Een korte geschiedenis van de dinosauriërs

Dinosauriërs verschenen voor het eerst tussen 247 en 240 miljoen jaar geleden. Ze heersten zo’n 175 miljoen jaar over de aarde totdat ze 65,5 miljoen jaar geleden allemaal werden uitgeroeid, met uitzondering van de vogeldinosauriërs. Wetenschappers zijn het er niet helemaal over eens wat er is gebeurd, maar het uitsterven was waarschijnlijk een dubbele of driedubbele klap waarbij een inslag van een asteroïde, verstikkende chemicaliën van uitbarstende vulkanen, klimaatverandering en mogelijk nog andere factoren een rol speelden.

Flying on

Alleen de grote, klassieke dinosaurussen zijn uitgestorven. Vogels zijn levende dinosaurussen, denken de meeste experts. Denk daar maar eens aan als er weer eens een duif over je heen vliegt.

Fossielen tonen aan dat sommige van de meer geavanceerde dinosaurussen veren hadden of een vederachtige lichaamsbedekking, maar veel van hen vlogen niet en zweefden waarschijnlijk zelfs niet. Archaeopteryx, die lange tijd werd beschouwd als de eerste vogel (hoewel deze status niet zeker is), kon zichzelf waarschijnlijk vanaf de grond lanceren, maar kon waarschijnlijk niet ver vliegen, volgens ongepubliceerd onderzoek gepresenteerd op de 2016 Society of Vertebrate Paleontology bijeenkomst in Salt Lake City, Utah. In plaats daarvan hielpen veren deze vogelachtige dinosaurussen waarschijnlijk warm te blijven als juvenielen of signalen te verzenden naar andere individuen.

Velen denken dat uitgestorven vliegende reptielen genaamd pterosaurussen dinosaurussen waren. Zij waren de dichtste verwanten van dinosaurussen, maar technisch gezien geen dinosaurussen. Pterosaurus hadden holle beenderen, vrij grote hersenen en ogen, en, natuurlijk, de flappen van huid die zich langs hun armen uitstrekten, die aan de vingers op hun voorhanden werden vastgemaakt. De familie omvat Pterodactylen, met uitgebreide, benige hoofdkammen en het ontbreken van tanden. Pterosauriërs overleefden tot de massale uitroeiing 65 miljoen jaar geleden, toen zij samen met zeereptielen en andere niet-avische dinosauriërs de weg van de dodo gingen.

Heupcontrole

Fossielen van dinosauriërs werden voor het eerst herkend in de 19e eeuw. In 1842 bedacht de paleontoloog Richard Owen de term dinosaurus, afgeleid van het Griekse deinos, dat “vreselijk” of “angstaanjagend groot” betekent, en sauros, dat “hagedis” of “reptiel” betekent. Wetenschappers delen dinosauriërs in twee orden in – sauriërs en ornithiërs – op basis van de structuur van de botten in hun heupen. (Deze indeling in saurischians en ornithischians wordt nu betwist. Zie voor meer informatie het gedeelte “Actualisering stamboom” hieronder.)

De meeste bekende dinosauriërs – waaronder Tyrannosaurus rex, Deinonychus en Velociraptor – vallen in de orde die bekend staat als Saurische dinosauriërs (spreek uit: sor-ISK-ee-en). Deze “reptielachtige” dinosauriërs hebben een bekken dat naar voren wijst, vergelijkbaar met meer primitieve dieren. Ze hebben vaak een lange hals, grote en scherpe tanden, lange tweede vingers, en een eerste vinger die sterk weg wijst van de rest van de vingers.

Saurischians zijn verdeeld in twee groepen – vierpotige planteneters genaamd sauropoden en tweepotige carnivoren genaamd theropoden (levende vogels zijn in de theropoden stam).

Theropoden liepen op twee poten en waren carnivoor. “Theropode” betekent “beest-voetig” en zij zijn enkele van de angstaanjagendste en meest herkenbare dinosaurussen – met inbegrip van Allosaurus en T. rex.

Wetenschappers hebben zich afgevraagd of grote theropoden – zoals Giganotosaurus en Spinosaurus – actief op hun prooi jaagden, of gewoon karkassen aasden. Het bewijsmateriaal wijst erop dat de dieren als opportunistische jagers samenwerkten: ze brachten prooien naar beneden, maar aten ook dieren die rondslingerden. Toen fossielenjagers botten vonden met bijtwonden erop, vroegen ze zich af of Theropoden aan kannibalisme deden. Het blijkt nu dat de dieren misschien hun eigen soortgenoten hebben gescharreld, maar dat ze niet op hun eigen soortgenoten hebben gejaagd.

Sauropoden waren planteneters met lange koppen, lange nekken en lange staarten. Ze behoorden tot de grootste landdieren ooit, maar ze hadden waarschijnlijk kleine hersenen. De zachte reuzen zoals de bladetende Apatosaurus, Brachiosaurus en Diplodocus behoren tot deze familie.

Ornithischia

Ornithischian (uitgesproken als or-neh-THISK-ee-en) dinosaurussen, een groep die gehoornde en getande Triceratops, gespijkerde Stegosaurus en gepantserde Ankylosaurus omvat, zijn meer zachtaardige, planteneters.

Deze dinosaurussen waren gesnavelde herbivoren. Kleiner dan de sauropoden, leefden de ornithischia (wat “vogelkoppig” betekent) vaak in kuddes en waren een prooi voor de grotere soorten dinosauriërs. Interessant is dat de ornithischia ten minste drie keer in hun evolutionaire geschiedenis van een tweebenige naar een vierbenige houding verschoven en wetenschappers denken dat ze beide houdingen vroeg in hun evolutionaire geschiedenis konden aannemen.

Stamboomupdate

In 2017 sloeg een metaforische bom in de paleontologiewereld met betrekking tot de dinosaurusstamboom. Een studie gepubliceerd in het tijdschrift Nature suggereerde dat deze heupgerichte classificatie onjuist was. In plaats daarvan zijn theropoden waarschijnlijk nauwe neven met de ornithischian dinosauriërs, en de twee groepen – de theropoden en Ornithischia – vormen een nieuw geïdentificeerde groep die bekend staat als Ornithoscelida, aldus de onderzoekers.

De ontdekking kwam tot stand nadat onderzoekers zich realiseerden dat theropoden en Ornithischia veel anatomische kenmerken gemeen hadden. Als de bijgewerkte boom correct is, kan dit verklaren waarom zowel theropoden als Ornithischia veren hebben en andere dinosauriërs niet.

De komende jaren zal deze hypothese echter moeten worden getest en opnieuw getest, voordat de paleontologische gemeenschap haar volledig kan aanvaarden.

Zeereptielen

Tijdens het tijdperk van de dinosauriërs gebeurde er veel onder het oppervlak van de wereldzeeën. Tot de “visflippers” of ichthyopterygia behoren de Ichthyosaurus – de gestroomlijnde, tonijn- en dolfijnvormige oceaanroofdieren. Deze overvloedige familie van zeereptielen stierf grotendeels uit aan het einde van de Jura-periode.

Dinosaurus klonen

Ondanks de populariteit van de “Jurassic Park” franchise, zou het ongelooflijk moeilijk, zo niet onmogelijk, zijn om een dinosaurus te klonen. Om een dinosaurus te klonen, hebben onderzoekers dinosaurus-DNA nodig. Maar er is geen dinosaurus-DNA bekend (het oudste teruggevonden en geverifieerde DNA-monster is van een 700.000 jaar oud paard dat in het oude Canada leefde)

Echter, sommige organische dinosaurusmaterie heeft de tand des tijds doorstaan. Onderzoekers hebben een aantal zachte weefsels uit het Mesozoïcum blootgelegd, waaronder een 80 miljoen jaar oud bloedvat van een eendenbekdinosaurus en 130 miljoen jaar oude proteïnen in een vroeg vogelfossiel. Maar bloedvaten en eiwitten kunnen, in tegenstelling tot DNA, niet worden gebruikt om dieren te klonen.

Er worden gezamenlijke pogingen ondernomen om een kip om te bouwen tot een dinosaurus (vergeet niet dat vogels de afstammelingen zijn van theropode dinosaurussen), maar het team heeft nog een weg te gaan.

Extra verslaggeving door Laura Geggel.

Meer over dinosaurussen

• Allosaurus: Feiten over de ‘Andere Hagedis’
• Ankylosaurus: Feiten over de gepantserde dinosaurus
• Apatosaurus: Feiten over de ‘Bedrieglijke Hagedis’
• Archaeopteryx: Feiten over het Overgangsfossiel
• Brachiosaurus: Feiten over de Giraf-achtige Dinosaurus
• Diplodocus: Feiten over de langste dinosaurus
• Giganotosaurus: Feiten over de ‘Reusachtige Zuidelijke Hagedis’
• Pterodactylus, Pteranodon & Andere vliegende ‘Dinosauriërs’
• Spinosaurus: De Grootste Vleesetende Dinosaurus
• Stegosaurus: Benige Plaatjes & Piepkleine Hersentjes
• Triceratops: Feiten over de drie-hoornige dinosaurus
• Tyrannosaurus Rex: Feiten over T. Rex, Koning van de Dinosaurussen
• Velociraptor: Feiten over de ‘Snelle Dief’

Tijdvakken

Precambrium: Feiten over het begin der tijden

Paleozoïsche Tijdperk: Feiten & Informatie

• Cambriumtijdperk: Feiten & Informatie
• Silurische Tijdperk Feiten: Klimaat, Dieren & Planten
• Devoonse Periode: Klimaat, Dieren & Planten
• Permische Periode: Klimaat, Dieren & Planten

Mesozoïcum: Tijdperk van de Dinosauriërs

• Triassic Period Facts: Klimaat, Dieren & Planten
• Feiten over de Jura-periode
• Krijt-periode: Feiten over dieren, planten & Klimaat

Cenozoïcum: Feiten over klimaat, dieren & Planten

• Kwartair Tijdperk: Klimaat, Dieren & Andere feiten

• Pleistoceen Tijdperk: Feiten over de laatste ijstijd
• Holoceen Tijdperk: Het tijdperk van de mens