Franse architectuur
Gallo-RomeinseEdit
De architectuur van het oude Rome nam aanvankelijk de uiterlijke Griekse architectuur over en tegen het einde van de Republiek ontwikkelde de bouwstijl een eigen, zeer kenmerkende stijl door de introductie van de tot dan toe weinig gebruikte bogen, gewelven en koepels. Een cruciale factor in deze ontwikkeling, die de Romeinse architecturale revolutie werd genoemd, was de uitvinding van beton. Sociale elementen zoals rijkdom en een hoge bevolkingsdichtheid in de steden dwongen de oude Romeinen ertoe om zelf nieuwe (architectonische) oplossingen te ontdekken. Het gebruik van gewelven en bogen samen met een gedegen kennis van bouwmaterialen stelden hen bijvoorbeeld in staat ongekende successen te boeken bij de bouw van imposante bouwwerken voor openbaar gebruik.
Notemenswaardige voorbeelden in Frankrijk in die periode zijn Alyscamps in Arles en Maison Carrée in Nîmes. De Alyscamps is een grote Romeinse necropolis, die op korte afstand buiten de muren van de oude stad Arles ligt. Het was een van de beroemdste necropolen van de antieke wereld. De naam is een verbastering van het Latijnse Elisii Campi (dat wil zeggen Champs-Élysées of Elysische Velden). Zij waren beroemd in de Middeleeuwen en worden genoemd door Ariosto in Orlando Furioso en door Dante in de Inferno. De Alyscamps bleven tot ver in de middeleeuwen in gebruik, hoewel de verhuizing van de relikwieën van de heilige Trophimus naar de kathedraal in 1152 het prestige ervan verminderde.
Pre-RomaansEdit
De eenwording van het Frankische koninkrijk onder Clovis I (465-511) en zijn opvolgers, correspondeerde met de behoefte aan de bouw van kerken, en vooral kloosterkerken, omdat deze nu de machtshuizen van de Merovingische kerk waren geworden. Plannen zetten vaak de Romeinse basiliektraditie voort, maar namen ook invloeden over van zo ver weg als Syrië en Armenië. In het Oosten waren de meeste bouwwerken van hout, maar steen was gebruikelijker voor belangrijke gebouwen in het Westen en in de zuidelijke gebieden die later onder Merovingische heerschappij vielen. De meeste grote kerken zijn herbouwd, meestal meer dan eens, maar veel Merovingische plannen zijn gereconstrueerd aan de hand van archeologische vondsten. De beschrijving in de Geschiedenis van de Franken van bisschop Gregorius van Tours van de basiliek Saint-Martin, gebouwd in Tours door de heilige Perpetuus (bisschop 460-490) aan het begin van de periode en destijds aan de rand van het Frankische grondgebied, geeft reden tot spijt over de verdwijning van dit gebouw, een van de mooiste Merovingische kerken, die volgens hem 120 marmeren zuilen had, torens aan de oostkant, en verschillende mozaïeken: “Saint-Martin vertoonde de verticale nadruk en de combinatie van blokken die een complexe binnenruimte vormden en het bijbehorende rijke silhouet aan de buitenkant, die de kenmerken van de Romaanse stijl zouden worden”. Een kenmerk van de basiliek van Saint-Martin dat een kenmerk van de Frankische kerkarchitectuur werd, was de sarcofaag of reliekschrijn van de heilige, verhoogd om zichtbaar te zijn en axiaal geplaatst achter het altaar, soms in de apsis. Er zijn geen Romeinse precedenten voor deze Frankische vernieuwing. Een aantal andere gebouwen, nu verloren gegaan, met inbegrip van de Merovingische fundamenten van Saint-Denis, St. Gereon in Keulen, en de abdij van Saint-Germain-des-Prés in Parijs, worden beschreven als vergelijkbaar versierd.
RomaansEdit
Architectuur van een Romaanse stijl ontwikkelde zich gelijktijdig in delen van Frankrijk in de 10e eeuw en voorafgaand aan de latere invloed van de abdij van Cluny. De stijl, die soms “eerste romaans” of “Lombardisch romaans” wordt genoemd, wordt gekenmerkt door dikke muren, het ontbreken van beeldhouwwerk en de aanwezigheid van ritmische sierbogen die bekend staan als een Lombardische band. De kathedraal van Angoulême is een van de vele gevallen waarin de Byzantijnse kerken van Constantinopel van invloed lijken te zijn geweest op het ontwerp, waarbij de hoofdruimten met koepels zijn overdekt. Deze structuur heeft het gebruik van zeer dikke muren noodzakelijk gemaakt, en van massieve pijlers waaruit de koepels ontspringen. Rondom de apsis bevinden zich uitstralende kapellen, een typisch Frans kenmerk dat zou uitgroeien tot de chevette. Notre-Dame in Domfront, Normandië is een kruisvormige kerk met een kort apsidaal aan de oostkant. Het schip is zijn zijbeuk kwijt, en heeft waarschijnlijk een deel van zijn lengte. De kruising heeft een toren die in twee gedifferentieerde trappen oprijst en wordt bekroond door een piramidale spits van een type dat men veel ziet in Frankrijk en Duitsland en ook op Normandische torens in Engeland. De abdij van Fongombault in Frankrijk vertoont de invloed van de abdij van Cluny. Het kruisvormige plan is duidelijk zichtbaar. Er is een chevette van kapellen rond de kansloze apsis. De kruising wordt bekroond door een toren. De dwarsbeuken eindigen met puntgevels.
De Saint-Étienne in Caen heeft een van de bekendste romaanse gevels van Noord-Frankrijk, met drie portalen die toegang geven tot het schip en de zijbeuken, en een eenvoudige indeling van identieke ramen tussen de steunberen van de hoge torens. Begonnen in de jaren 1060, was het een prototype voor de gotische gevels. De torenspitsen en de pinakels, die onvermijdelijk uit de torens lijken op te rijzen, dateren uit het begin van de 13e eeuw. In de Trinité-kerk van Caen ligt de nadruk meer op het centrale portaal en de schikking van de ramen erboven. De versiering van de torens begint op een lager niveau dan in Saint-Étienne, waardoor ze meer gewicht en aanzien krijgen. De bovenste balustrades zijn toevoegingen in de klassieke stijl. De gevel van Le Puy-en-Velay in de Haute-Loire heeft een complexe indeling van openingen en blinde bogen, die een kenmerk van de Franse gotische gevels zou worden. De gevel is nog rijker door de polychrome baksteen die in verschillende patronen is gebruikt, waaronder dambord, ook een kenmerk van de keramische decoratie van Spaanse kerken uit deze periode. Het profiel van de zijbeuken wordt afgeschermd door open bogen, misschien voor de klokken. De kathedraal van Angoulême is nog zo’n rijk versierde gevel, maar hier is hij van geklede steen met beeldhouwwerk als voornaamste ornament. De wijze waarop de verschillende bogen zijn gerangschikt lijkt op die van Le Puy-en-Velay, maar ze vormen vijf sterke verticale scheidingen die suggereren dat het schip wordt omlijst door twee zijbeuken aan elke kant. In werkelijkheid heeft de kerk geen zijbeuken en is zij overdekt met koepels. Het figuratieve beeldhouwwerk is, zoals veel romaans beeldhouwwerk, niet nauw geïntegreerd in de gewelfde ruimten waarin het is geplaatst.
In de kathedraal van Autun strekt het patroon van schiptraveeën en zijbeuken zich uit tot voorbij de kruising en tot in het koor, waarbij elke zijbeuk eindigt in een apsis. Elke travee van het schip wordt bij het gewelf gescheiden door een dwarse ribbe. Elk transept is even breed als twee traveeën van het schip. De ingang heeft een narthex die het hoofdportaal afschermt. Dit type ingang zou in de gotiek verder worden uitgewerkt op de transepten van Chartres.
MiddeleeuwsEdit
De Franse gotiek is een bouwstijl die van 1140 tot ongeveer 1500 in Frankrijk overheerste en die grotendeels in vier stijlen is onderverdeeld, de Vroege gotiek, de Hoge gotiek, de Rayonnant, de Late gotiek of de Flamboyante stijl. De Vroege Gotiek begon in 1140 en werd gekenmerkt door de adoptie van de spitsboog en de overgang van de laat-Romaanse architectuur. Om de muur te verhogen verdeelden de bouwers hem in vier lagen: arcade (bogen en pijlers), galerij, triforium, en clerestorey. Om de hogere muur te ondersteunen vonden de bouwers de vliegende steunberen uit, die pas in de 13e eeuw in de hooggotiek tot volle wasdom kwamen. De gewelven bestonden uit zes geribde sexpartite gewelven. Opmerkelijke bouwwerken van deze stijl zijn onder meer het oostelijke einde van de abdijkerk van St Denis, de kathedraal van Sens, de Notre-Dame van Laon, de westgevel van de kathedraal van Chartres, de Notre-Dame van Parijs, de kathedraal van Lyon en de kathedraal van Toul.
De hooggotische stijl van de 13e eeuw canoniseerde verhoudingen en vormen uit de vroege gotiek en ontwikkelde ze verder om lichte, maar toch hoge en majestueuze bouwwerken te verkrijgen. De muurstructuur werd gewijzigd van vier naar slechts drie lagen: arcade, triforium, en clerestorey. De pijlers werden kleiner om de visuele opwaartse kracht niet te onderbreken. De ramen in de clerestorey veranderden van één raam in elk segment, met gaten in de muur, in twee ramen verenigd door een klein roosvenster. Het ribgewelf veranderde van zes naar vier ribben. De steunberen werden volwassen, en nadat ze in de Notre-Dame de Paris en de Notre-Dame de Chartres waren opgenomen, werden ze de canonieke manier om hoge muren te ondersteunen, omdat ze zowel structurele als decoratieve doeleinden dienden. Het hoofdgebouw van de kathedraal van Chartres (1194-1260), de kathedraal van Amiens en de kathedraal van Bourges zijn ook vertegenwoordigers van deze stijl.
Naast deze gotische stijlen bestaat er nog een andere stijl die “Gothique Méridional” wordt genoemd (of zuidelijke gotiek, in tegenstelling tot Gothique Septentrional of noordelijke gotiek). Deze stijl wordt gekenmerkt door een groot schip en heeft geen transept. Voorbeelden van deze gotiek zijn Notre-Dame-de-Lamouguier in Narbonne en Sainte-Marie in Saint-Bertrand-de-Comminges.
RenaissanceEdit
Tijdens de eerste jaren van de 16e eeuw waren de Fransen betrokken bij oorlogen in Noord-Italië, waarbij ze niet alleen de kunstschatten uit de Renaissance als oorlogsbuit mee terugbrachten naar Frankrijk, maar ook stilistische ideeën. In de Loirevallei kwam een bouwgolf op gang en in deze tijd verschenen vele renaissancekastelen, met als vroegste voorbeeld het Château d’Amboise (ca. 1495) waarin Leonardo da Vinci zijn laatste jaren doorbracht. De stijl werd dominant onder Frans I (zie Kastelen van de Loirevallei).
De stijl ontwikkelde zich geleidelijk tot een Frans maniërisme, bekend als de Hendrik II-stijl, onder architecten als Sebastiano Serlio, die na 1540 betrokken was bij werkzaamheden in het kasteel van Fontainebleau. In Fontainebleau vormden Italiaanse kunstenaars als Rosso Fiorentino, Francesco Primaticcio en Niccolo dell’ Abbate de Eerste School van Fontainebleau. Architecten zoals Philibert Delorme, Androuet du Cerceau, Giacomo Vignola, en Pierre Lescot, lieten zich inspireren door de nieuwe ideeën. De zuidwestelijke binnengevel van de Cour Carree van het Louvre in Parijs werd ontworpen door Lescot en bedekt met beeldhouwwerk aan de buitenkant door Jean Goujon. De architectuur bleef bloeien in de regeerperiodes van Hendrik II en Hendrik III.
BarokEdit
Franse barok is een vorm van barokarchitectuur die zich in Frankrijk ontwikkelde tijdens de regeerperiodes van Lodewijk XIII (1610-43), Lodewijk XIV (1643-1714) en Lodewijk XV (1714-74). De Franse barok heeft de 18e-eeuwse wereldlijke architectuur in heel Europa diepgaand beïnvloed. Hoewel de open drievleugelige opzet van het paleis al in de 16e eeuw in Frankrijk als de canonieke oplossing werd beschouwd, was het het Palais du Luxembourg (1615-20) van Salomon de Brosse dat bepalend was voor de sobere en classicistische richting die de Franse barokarchitectuur zou inslaan. Voor het eerst werd het corps de logis benadrukt als het representatieve hoofdgedeelte van het gebouw, terwijl de zijvleugels als hiërarchisch inferieur werden behandeld en op gepaste wijze werden verkleind. De middeleeuwse toren werd volledig vervangen door de centrale projectie in de vorm van een monumentale poort van drie verdiepingen.
Blijkbaar de meest volleerde formulator van de nieuwe manier was François Mansart, die wordt gecrediteerd voor de introductie van de volledige barok in Frankrijk. In zijn ontwerp voor Château de Maisons (1642) slaagde Mansart erin academische en barokke benaderingen met elkaar te verzoenen, terwijl hij respect toonde voor de van de gotiek geërfde eigenaardigheden van de Franse traditie. Maisons-Laffitte illustreert de voortdurende overgang van de post-middeleeuwse kastelen van de 16e eeuw naar de villa-achtige landhuizen van de 18e eeuw. De structuur is strikt symmetrisch, met een orde die op elke verdieping is aangebracht, meestal in de vorm van pilasters. De voorgevel, bekroond met een afzonderlijk vergroot dak, is doordrongen van een opmerkelijke plasticiteit en het hele ensemble leest als een driedimensionaal geheel. Mansarts bouwwerken zijn ontdaan van de overdadige decoratieve effecten die zo typerend zijn voor het hedendaagse Rome. De Italiaanse barokinvloed is gedempt en beperkt tot het gebied van de decoratieve ornamentiek.
De volgende stap in de ontwikkeling van de Europese residentiële architectuur betrof de integratie van de tuinen in de compositie van het paleis, zoals wordt geïllustreerd door Vaux-le-Vicomte (1656-61), waar de architect Louis Le Vau, de ontwerper Charles Le Brun en de tuinman André Le Nôtre elkaar aanvulden. Het miniatuurpaleis is van de hoofdlijst tot een lage plint bekleed met de zogenaamde “kolossale orde”, waardoor het bouwwerk er indrukwekkender uitziet. De creatieve samenwerking van Le Vau en Le Nôtre markeerde de komst van de “Magnificent Manner”, die het mogelijk maakte de barokke architectuur uit te breiden tot buiten de paleismuren en het omringende landschap te veranderen in een onberispelijk mozaïek van weidse vergezichten.
RococoEdit
Rococo ontwikkelde zich eerst in de decoratieve kunsten en de binnenhuisarchitectuur. De opvolging van Lodewijk XIV bracht een verandering in de hofkunstenaars en de algemene artistieke mode. Tegen het einde van de regeerperiode van de oude koning maakten de rijke barokke ontwerpen plaats voor lichtere elementen met meer rondingen en natuurlijke patronen. Deze elementen zijn duidelijk te zien in de architectonische ontwerpen van Nicolas Pineau. Tijdens het Régence verplaatste het hofleven zich van Versailles en deze artistieke verandering raakte ingeburgerd, eerst in het koninklijk paleis en vervolgens in de hele Franse high society. De delicaatheid en speelsheid van Rococo ontwerpen wordt vaak gezien als perfect passend bij de excessen van Lodewijk XV’s regime.
De jaren 1730 vertegenwoordigden het hoogtepunt van Rococo ontwikkeling in Frankrijk. Rococo behield nog steeds de smaak van de barok voor complexe vormen en ingewikkelde patronen, maar was op dit punt begonnen met het integreren van een verscheidenheid aan uiteenlopende kenmerken, waaronder een smaak voor oosterse ontwerpen en asymmetrische composities. De stijl had zich naast architectuur en meubilair ook uitgebreid tot schilderkunst en beeldhouwkunst. De Rococo-stijl verspreidde zich via Franse kunstenaars en gegraveerde publicaties. Het werd goed ontvangen in de katholieke delen van Duitsland, Bohemen, en Oostenrijk, waar het werd samengevoegd met de levendige Duitse barokke tradities.
NeoclassicismeEdit
De eerste fase van het neoclassicisme in Frankrijk komt tot uiting in de “Lodewijk XVI-stijl” van architecten als Ange-Jacques Gabriel (Petit Trianon, 1762-68); de tweede fase, in de stijlen Directoire en Empire, kan worden gekarakteriseerd door de strenge astylaire Arc de Triomphe van Jean Chalgrin (ontworpen in 1806). In Engeland worden de twee fasen eerst gekenmerkt door de bouwwerken van Robert Adam en vervolgens door die van Sir John Soane. De interieurstijl in Frankrijk was aanvankelijk een Parijse stijl, de “Goût grec” (“Griekse stijl”) en geen hofstijl. Pas toen de jonge koning in 1771 de troon besteeg, bracht Marie Antoinette, zijn modebewuste koningin, de “Lodewijk XVI” stijl aan het hof.
Vanaf ongeveer 1800 gaf een nieuwe toevloed van Griekse architectonische voorbeelden, gezien door middel van etsen en gravures, een nieuwe impuls aan het neoclassicisme dat de Griekse Opwekking wordt genoemd. Het neoclassicisme bleef een belangrijke kracht in de academische kunst gedurende de 19e eeuw en daarna – een constante tegenpool van de Romantiek of de Gotische opwekkingen – hoewel het vanaf het einde van de 19e eeuw in invloedrijke kritische kringen vaak als anti-modern, of zelfs reactionair werd beschouwd. Tegen het midden van de 19e eeuw waren verschillende Europese steden – met name Sint-Petersburg, Athene, Berlijn en München – omgevormd tot ware musea van neoklassieke architectuur. Ter vergelijking: de Griekse opleving in Frankrijk was nooit populair, noch bij de staat, noch bij het publiek. Het weinige dat er is, begon met de crypte van Charles de Wailly in de kerk van St Leu-St Gilles (1773-80), en de Barriere des Bonshommes van Claude Nicolas Ledoux (1785-9). Bewijzen uit de eerste hand van de Griekse architectuur waren van weinig belang voor de Fransen, door de invloed van de doctrines van Marc-Antoine Laugier die de principes van de Grieken trachtte te onderscheiden in plaats van hun loutere praktijken. Het zou tot Laboustre’s Neo-Grec van het tweede Keizerrijk duren voordat de Griekse opleving in Frankrijk kortstondig tot bloei kwam.
Vroege Franse Koloniale ArchitectuurEdit
Van het begin van de 17e eeuw tot de jaren 1830 bezaten de Fransen enorme gebiedsdelen in Noord-Amerika, het Caribisch gebied, Frans Guyana, Senegal en Benin. Dit rijk omvatte de rijkste kolonie ter wereld, Saint-Domingue (Haïti) en de grootste landmassa van Frankrijk in Nouvelle-France (nu Québec). Vanaf 1604 bouwden Franse kolonisten en ingenieurs van de regering massieve, dure gebouwen naar het model van Versailles en de grote paleizen, herenhuizen en kerken van Parijs in plaatsen als Quebec City, Cap-Francois (nu Cap-Haitien), Martinique, Guadeloupe, Saint-Louis, Senegal, Gorée Senegal, en Frans Guyana. De meest paleisachtige waren het Chateau St. Louis in Quebec stad, het regeringsgebouw in Cap-Francois, het herenhuis van de gouverneur in Cayenne, en de kerk (nu kathedraal) in Cap-Haitien (nu Onze Lieve Vrouw van de Assumptie kathedraal, Cap-Haïtien). De Fransen bouwden ook uitgebreide bouwwerken in Louisiana, vooral in New Orleans en op de plantage Destrehan Plantation, hoewel er vandaag de dag nog maar weinig over is uit de Franse periode. Niettemin werden daar lange tijd gebouwen in Franse stijl gebouwd, net als in het postkoloniale Haïti, met name het Sans-Souci-paleis van koning Hendrik Christophe.
Second EmpireEdit
Tijdens het midden van de 19e eeuw, toen Napoleon III het Second Empire vestigde, werd Parijs een glamoureuze stad van hoge, imposante gebouwen. Veel huizen werden verfraaid met details zoals gepaarde zuilen en uitgebreide smeedijzeren bekroningen verschenen langs daken. Maar het opvallendste kenmerk uit deze periode is het steile, doosvormige mansardedak. Je kunt een mansardedak herkennen aan zijn trapeziumvorm. In tegenstelling tot een driehoekige puntgevel is een mansardedak bijna verticaal tot helemaal bovenaan, wanneer het abrupt afvlakt. Deze bijzondere daklijn geeft een gevoel van majesteit, en maakt ook meer bruikbare woonruimte op zolder mogelijk. In de Verenigde Staten is Second Empire een Victoriaanse stijl. Het praktische en uitgesproken Franse mansardedak is echter ook te vinden op veel hedendaagse woningen.
Beaux ArtsEdit
Een andere Parijse stijl, Beaux-Arts is ontstaan uit de legendarische École des Beaux Arts (School voor Schone Kunsten). Deze bloeiperiode in de 19e en het begin van de 20e eeuw was een grandioze uitwerking van de meer verfijnde neoklassieke stijl. De symmetrische gevels werden versierd met overdadige details zoals zwikken, medaillons, bloemen en schilden. Deze massieve, imposante huizen waren bijna altijd van steen gebouwd en waren alleen voorbehouden aan de zeer rijken. Een meer “bescheiden” huis kan echter Beaux Arts invloeden vertonen als het stenen balkons en gemetselde ornamenten heeft. Veel Amerikaanse architecten studeerden aan de École des Beaux Arts, en de stijl heeft de architectuur in de Verenigde Staten van ongeveer 1880 tot 1920 sterk beïnvloed.
Art Nouveau & Art DecoEdit
Modernistisch en HedendaagsEdit
Enkele bekende modernistische en hedendaagse Franse ontwerpers en architecten zijn:
- Le Corbusier
- Robert Mallet-Stevens
- Frédéric Borel,
- Dominique Perrault,
- Christian de Portzamparc
- Jean Nouvel
- Lijst van Franse architecten van na de Tweede Wereldoorlog
Voorbeelden van modernistische en hedendaagse gebouwen in Frankrijk
- Villa Savoye
- Notre Dame du Haut – “Chapel du Ronchamp”
- Le Corbusier gebouwen
- Villa Noailles
- Institut du Monde Arabe
- Jean Nouvel gebouwen
Leave a Reply