Dubbel zien: Paus Johannes XXIII – Baldassare Cossa

Dubbel zien: Paus Johannes XXIII
– Baldassare Cossa –

Voor iedereen die bekend is met de geschiedenis van de vijftiende eeuw, was de heiligverklaring van zondag (27 april 2014) van Angelo Giuseppe Roncalli, oftewel Johannes XXIII, enigszins surrealistisch. Want hij was niet de eerste paus die die naam en dat nummer droeg.

Tussen 1410 en 1415 werd een andere Italiaan, Baldassare Cossa, tot paus gekozen als Johannes XXIII, die de trouw van veel katholieken afdwong als opvolger van Sint-Pieter en plaatsvervanger van Christus. En een groter contrast dan dat tussen de nieuwe heilige en zijn middeleeuwse voorganger is nauwelijks denkbaar.

Paus Johannes XXIII – de “Anti-Paus”

Waarom was Roncalli niet Johannes XXIV?

Het antwoord is dat Cossa tot Paus werd gekozen tijdens het Grote Schisma en alleen door leden van zijn gehoorzaamheid als zodanig werd erkend. De omstandigheden waren kluchtig. In 1409 kwam een groep kardinalen van de strijdende Romeinse en Avignonese obediënties, waaronder Cossa, te Pisa bijeen om een Paus te kiezen die universeel aanvaard zou worden en zo een einde zou maken aan de crisis in de Kerk. Maar zij slaagden er slechts in een derde gehoorzaamheid te scheppen en het was deze die Cossa na zijn verkiezing leidde. Andere katholieken beschouwden hem als een antipaus en toen het schisma uiteindelijk werd beëindigd op het Concilie van Konstanz in 1417, werden pausen die tijdens het verloop ervan waren gekozen als oncanoniek beschouwd, zodat de naam en het nummer opnieuw konden worden gebruikt.

Johannes liet een vreselijke reputatie na, wat een van de redenen was waarom er meer dan een half millennium voorbijging voordat de naam opnieuw werd aangenomen. Hij dankte zijn verkiezing aan het goud van de Medici. Zijn hof was verbijsterend corrupt en de paus was wellustig en brutaal. Zelfs vandaag nog heeft de lijst van beschuldigingen tegen hem in Konstanz de kracht om te choqueren.

Is er iets goeds voortgekomen uit zijn nalatenschap? Postuum wel, want zijn graftombe in het baptisterium van Florence is een van de grootste schatten van de stad. Maar er is weinig te vieren in zijn leven en daden. Hij heeft wel zijn gewicht in de schaal gelegd bij het Concilie van Konstanz, maar dat was alleen onder druk, toen hij zag dat zijn kansen op succes als paus waren vervlogen en hij amnestie zocht voor zijn misdaden. Toen de conciliaire vaders zich tegen hem keerden, vluchtte hij incognito uit Konstanz. De kar waarin hij zich verborg, kantelde en de paus tuimelde eruit. Het was een passend slot van een roemloos bewind. Dit voorval is mooi afgebeeld in een van de prachtige houtsneden die Ulrich von Richental’s geschiedenis van het concilie illustreert.

De Paus tuimelt uit een kar

Dat waren de grimmigste dagen in de geschiedenis van de Katholieke Kerk en het is verfrissend om ons van die dagen te wenden tot het leven en de verdiensten van de ‘andere’ Johannes XXIII. Roncalli was een groot hervormer en een echte man van het volk. Zijn populariteit blijkt uit het miljoen pelgrims dat naar Rome kwam voor de heiligverklaring. Tot zijn verdiensten behoorde ook een levendig gevoel voor humor: op de vraag hoeveel mensen er in het Vaticaan werkten, antwoordde hij naar verluidt “ongeveer de helft”.

http://en.wikipedia.org/wiki/Antipope_John_XXIII