Gedicht ‘In Flanders Fields’

In Flanders Fields

In Flanders Fields wapperen de klaprozen
Tussen de kruisen, rij na rij,
Die onze plaats markeren; en in de lucht
vliegen
de leeuweriken, nog dapper zingend
Zachtjes gehoord te midden van de kanonnen beneden.
Wij zijn de Doden. Korte dagen geleden
leefden we, voelden de dageraad, zagen zonsondergang gloeien,
Liefden en werden bemind, en nu liggen we
in de velden van Vlaanderen.
Neem onze ruzie met de vijand op:
Uw falende handen werpen we
de fakkel toe; wees de uwe om hem hoog te houden.
Als gij het geloof breekt met ons die sterven
Wij zullen niet slapen, al groeien er klaprozen
in de velden van Vlaanderen.

John McCrae
Een van de meest aangrijpende herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog is het ontroerende gedicht ‘In Flanders Fields’, geschreven door John McCrae, een Canadese legerarts, naar aanleiding van de dood van zijn goede vriend en landgenoot luitenant Alexis Helmer. Helmer werd op 2 mei 1915 gedood toen een granaat ontplofte tijdens de tweede Duitse gasaanval. Omdat er geen aalmoezenier was, leidde McCrae zelf de uitvaartdienst voor zijn vriend. Verdriet en het trauma van de oorlog inspireerden zijn gedicht.

Op dat moment werkte majoor John McCrae in een veldverbandplaats op de weg tussen Ieper en Boezinge. Daar was hij vooral betrokken bij de behandeling van slachtoffers van de Duitse gasaanvallen. Kort nadat hij het gedicht had geschreven, werd hij als Chef van de Medische Dienst overgeplaatst naar een Canadees veldhospitaal in Frankrijk, waar de gewonden van de slagen aan de Somme, Vimy Ridge, Arras en Passendale werden behandeld.

McCrae gooide het vel papier weg waarop hij het gedicht had geschreven. Het zou misschien nooit zijn gepubliceerd, ware het niet dat een collega-officier McCrae’s aantekeningen vond en ze naar een aantal Londense tijdschriften stuurde. Het gedicht verscheen voor het eerst in het blad Punch en raakte onmiddellijk de harten van het Britse volk.

In de zomer van 1917 kreeg John McCrae aanvallen van astma en bronchitis, vrijwel zeker als gevolg van het inademen van chloorgas tijdens de Tweede Slag om Ieper. Op 23 januari 1918 werd McCrae ziek met longontsteking en werd hij in het ziekenhuis opgenomen. Hij stierf vijf dagen later, slechts 46 jaar oud. McCrae ligt begraven in Wimereux, ten noorden van Boulogne (Frankrijk).

Canal bank – Essex Farm Cemetery
Een van de bekendste plaatsen in de Ieper Salient is Essex Farm Cemetery en de nabijgelegen A.D.S. (Advanced Dressing Station), waar John McCrae begin mei 1915 zijn wereldberoemde gedicht ‘In Flanders Fields’ schreef. Naast de begraafplaats en de aangrenzende betonnen schuilplaatsen van de oude verbandplaats, is onlangs ook de oever van het kanaal over een afstand van 450 meter opengesteld voor het publiek. Hier stonden in april 1915 de kanonnen van de 1ste Canadese Artillerie Brigade en op deze plaats bouwden de genieofficieren kort daarna een aantal schuilplaatsen en schuilholen voor de bescherming van de troepen in de hoge kanaaloever. Deze oever was oorspronkelijk in de 17de eeuw door de Franse militaire architect Vauban gegraven als een ‘retranchement’, een groot fort langs het kanaal, dat meer dan 50 jaar de noordelijke grens vormde van het Franse rijk van Lodewijk XIV. Kort na de Wapenstilstand van 1918 dienden de talrijke bunkers op de oever ook als tijdelijk onderkomen voor veel van de vluchtelingen die naar huis terugkeerden. Hoog op de kanaaloever staat een monument voor de 49th West Riding Division, die hier in de zomer van 1915 voor het eerst werd ingezet en zware verliezen leed.
Naar Diksmuidseweg 148 – 8900 Ieper. Gratis toegang

De klaproos
Geen symbool herinnert zo sterk aan de Groote Oorlog als de klaproos. Bij elke ceremonie en parade op Dodenherdenking is de klaproos prominent aanwezig. Elk jaar worden tientallen miljoenen papieren klaprozen verzameld. Hun felrode kleuren springen op 11 november in het oog, zowel op mensen als op monumenten. De oorsprong van de “herinneringspapaver” is te vinden in een gedicht van John McCrae, een Canadese legerarts. Aan het anders zo kale front, waar kort daarvoor duizenden soldaten waren gesneuveld, zag hij enorme aantallen klaprozen bloeien. Een militair kerkhof vol klaprozen is een beeld dat tot de verbeelding spreekt en sterk de dubbelzinnigheid oproept die zo kenmerkend is voor de Grote Oorlog.

Omdat de klaproos vele aspecten heeft: onstuitbaar en toch vergankelijk, verwelkend maar ook opbeurend. Het is een kwetsbare bloem, op de grens tussen ode en elegie. Voor McCrae hield de klaproos de herinnering levend aan een jonge generatie die in de kiem werd gesmoord voordat ze tot bloei kon komen. Zijn woorden raken een snaar bij een groot aantal lezers.

John McCrae zou het succes van zijn gedicht niet meer meemaken. In 1918, het jaar waarin McCrae stierf, werd een jonge Amerikaanse vrouw de eerste persoon die een zijden klaproos op haar kleding speldde. Haar symbolische gebaar vond navolging in het hele Britse Gemenebest en de klaproos werd al snel aangenomen als het officiële symbool ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Grote Oorlog.