Articles /

Geschiedenis van de Westerse Beschaving II

23.2.2: De Rijnbond

De Rijnbond was een alliantie van verschillende Duitse staten die diende als satelliet en belangrijke militaire bondgenoot van het Franse keizerrijk met Napoleon als zijn “Beschermheer”, en werd opgericht als een bufferstaat tegen eventuele toekomstige agressie van Oostenrijk, Rusland of Pruisen tegen Frankrijk.

Leerdoel

Uitleggen hoe de oprichting van de Rijnbond Napoleons langetermijndoelen ten goede kwam

Kernpunten

  • De Vierde Coalitie (1806-1807) van Pruisen, Rusland, Saksen, Zweden en Groot-Brittannië vormde zich tegen Frankrijk binnen enkele maanden na de ineenstorting van de vorige coalitie. Na zijn triomf in de Slag bij Austerlitz in 1805 en de daaropvolgende ondergang van de Derde Coalitie, keek Napoleon uit naar het bereiken van een algemene vrede in Europa, vooral met zijn twee belangrijkste overgebleven tegenstanders, Groot-Brittannië en Rusland.
  • Een twistpunt was het lot van Hannover, een Duits electoraat in personele unie met de Britse monarchie dat sinds 1803 door Frankrijk bezet was. De onenigheid over deze staat zou uiteindelijk een casus belli worden voor zowel Groot-Brittannië als Pruisen tegen Frankrijk. Deze kwestie sleepte ook Zweden in de oorlog mee. De weg naar oorlog leek onvermijdelijk en de laatste druppel was Napoleons vorming van de Rijnbond uit verschillende Duitse staten in juli 1806.
  • De Rijnbond was een virtuele satelliet van het Franse Keizerrijk met Napoleon als zijn “Beschermer” en was bedoeld als een bufferstaat tegen eventuele toekomstige agressie van Oostenrijk, Rusland of Pruisen tegen Frankrijk (een beleid dat een erfgenaam was van de Franse revolutionaire doctrine van het handhaven van Frankrijks “natuurlijke grenzen”). De vorming van de Confederatie was de laatste nagel aan de doodskist van het Heilige Roomse Rijk.
  • Napoleon consolideerde de verschillende kleinere staten van het voormalige Heilige Roomse Rijk, die zich hadden geallieerd met Frankrijk, in grotere keurvorsten, hertogdommen en koninkrijken om het bestuur van het niet-Pruisische en Oostenrijkse Duitsland efficiënter te maken. Volgens het oprichtingsverdrag moest de confederatie worden bestuurd door gemeenschappelijke constitutionele organen, maar de afzonderlijke staten (met name de grotere) wilden onbeperkte soevereiniteit. Uiteindelijk was de confederatie vooral een militair bondgenootschap.
  • In ruil voor voortdurende Franse bescherming werden de lidstaten gedwongen veel van hun eigen militairen aan Frankrijk te leveren en een groot deel van de middelen bij te dragen aan de ondersteuning van de Franse legers die nog steeds West- en Zuid-Duitsland bezetten.
  • De confederatie was op haar grootst in 1808, toen zij 35 staten omvatte en stortte in 1813 in, in de nasleep van Napoleons mislukte veldtocht tegen het Russische Rijk. Veel leden veranderden van partij na de Slag bij Leipzig in 1813, toen duidelijk werd dat Napoleon de Zesde Coalitieoorlog zou verliezen.

Key Terms

Rijnbond Een confederatie van cliëntstaten van het Eerste Franse Keizerrijk, in 1806 door Napoleon gevormd uit 16 Duitse staten nadat hij Oostenrijk en Rusland had verslagen in de Slag bij Austerlitz. Later sloten 19 andere staten zich aan, waardoor een grondgebied van meer dan 15 miljoen onderdanen ontstond. Het leverde het Franse keizerrijk een belangrijk strategisch voordeel op aan het oostfront. Slag bij Austerlitz Een veldslag in 1805, ook bekend als de Slag van de drie keizers, die een van de belangrijkste en beslissendste gevechten van de Napoleontische oorlogen was. In wat algemeen als de grootste overwinning van Napoleon wordt beschouwd, versloeg de Grande Armée van Frankrijk een groter Russisch en Oostenrijks leger onder leiding van tsaar Alexander I en de Heilige Roomse keizer Frans II. De slag maakte een snel einde aan de Derde Coalitieoorlog.

De Vierde Coalitie (1806-1807) van Pruisen, Rusland, Saksen, Zweden en Groot-Brittannië vormde zich tegen Frankrijk binnen enkele maanden na de ineenstorting van de vorige coalitie. Na zijn triomf in de Slag bij Austerlitz in 1805 en de daaropvolgende ineenstorting van de Derde Coalitie, hoopte Napoleon een algemene vrede in Europa te bereiken, vooral met zijn twee overblijvende tegenstanders, Groot-Brittannië en Rusland. Ondertussen probeerde hij Pruisen te isoleren van de invloed van deze twee mogendheden door een voorlopig bondgenootschap aan te bieden, terwijl hij ook Pruisen’s politieke en militaire invloed onder de Duitse staten probeerde in te perken.

Britannië en zijn nieuwe Whig-regering bleven vastbesloten om de groeiende macht van Frankrijk in te dammen. Vredesvoorstellen tussen de twee naties aan het begin van het nieuwe jaar bleken geen effect te hebben vanwege de nog steeds onopgeloste kwesties die hadden geleid tot het mislukken van de Vrede van Amiens in 1802. Een twistpunt was het lot van Hannover, een Duits electoraat in personele unie met de Britse monarchie dat sinds 1803 door Frankrijk bezet was. De onenigheid over deze staat zou uiteindelijk een casus belli worden voor zowel Groot-Brittannië als Pruisen tegen Frankrijk. Bij deze kwestie was ook Zweden betrokken, wiens strijdkrachten daar waren ingezet als onderdeel van de inspanning om Hannover te bevrijden tijdens de oorlog van de vorige coalitie. De weg naar oorlog leek onvermijdelijk nadat Franse troepen de Zweedse troepen in april 1806 hadden verdreven. Een andere oorzaak van de uiteindelijke oorlog was Napoleons vorming van de Rijnbond uit verschillende Duitse staten in juli 1806.

Oprichting van de Rijnbond

De Rijnbond was een virtuele satelliet van het Franse Keizerrijk met Napoleon als zijn “Beschermheer” en moest dienen als buffer tegen eventuele toekomstige agressie van Oostenrijk, Rusland of Pruisen tegen Frankrijk (een beleid dat een erfgenaam was van de Franse revolutionaire doctrine van het handhaven van Frankrijks “natuurlijke grenzen”). De vorming van de Confederatie was de laatste nagel aan de doodskist van het Heilige Roomse Rijk en de laatste Habsburgse keizer, Frans II, veranderde zijn titel in Frans I, keizer van Oostenrijk. Op 1 augustus scheidden de leden van de confederatie zich formeel af van het Heilige Roomse Rijk en op 6 augustus verklaarde Frans II, na een ultimatum van Napoleon, het Heilige Roomse Rijk ontbonden. Franciscus en zijn Habsburgse dynastie werden voortgezet als keizers van Oostenrijk.

Contemporaine propagandagravure van de eerste vergadering van de Rijnbond op 25 augustus 1806. Op de achtergrond is Napoleon, de “beschermer” van de confederatie, te zien met de grootste hoed op.

De oorspronkelijke leden van de confederatie waren 16 Duitse staten uit het Heilige Roomse Rijk. Later sloten 19 andere staten zich bij hen aan, waardoor een gebied ontstond met in totaal meer dan 15 miljoen onderdanen, dat een belangrijk strategisch voordeel bood aan het Franse keizerrijk aan het oostfront. Pruisen en Oostenrijk waren geen lid. Napoleon wilde de moderniserende verworvenheden van de revolutie consolideren, maar bovenal wilde hij de soldaten en voorraden die deze onderworpen staten voor zijn oorlogen konden leveren.

Napoleon consolideerde de verschillende kleinere staten van het voormalige Heilige Roomse Rijk, die zich met Frankrijk hadden geallieerd, tot grotere keurvorsten, hertogdommen en koninkrijken om het bestuur van het niet-Pruisische en Oostenrijkse Duitsland efficiënter te maken. Hij verhief ook de keurvorsten van de twee grootste staten van de Confederatie, zijn bondgenoten Württemberg en Beieren, tot de status van koningen. Volgens het oprichtingsverdrag moest de confederatie worden bestuurd door gemeenschappelijke constitutionele organen, maar de afzonderlijke staten (met name de grotere) wilden onbeperkte soevereiniteit. In plaats van een monarchaal staatshoofd, zoals het geval was onder de Heilige Roomse Keizer, werd het hoogste ambt bekleed door Karl Theodor von Dalberg, de voormalige Aartskanselier, die nu de titel Prins-Primaat van de confederatie droeg. In die hoedanigheid was hij voorzitter van het Koningscollege en voorzitter van de Rijksdag, die bedoeld was als een soort parlement, maar die nooit daadwerkelijk bijeenkwam. De voorzitter van de Raad van de Prinsen was de Prins van Nassau-Usingen.

De Confederatie was vooral een militair bondgenootschap: in ruil voor voortdurende Franse bescherming werden de lidstaten verplicht veel van hun eigen militairen aan Frankrijk te leveren (voornamelijk om als hulptroepen van de Grande Armée te dienen), en een groot deel van de middelen bij te dragen die nodig waren om de Franse legers te ondersteunen die nog steeds West- en Zuid-Duitsland bezetten.

De Confederatie was op haar grootst in 1808, toen zij 35 staten omvatte. Sommige bronnen vermelden iets andere aantallen omdat verschillende lidstaten fuseerden; bijgevolg tellen sommige bronnen alle afzonderlijke lidstaten, terwijl andere de aantallen na de fusies vermelden. Alleen Oostenrijk, Pruisen, Deens Holstein en Zweeds Pommeren bleven buiten de Rijn, de westelijke oever van de Rijn en het vorstendom Erfurt, die door het Franse keizerrijk werden geannexeerd, niet meegerekend. De Rijnbond viel uiteen in 1813, in de nasleep van de mislukte veldtocht van Napoleon tegen het Russische Rijk. Veel van de leden wisselden van partij na de Slag bij Leipzig in 1813, toen duidelijk werd dat Napoleon de Zesde Coalitieoorlog zou verliezen.

Attributies

  • De Rijnbond
    • “Rijnbond.” https://en.wikipedia.org/wiki/Confederation_of_the_Rhine. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
    • “Slag bij Austerlitz.” https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Austerlitz. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
    • “Napoleon.” https://en.wikipedia.org/wiki/Napoleon. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
    • “Oorlog van de Vierde Coalitie.” https://en.wikipedia.org/wiki/War_of_the_Fourth_Coalition. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
    • “Geschiedenis van Frankrijk.” https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_France. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
    • “Confederatie_van_de_Rijn_eerste_Meeting.jpg.” https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Confederation_of_the_Rhine_First_Meeting.jpg. Wikimedia Publiek domein.

Leave a Reply