Deontologie

I. Definitie

Deontologie is een school van moraalfilosofie waarin ethisch gedrag gelijk staat aan het volgen van regels. Deontologen geloven dat het doel van de moraalfilosofie zou moeten zijn om de “regels” voor een moreel leven te achterhalen en dat als mensen die regels eenmaal kennen, zij ze zouden moeten volgen. “De Gulden Regel” (doe anderen aan zoals je zou willen dat zij jou aan zouden doen) is een voorbeeld van deontologie; het is een morele regel die bedoeld is om in alle situaties gevolgd te worden, zodat iedereen moreel kan leven.

In het algemeen is het doel van deontologie het creëren van een rationele verzameling regels, maar dit is niet altijd het geval. Sommige mensen baseren hun deontologie meer op geloof dan op rationaliteit.

II. Soorten deontologie

Mensen denken vaak aan deontologie als een starre of absolutistische school van denken, maar in feite is ook dit niet noodzakelijk waar. In feite kan deontologie zowel universeel als relatief zijn:

a. Deontologisch universalisme

De regels gelden voor iedereen, onder alle omstandigheden.

Voorbeeld

Als je een Hindoe bent, zou je kunnen geloven dat het verkeerd is om rundvlees te eten; deze regel zou deel uitmaken van je deontologie. Als je vindt dat het voor iedereen verkeerd is om rundvlees te eten, zou je een deontologisch universalist zijn.

b. Deontologisch relativisme

De regels gelden voor mensen onder bepaalde omstandigheden, of binnen bepaalde tradities.

Voorbeeld

Je zou kunnen vinden dat het voor jou, als Hindoe, verkeerd is om rundvlees te eten, maar dat het voor niet-Hindoes OK is om rundvlees te eten; dan zou je een deontologisch relativist zijn.

Het voordeel van relativisme is de flexibiliteit ervan; het maakt het gemakkelijker om te leven in een diverse wereld waarin andere mensen andere overtuigingen en praktijken hebben dan jijzelf. Aan de andere kant hebben sommige mensen het gevoel dat het te flexibel is. Zij willen een meer solide morele filosofie, een die voor iedereen goed van kwaad onderscheidt.

Deontologie kan ook religieus of seculier zijn:

III. Deontologie versus consequentialisme versus deugdethiek

Deontologie wordt gewoonlijk gecontrasteerd met consequentialisme en deugdethiek, de andere twee hoofdtakken van de Westerse moraalfilosofie. Deze takken zijn niet echt concurrenten van elkaar; zie ze meer als verschillende lenzen die zich richten op verschillende aspecten van moraliteit. Sommige mensen leggen de nadruk op de een of de ander, maar dat betekent niet dat ze het belang van de anderen ontkennen.

IV. Beroemde citaten over deontologie

Quote 1

“Doe wat juist is, al vergaat de wereld.” (Latijns spreekwoord)

Dit spreekwoord is een favoriet van deontologen. Het is een sterk punt van onenigheid met consequentialisten, die zouden zeggen dat de wereld laten vergaan het tegenovergestelde is van doen wat juist is! Maar voor deontologen wordt moraliteit niet bepaald door consequenties, dus een goede actie kan desastreuze gevolgen hebben; maar dat verandert niets aan het feit dat het de juiste beslissing was om te doen. Consequentialisten zeggen dat dit een gevaarlijke filosofie is omdat mensen hierdoor vreselijke dingen kunnen rechtvaardigen, maar deontologen antwoorden dat dit onwaarschijnlijk is zolang de regels waar en rechtvaardig zijn.

Quote 2

“Geweldloosheid leidt tot de hoogste ethiek, die het doel is van alle evolutie. Totdat we ophouden alle andere levende wezens kwaad te doen, zijn we nog steeds wilden.” (Thomas A. Edison)

Thomas Edison was de uitvinder van de gloeilamp en talloze andere apparaten (waarvan er verschillende gestolen kunnen zijn van minder beroemde uitvinders!) Hij leefde in Amerika in een tijd dat er een intense belangstelling bestond voor oosterse religies zoals het hindoeïsme en het boeddhisme. Edison’s eigen ethische opvattingen werden sterk beïnvloed door het Hindoeïstische / Boeddhistische concept van ahimsa, of geweldloosheid; hij geloofde dat een verbintenis om andere levende wezens geen kwaad te doen, kon leiden tot een volledig ethische gedragscode.

V. De geschiedenis en het belang van de deontologie

De deontologie is zelden gescheiden geweest van de deugdethiek. De meeste morele en religieuze tradities combineren deze twee benaderingen.

Voorbeeld

Judaïsme, Christendom, en Islam geloven allen in hun eigen versies van de Tien Geboden, door God aan Mozes gegeven in het Oude Testament; dit is duidelijk een deontologisch systeem-een verzameling regels. Al deze godsdiensten benadrukken echter ook het belang van deugd, en sporen gelovigen aan hun eerlijkheid, vrijgevigheid en mededogen te ontwikkelen.

Deontologie werd prominent tijdens de Verlichting, toen denkers als Immanuel Kant probeerden om morele systemen te ontwikkelen die onafhankelijk waren van religie. Deze denkers waren getuige geweest van eeuwen van religieus geweld en intolerantie in Europa, en velen vonden dat het tijd was om een nieuwe benadering van de moraal te ontwikkelen. Ze waren niet noodzakelijk anti-christelijk (hoewel sommigen dat wel waren), maar ze waren het er allemaal over eens dat het christendom moest worden aangevuld met ethische regels die gebaseerd waren op de rede in plaats van op geloof en traditie.

Deze kant van de Verlichting was populair in Frankrijk en Duitsland, maar minder in Groot-Brittannië en Amerika. In Groot-Brittannië en Amerika domineerde het consequentialisme – in het bijzonder een tak van het consequentialisme die utilitarisme wordt genoemd en die zich richt op het bevorderen van een zo groot mogelijk geluk voor iedereen. Maar dat veranderde toen John Rawls in A Theory of Justice een beroemd argument naar voren bracht dat veel mensen ervan overtuigde het utilitarisme te verlaten. Rawls was een Kantiaan die pleitte voor een veramerikaniseerde versie van de Duitse deontologie. Als gevolg van het werk van Rawls is de seculiere deontologie zeer invloedrijk geworden in Amerikaanse filosofie-afdelingen, hoewel het utilitarisme nog steeds veel aanhangers heeft.

VI. Deontologie in de populaire cultuur

Voorbeeld 1

In Mass Effect is Legion de naam die gegeven wordt aan een wandelende korfgeest die bestaat uit meer dan duizend “geth” computerprogramma’s. Hoewel de geth meestal slecht zijn, heeft deze korfgeest een moreel kompas, gebaseerd op een systeem van regels. Alle verschillende programma’s zijn het eens geworden over een “code van wetten” voor hun gedrag, en Legion grijpt terug op deze code bij het nemen van morele beslissingen.

Voorbeeld 2

De Jedi Code is een set regels die alle Jedi in het Star Wars universum leiden. Wanneer ze van deze Code afdwalen, kunnen de Jedi verleid worden door de duistere kant van de Force. Het omvat regels zoals het beheersen van je emoties en het vermijden van schade aan andere levende wezens. De Jedi lijken hun gedrag zoveel mogelijk volgens deze regels te sturen, waardoor ze deontologen zijn.

VII. Controverses

De Categorische Imperatief

Op het gebied van de deontologie is de meest bekende theorie die van Immanuel Kant de Categorische Imperatief. Dit is een complex en controversieel idee; het beweert dat we altijd volgens dezelfde regels moeten handelen waarvan we rationeel willen dat alle anderen ze volgen.

Voorbeeld

We moeten geen beloften breken omdat we rationeel gezien niet kunnen willen dat iedereen dat doet; als iedereen altijd zijn beloften zou breken, zou het hele idee van een belofte geen zin meer hebben; daarom is een wereld van gebroken beloften niet alleen onwenselijk, maar ook irrationeel.

De Categorische Imperatief heeft in de loop der eeuwen zowel aanhangers als critici aangetrokken. De belangrijkste kritiek is dat het geen echte antwoorden geeft op veel ethische vragen. Wat bijvoorbeeld als iemand zegt te willen leven in een wereld van brute, gewelddadige concurrentie waarin de sterksten aan de top komen en de zwakken worden vernietigd? Dat is de wereld die de nazi’s wilden creëren. De meeste mensen zeggen dat zo’n wereld onwenselijk is, maar het is niet gemakkelijk te bewijzen dat het irrationeel is. Wat zou u zeggen tegen iemand die u vertelt dat dit in feite de wereld is die zij willen? Hoe zouden we tegen een nazi argumenteren met behulp van de Categorische Imperatief? Critici zeggen dat als een moreel idee niet laat zien hoe nazisme verkeerd is, er iets mis is met het idee.