Elementen van de poëzie: Genres

Terug naar hoofdpagina Elementen van de poëzie

Naast specifieke vormen van gedichten, wordt poëzie vaak gedacht in termen van verschillende genres en subgenres. Een poëtisch genre is over het algemeen een traditie of classificatie van poëzie gebaseerd op het onderwerp, de stijl, of andere bredere literaire kenmerken.

Verhalende poëzie

Verhalende poëzie is een genre van poëzie dat een verhaal vertelt. In het algemeen valt epische poëzie hieronder, maar de term “verhalende poëzie” wordt vaak gereserveerd voor kleinere werken, over het algemeen met meer een beroep op de menselijke belangstelling. Verhalende poëzie is wellicht de oudste vorm van poëzie.

Epische poëzie

Epische poëzie is een genre van de poëzie, en een belangrijke vorm van verhalende literatuur. Dit genre wordt vaak gedefinieerd als lange gedichten over gebeurtenissen van heldhaftige of belangrijke aard voor de cultuur van die tijd. Het verhaalt, in een doorlopende vertelling, het leven en werken van een heroïsch of mythologisch persoon of groep personen.

Dramatische poëzie

Dramatische poëzie is drama geschreven in verzen om gesproken of gezongen te worden, en komt in verschillende, soms verwante vormen voor in vele culturen.

Satirische poëzie

Poëzie kan een krachtig vehikel zijn voor satire. De Romeinen hadden een sterke traditie van satirische poëzie, vaak geschreven voor politieke doeleinden.

Lichte poëzie

Lichte poëzie, of light verse, is poëzie die humoristisch tracht te zijn. Gedichten die als “licht” worden beschouwd zijn meestal kort, en kunnen over een frivool of serieus onderwerp gaan, en zijn vaak voorzien van woordspelingen, waaronder woordspelingen, avontuurlijk rijm en zware alliteratie.

Lyrische poëzie

Lyrische poëzie is een genre dat, in tegenstelling tot epische en dramatische poëzie, niet probeert een verhaal te vertellen, maar in plaats daarvan van meer persoonlijke aard is. Gedichten in dit genre zijn meestal korter, melodieus en contemplatief. In plaats van personages en acties uit te beelden, schetst het de eigen gevoelens, gemoedstoestanden en percepties van de dichter. Zie mijn analyse van lyrische poëzie en de associatie met songteksten, hier.

Elegie

Een elegie is een treurig, melancholiek of klagend gedicht, vooral een klaagzang voor de doden of een begrafenislied. De term “elegie”, die oorspronkelijk een soort poëtisch metrum (elegisch metrum) aanduidde, beschrijft gewoonlijk een rouwgedicht.

Verse fabel

De fabel is een oud literair genre, vaak (maar niet altijd) in verzen geschreven. Het is een beknopt verhaal dat antropomorfized dieren, planten, levenloze voorwerpen, of krachten van de natuur die een morele les (een “moraal”) illustreren.

Proza poëzie

Proza poëzie is een hybride genre dat attributen van zowel proza en poëzie vertoont. Het kan niet te onderscheiden zijn van het micro-verhaal (ook bekend als het “korte korte verhaal”, “flash fiction”). Hoewel sommige voorbeelden van vroeger proza moderne lezers als poëtisch voorkomen, wordt prozapoëzie algemeen beschouwd als ontstaan in het 19e-eeuwse Frankrijk, waar onder meer Aloysius Bertrand, Charles Baudelaire, Arthur Rimbaud en Stéphane Mallarmé de beoefenaars ervan waren.

Prozapoëzie is poëzie geschreven in proza in plaats van in dichtvorm, maar met behoud van poëtische kwaliteiten zoals verheven beeldspraak, parataxis en emotionele effecten. Een beroemd voorbeeld van prozapoëzie is Under Milk Wood van Dylan Thomas, hoewel het “toneelstuk voor stemmen” ook echte poëzie bevat, geschreven door de personages, zoals de hymne van de “Eerwaarde Eli Jenkins” en de traditionele liederen die door andere personages worden gezongen of voorgedragen.

Terwijl Under Milk Wood grotendeels een plezier is om naar te luisteren en pathos bevat, is een even beroemd maar niet half zo gemakkelijk in zich op te nemen prozagedicht By Grand Central Station I Sat Down and Wept, een roman van prozagedichten geschreven door de Canadese schrijfster Elizabeth Smart, gepubliceerd in 1945. Het wordt algemeen beschouwd als een klassieker in het genre. Het gebruikt metrum (het is grotendeels anafatisch), bevat woorden die verheven of verhevigde staten aanduiden (grootsheid, centraliteit, wenen). De zinnen zijn lang, gecompliceerd en dicht en het gaat maar door en door, vele pijnlijke bladzijden lang. Ik heb een of twee keer geprobeerd alles te lezen, maar dat is niet gelukt.

Speculatieve poëzie

Speculatieve poëzie, ook wel fantastische poëzie genoemd, (waarvan de bizarre of macabere poëzie een belangrijke subcategorie is), is een poëtisch genre dat thematisch onderwerpen behandelt die ‘buiten de werkelijkheid’ liggen, hetzij via extrapolatie zoals in sciencefiction, hetzij via bizarre en gruwelijke thema’s zoals in horrorfiction. Dergelijke poëzie verschijnt regelmatig in moderne sciencefiction- en horrorfictiontijdschriften. Edgar Allan Poe wordt soms gezien als de “vader van de speculatieve poëzie

Vrij vers

De poëtische vorm is flexibeler in modernistische en postmodernistische poëzie, en is nog steeds minder gestructureerd dan in eerdere literaire tijdperken. Veel moderne dichters onttrekken zich aan herkenbare structuren of vormen en schrijven in vrije verzen. Maar poëzie blijft zich van proza onderscheiden door haar vorm; enig respect voor de formele basisstructuren van de poëzie zal zelfs in het beste vrije vers worden aangetroffen, hoezeer die structuren ook lijken te zijn veronachtzaamd. Ook in de beste poëzie die in klassieke stijlen is geschreven, wordt van de strikte vorm afgeweken om nadruk te leggen of effect te sorteren.

Tot de belangrijkste structurele elementen die in de poëzie worden gebruikt, behoren de regel, de strofe of alinea, en grotere combinaties van strofen of regels, zoals canto’s. Soms worden ook bredere visuele voorstellingen van woorden en kalligrafie gebruikt. Deze basiseenheden van de poëtische vorm worden vaak gecombineerd tot grotere structuren, poëtische vormen of poëtische modi genoemd, zoals in het sonnet of de haiku.

Haiku poëzie

Het is al lang een traditie voor dichters om de traditionele Japanse Haiku en Tanka poëzie in het Engels te schrijven, voornamelijk vanwege de uitdaging van de beperkte lettergrepen en regels, en de eis van één definitief beeld. Natuurlijk is het formaat ontworpen voor het Japans, niet voor het Engels, en tot op zekere hoogte zullen schrijvers van haiku’s in andere talen dan het Japans of het Chinees altijd een inhaalslag moeten maken ten opzichte van de leiders in het genre. Aan de andere kant maakt de discipline en tegelijkertijd de eenvoud van het haiku-formaat dat ik het niet kan weerstaan.

Haiku is een Japans vers in drie regels. In het Engels geschreven, heeft regel één 5 lettergrepen, regel twee 7 lettergrepen en regel drie 5 lettergrepen, 17 in totaal. Haiku is een stemmingsgedicht en er worden meestal geen metaforen of vergelijkingen gebruikt. Vaak worden twee beelden of ideeën naast elkaar geplaatst en wordt er een kireji (“knipwoord”) tussen geplaatst, een soort verbaal leesteken dat het moment van scheiding aangeeft en de manier kleurt waarop de naast elkaar geplaatste elementen met elkaar in verband staan. Ook verwijst het vaak op subtiele wijze naar een natuur, een seizoen, tijd of periode.

Dichter David Cobb legt uit dat tussen de snijwoorden en de verwijzing naar de natuur en de seizoenen, de lezer zijn eigen associaties en verbanden legt in het gedicht, wat betekent “de haiku is gestileerd tot het ‘half-gezegde ding’…De waardering van haiku is een kwestie van samenwerking tussen dichter en lezer, de een (om een metafoor uit de fotografie te gebruiken) iets blootstellend aan het licht, en de ander het ontwikkelend. Het is niet alleen half gezegd, het is ook onder-gezegd, met spaarzaam gebruik van de in het oog springende metafoor van het subjectieve attribuut, waarvan men zou kunnen zeggen dat het typerend is voor veel westerse poëzie. Haiku beweert planmatig en eenvoudig te zijn, maar tegelijkertijd subtiel.” (The British Museum Haiku, Edited by David Cobb, The British Museum Press, 2002, p. 5, 6, 7)

Cobb legt verder uit dat de reden waarom de haiku in het boek zijn gepresenteerd bij het beste van de collectie Japanse kunst in het British Museum, is vanwege de kwaliteiten die ze met haiku gemeen hebben: eliminatie van het onbelangrijke, spontaniteit, positief gebruik van lege ruimte, en een asymmetrisch evenwicht: “De kalligrafie is bedoeld om het oog te behagen, de transliteratie om te laten zien hoe de haiku zou kunnen worden geformuleerd wanneer hij hardop wordt voorgelezen.”

Dit zijn praktische redenen, om de haiku toegankelijker te maken voor Engelse lezers. Maar gezien het opzettelijk half-gezegde karakter van haiku, vergulden illustraties misschien juist de lelie en zijn ze overbodig.

Hier een voorbeeld uit het zeer fraai uitgevoerde boek, The British Museum Haiku, van de haiku-meester Būson. Op de website van Cobb kunt u zijn haiku’s lezen – acht van zijn bundels haikupoëzie worden nog steeds gedrukt.

Een variatie op de 3-regelige haiku is een eenregelig vers dat een monoku wordt genoemd. Het ontstond als meer dan een incidentele uitzondering tijdens de late jaren 1970. De eenregelige vorm is gebaseerd op een analogie met de eenregelige verticale kolom waarin Japanse haiku vaak worden afgedrukt. Engelse monoku’s worden geschreven in één horizontale regel, met minder dan zeventien lettergrepen, een optionele cesuur (pauze) en meestal weinig of geen interpunctie.

Voorbeelden zijn:

de naar tijm geurende tong van de ochtendhagedis die uitfladdert

Martin Lucas (Presence 39, 2009)

i hope i’m right where the river ice ends

Jim Kacian (Frogpond 35.2, 2012)

Andere variaties op haiku zijn een-woord haiku, haiku met vier of meer regels, cirkel haiku, waarbij het gedicht geen vast begin- of eindpunt heeft.

Tanka poëzie

Tanka (betekent “kort gedicht”) is een moderne Japanse dichtvorm (of “waka”), bestaande uit vijf eenheden (vaak behandeld als afzonderlijke regels wanneer geromaniseerd of vertaald) meestal met het volgende patroon van lettergrepen 5-7-5-7-7. Het biedt de worstelende haiku-schrijver wat meer flexibiliteit.