Elagabalus

Elgabalus was Romeins keizer van 218 tot 222 CE. Omdat hij veel van zijn beloften aan het leger niet was nagekomen, werd de Romeinse keizer Macrinus (217 – 218 CE) steeds impopulairder, en er was slechts een leugentje van de moeder van een jongetje nodig om alles te veranderen. Op 16 mei 218 n.C. werd een veertienjarige tiener het kamp van het Derde Gallische Legioen in Syrië ingesmokkeld en uitgeroepen tot de nieuwe keizerlijke heerser. Kort daarna was Macrinus dood. Hoewel de nieuwe keizer zijn naam zou veranderen in Marcus Aurelius Antoninus, zou de geschiedenis hem kennen als Elagabalus.

Vroeger Leven

Varius Avitus Bassianus (Elagabalus) werd in ca. 204 CE (exacte datum onbekend) te Emesa in Syrië geboren uit Sextus Varius Marcellus, een voormalig senator onder keizer Caracalla, en Julia Soaemis, nicht van Septimius Severus’ tweede vrouw Julia Domna. Toen hij de titel en de troon opeiste, was Elagabalus de erfelijke hogepriester van de Tempel van de Zon voor de Syrische zonnegod Elagabal. Later zou zijn extreme toewijding aan zijn godsdienst bijdragen tot zijn ondergang.

Volgens de meeste bronnen had Macrinus een rol gespeeld bij de moord op Caracalla. Omdat hij vreesde voor haar nabijheid bij velen in het leger die trouw bleven aan de gedode keizer, beval Macrinus dat Julia Domna, Caracalla’s moeder, Antiochië zou verlaten. Na haar dood – zij was uitgehongerd in plaats van de stad te verlaten – zworen haar zuster Julia Maesa en twee nichtjes, Julia Soaemis en Julia Mamaea, wraak. Op 16 mei 218 werd de jonge Elagabalus door de Romeinse bevelhebber Comazon het kamp van het Derde Legioen binnengesmokkeld en tot keizer uitgeroepen. De rijkdom van zijn moeder (en grootmoeder) en de opmerkelijke gelijkenis van de jongeman met Caracalla waren voldoende om iedereen ervan te overtuigen dat hij niet de zoon van Varius Marcellus was, maar de buitenechtelijke zoon van Caracalla, althans dat hoopte zijn moeder te doen geloven.

Elagabalus als keizer

Op 8 juni 218 CE werden Macrinus en zijn troepen verslagen door de Romeinse bevelhebber Gannys buiten Antiochië. De mislukte poging van de gevallen keizer om bij Cappadocië de Bosporus over te steken en naar Rome te vluchten zou zijn dood (en die van zijn negenjarige zoon) veroorzaken. De dood van Macrinus en de bewering dat Elagabalus eigenlijk de zoon van Caracalla was, zouden voor de Romeinse Senaat voldoende zijn om hem als de nieuwe keizer te aanvaarden – de jongste die ooit op de troon heeft gezeten; de officiële erkenning zou pas komen na zijn aankomst in Rome. Maar in plaats van onmiddellijk te vertrekken, zouden de nieuwe keizer, zijn moeder en grootmoeder in Nicomedia overwinteren alvorens in de herfst van 219 CE in Rome aan te komen. Helaas voor de man die Macrinus had verslagen, zou Gannys zijn jonge protégé niet op de troon zien zitten. Volgens sommige bronnen was hij niet alleen een beschermer, maar ook een vaderfiguur van Elagabalus, terwijl anderen beweren dat hij ofwel een eunuch was, ofwel de minnaar van Julia Soaemis. Wat zijn relatie tot de familie ook geweest moge zijn, zijn nabijheid tot de jonge keizer betekende dat hij een bedreiging bleef voor een controlerende moeder en grootmoeder, en deze bedreiging leidde tot zijn dood.

Bij zijn aankomst in Rome en ondanks zijn jeugd, werd Elagabalus officieel door de Senaat erkend als keizer – zij hadden gehoopt op economische en politieke stabiliteit na de chaotische regeerperiodes van Caracalla en Macrinus. Controverse zou echter spoedig de kop opsteken; iets dat niet alleen de Senaat boos zou maken, maar ook een groot deel van de bevolking zou schokken, vooral de Christenen en de Joden. Als hogepriester maakte Elagabalus plannen om de oude, traditionele godsdienst van Rome te vervangen door die van hemzelf – de verering van Elagabal. Deze Syrische god zou zelfs de oppergod van de Romeinse mythologie – Jupiter – vervangen.

Om zijn bedoelingen kracht bij te zetten liet Elagabalus een grote, zwarte, kegelvormige steen (mogelijk een meteoriet) uit Syrië overbrengen – een cultus-symbool van zijn godsdienst – en op de Palatijnse heuvel plaatsen. Een nieuwe tempel, het Elagabalium, werd gebouwd om Elagabal te eren. In zijn Romeinse geschiedenis schreef Cassius Dio, die de keizer de “Valse Antoninus” noemde:

De overtreding bestond er niet in dat hij een vreemde god in Rome introduceerde of dat hij hem op zeer vreemde manieren verheerlijkte, maar dat hij hem zelfs boven Jupiter plaatste en ervoor zorgde dat hij tot zijn priester werd verkozen…. Bovendien werd hij vaak in het openbaar gezien, gekleed in de barbaarse kledij die de Syrische priesters gebruikten, en dit had evenzeer te maken met het feit dat hij de bijnaam ‘De Assyriër’ kreeg.

Om zijn relatie met het volk van Rome te verbeteren en de aandacht van de nieuwe godsdienst af te leiden, werd Elagabalus aangemoedigd om in een Romeinse aristocratische familie te trouwen. Hij zou drie vrouwen krijgen: Julia Paula, Annia Faustina, en Aquilia Severa – het laatste “huwelijk” veroorzaakte nog meer discussie omdat zij een Vestaalse Maagd was, wat al lang een taboe was. Cassius Dio schreef:

… hij scheidde van Paula omdat zij een smet op haar lichaam had, en ging samenwonen met Aquilia Severa, waarmee hij op flagrante wijze de wet overtrad, want zij was gewijd aan Vesta, en toch verontreinigde hij haar op de meest oneerbiedige wijze …. Ik deed het opdat goddelijke kinderen uit mij zouden voortkomen.

Om verdere controverse te voorkomen, werd het huwelijk echter snel ontbonden. Helaas toonde Elagabalus over het algemeen weinig belangstelling voor een van zijn vrouwen; zijn smaak ging een andere kant op en hij gaf de voorkeur aan het gezelschap van mannen. Er gingen geruchten dat hij ’s nachts in het keizerlijk paleis en in de straten van Rome rondzwierf, verkleed als vrouw. Hij zou zelfs getrouwd zijn met een mannelijke slaaf genaamd Hierocles.

Toen Elagabalus in Rome aankwam, werden veel van de loyalen aan keizer Macrinus terechtgesteld. En terwijl velen in de Senaat met rust werden gelaten, werden andere hoge keizerlijke officieren ontslagen en vervangen door ongekwalificeerde “handlangers” uit Syrië. Natuurlijk werden de dagelijkse regeringsactiviteiten door de jonge heerser genegeerd en aan anderen overgelaten, namelijk aan zijn moeder en grootmoeder. Beiden kregen de titel van Augusta en zelfs toestemming om de zittingen van de Senaat bij te wonen. Comazon, die hen naar Rome had vergezeld, werd benoemd tot prefect van de Praetoriaanse Garde.

Onpopulair & dood

Het duurde niet lang of zijn familie, en ook anderen in het hele rijk, beseften dat Elagabalus volstrekt ongeschikt was voor de keizerstitel. Hij besteedde meer tijd aan het dansen rond het altaar van de tempel en het kopen van gouden kamerpotten en exotische spijzen dan aan het behartigen van de zaken van het rijk. In de provincies braken opstanden uit binnen het leger, en er was zelfs een mislukte poging om hem op de troon te vervangen. In de zomer van 221CE werd Elagabalus door zijn familie overgehaald om een erfgenaam aan te wijzen. Zijn dertienjarige neef Bassianus Alexanus (de toekomstige Alexander Severus), de zoon van Julia Mamaea, nam de titel van Caesar aan. Elagabalus zag zijn neef als een serieuze rivaal en begon de executie van Alexanus te plannen. De familie raakte verdeeld – Julia Soaemis stond achter haar zoon, Elagabalus, terwijl Julia Maesa en Julia Mamaea Alexanus steunden.

Op 11 maart 222 CE beval Elagabalus de executie van Alexanus; de Praetoriaanse Garde weigerde echter en steunde Alexanus in plaats daarvan; mogelijk waren zij omgekocht. Op 13 maart, in het kamp van de Praetoriaanse Garde, werden Elagabalus en zijn moeder terechtgesteld, onthoofd, door de straten van Rome gesleept en in de Tiber gedumpt. Hij was achttien jaar oud en had slechts vier jaar op de troon gezeten. De Historia Augusta schrijft:

…zij vielen Elagabalus zelf aan en doodden hem in een latrine waarin hij een schuilplaats had gevonden. Daarna werd zijn lichaam door de straten gesleept, en de soldaten beledigden het nog meer door het in een riool te duwen. Maar omdat het riool te klein was om het lijk te bevatten, bevestigden zij er een gewicht aan om het niet te laten drijven, en wierpen het … in de Tiber.

Bij het vernemen van het nieuws van Elagabalus’ dood veroordeelde de Senaat zijn nagedachtenis en benoemde Alexanus tot de nieuwe keizer, die, met de hulp van zijn moeder, zou dienen tot 235 n.C., toen ook hij zou worden vermoord.