van die inspirerende stukjes histrioniek die men zich nog lang zal herinneren.

Van de andere hoofdrolspelers is Olivia de Havilland een uitblinker als Melanie, en Leslie Howard is overtuigend als de zwak gekarakteriseerde Ashley.

Er zijn levendige indrukken overgehouden van het werk van Thomas Mitchell, als Gerald O’Hara; Victor Jory, als Jonas Wilkerson; Laura Hope Crews, als Aunt Pitty; en Ona Munson, als Belle Watling, die het beste maakt van haar weinige optredens. Er zijn letterlijk tientallen karakterrollen en stukjes, Harry Davenport is uitstekend als Dr. Meade, een lange rol.

Van spektakel naar intiem slaapkamer drama, Fleming hield een stevige greep op de richting van het verhaal. De taak om de aandacht van het publiek bijna drie en driekwart uur vast te houden is een uitdaging voor vindingrijkheid en vindingrijkheid. Dat Fleming daar zo goed in slaagt, kan worden toegeschreven aan de manier waarop hij zijn hoofdrolspelers in elke scène heeft uitgelicht, ongeacht de spectaculaire elementen. Zo heeft hij het panorama van gewonde soldaten die in de brandende zon op de spoorwegemplacementen van Atlanta liggen, in een ontroerende en hartverscheurende strofe omgezet. Er is nooit een statisch moment in het vertellen van het verhaal. Fleming houdt personages en achtergronden in beweging. De film begon met George Cukor als regisseur. Fleming volgde hem op en Sam Wood nam het korte tijd over toen Fleming ziek was.

Elk technisch aspect van ‘Gone With the Wind’ draagt het stempel van geavanceerd vakmanschap. Ondanks de grote verscheidenheid aan afgebeelde scènes en getoonde personages is er eenheid van ontwerp en patroon. William Cameron Menzies had de supervisie over de algehele belichting en Lyle Wheeler was de art director. De authenticiteit van het meubilair, de eigendommen en de kleding wekt bijzondere belangstelling. Het werk achter het scherm was fors in research en fabricage.

Hetzelfde geldt voor alle andere bijdragen buiten het scherm van andere afdelingen. Steiner heeft zich in zijn scoring ingehouden om niet in conventioneel melodisch bados te vervallen. Het oor vangt tonen op van Stephen Foster, en af en toe refreinen uit de grote bibliotheek van krijgsliederen uit de Burgeroorlog. Misschien is de grootste lof die aan het werk van Steiner kan worden gegeven, dat de partituur nooit de voorkeur geeft boven de dramatische actie. De geluidsmixen werden even soepel uitgevoerd als de verschillende visuele montages.

De taak om zulke gevarieerde en talrijke activiteiten te assembleren en te synchroniseren vereiste een deskundige aanpak. Fleming kreeg uitstekende hulp van Eric G. Stacey en Ridgeway Callow.

Industrie en publiek hebben vele maanden gewacht op ‘Gone With the Wind’ als film. Het voltooide werk is iets meer dan een andere film – zelfs een uitstekende. De distributie ervan onder het beleid van vooruitbetaalde toegangsprijzen, eerlijk verdiend en bereidwillig betaald, opent een nieuw hoofdstuk in de filmbusiness. Het laat opnieuw zien dat in entertainment het beste het gemakkelijkst te verkopen is.