Depressief Realisme

Bron:

Mensen met een depressie kunnen last hebben van cognitieve vervormingen over alledaagse gebeurtenissen. Voorbeelden van dergelijke cognitieve vervormingen zijn ‘selectieve abstractie’, ‘dichotomisch denken’ en ‘catastrofaal denken’. Selectieve abstractie is het focussen op één enkele negatieve gebeurtenis of toestand, met uitsluiting van andere, positievere gebeurtenissen. Iemand kan bijvoorbeeld bezig zijn met het feit dat ze momenteel geen relatie heeft, maar verwaarlozen dat ze een ondersteunende familie en veel goede vrienden heeft. Dichotoom denken houdt in ‘alles of niets’ denken.

Een veel voorkomend voorbeeld hiervan bij ziekenhuispatiënten met een depressie is: ‘Als hij me vandaag niet komt opzoeken dan houdt hij niet van me.’ Ten slotte houdt catastrofaal denken in dat de mogelijke gevolgen van een gebeurtenis of situatie worden overdreven: ‘De pijn in mijn knie wordt erger. Als ik in een rolstoel zit, kan ik niet meer naar mijn werk en de rekeningen betalen. Dan raak ik uiteindelijk mijn huis kwijt, leef ik op straat en sterf ik van de kou.’

De meeste niet-depressieve mensen hebben daarentegen een te rooskleurig perspectief op hun eigenschappen, omstandigheden en mogelijkheden. De meeste mensen denken bijvoorbeeld dat ze een betere chauffeur, burger of ouder zijn dan gemiddeld, waarmee ze collectief suggereren dat de gemiddelde chauffeur, burger of ouder in feite helemaal niet gemiddeld is – wat natuurlijk een statistische onmogelijkheid is! Een stel dat op het punt staat te gaan trouwen, overschat waarschijnlijk de kans op een zonnige huwelijksreis of een begaafd kind, maar onderschat de kans op een miskraam, ziek worden of een echtscheiding. Dergelijke positieve illusies, zoals ze worden genoemd, zijn de norm, en de vergiftigde bron van veel van ons gevoel van eigenwaarde.

Positieve illusies kunnen bepaalde voordelen opleveren, zoals het vermogen om risico’s te nemen, grote ondernemingen te doorzien, en traumatische gebeurtenissen het hoofd te bieden. Op de langere termijn echter zullen het verlies van perspectief en het slechte beoordelingsvermogen die het gevolg zijn van onterechte zelfwaardering en valse hoop waarschijnlijk leiden tot teleurstelling, mislukking en zelfs tragedie, om nog maar te zwijgen van de emotionele en gedragsproblemen (zoals woede, angst, enzovoort) die gepaard kunnen gaan met een verdedigde positie. Kortom, positieve illusies zijn een beetje als een paar krukken: nuttig voor degenen met een handicap, maar degenen zonder zijn veel beter af omdat ze ze niet nodig hebben.

Terwijl mensen met een depressie kunnen lijden aan cognitieve vervormingen, suggereert de wetenschappelijke literatuur dat degenen met slechts een milde tot matige depressie ook een nauwkeuriger oordeel kunnen hebben over de uitkomst van zogenaamde voorwaardelijke gebeurtenissen (gebeurtenissen die al dan niet kunnen plaatsvinden), en een realistischer perceptie van hun rol, capaciteiten en beperkingen. Dit zogeheten ‘depressief realisme’ kan iemand met een depressie in staat stellen het Pollyanna-optimisme en de roze bril die ons afschermt van de werkelijkheid, af te schudden, het leven nauwkeuriger te zien en het dienovereenkomstig te beoordelen.

In dat geval kan het begrip depressie – althans in sommige gevallen – op zijn kop worden gezet en positief worden geherdefinieerd als zoiets als ‘het gezonde vermoeden dat het moderne leven geen zin heeft en dat de moderne samenleving absurd en vervreemdend is’. Voor veel deskundigen en professionals in de geestelijke gezondheidszorg is dit het soort irreligie dat om anathema vraagt. Toch is de vraag naar de zin van het leven de belangrijkste vraag die een mens kan stellen, en het besef dat het leven anders geleefd zou kunnen worden kan niet anders dan een depressieve reactie oproepen, een strenge winter die toch gevolgd kan worden door een prachtige lente.

Zoals altijd moet men heel voorzichtig zijn om onze menselijke natuur niet te verwarren met ontoereikendheid, of de tere scheuten van wijsheid met geestesziekte.

Neel Burton is auteur van The Meaning of Madness en andere boeken.