Codex Vaticanus

Draag een steentje bij aan de missie van New Advent en ontvang de volledige inhoud van deze website als een instant download. Inclusief de Katholieke Encyclopedie, Kerkvaders, Summa, Bijbel en meer, alles voor slechts $19,99…

(CODEX B), een Grieks manuscript, het belangrijkste van alle manuscripten van de Heilige Schrift. Het wordt zo genoemd omdat het behoort tot de Vaticaanse Bibliotheek (Codex Vaticanus, 1209).

Deze codex is een kwarto volume geschreven in unciale letters van de vierde eeuw, op folio’s van fijn perkament gebonden in quinterns. Elke bladzijde is verdeeld in drie kolommen van veertig regels elk, met zestien tot achttien letters per regel, behalve in de poëtische boeken, waar, als gevolg van de stichometrische verdeling van de regels, er slechts twee kolommen per bladzijde zijn. Er zijn geen hoofdletters, maar soms strekt de eerste letter van een hoofdstuk zich uit over de marge. Het handschrift is door verschillende handen bewerkt; de eerste schrijver heeft geen pauzes of accenten ingevoegd en heeft slechts zelden gebruik gemaakt van een eenvoudige interpunctie. Helaas is de codex verminkt; de ontbrekende folio’s zijn later door andere vervangen. Zo ontbreken de eerste twintig originele folio’s; een deel van folio 178, en tien folio’s na fol. 348; ook de laatste quinterns, waarvan het aantal onmogelijk is vast te stellen. Er zijn in totaal 759 originele folio’s overgebleven.

Het Oude Testament (Septuagint versie, behalve Daniël, dat is overgenomen uit de versie van Theodotion) beslaat 617 folio’s. Als gevolg van bovengenoemde lacunes ontbreken in de tekst van het Oude Testament de volgende passages: Genesis 1-46:28; 2 Samuel 2:5-7, 10-13; Pss. cv,27-cxxxvii, 6. De volgorde van de boeken van het Oude Testament is als volgt: Genesis tot Tweede Paralipomenon, Eerste en Tweede Esdras, Psalmen, Spreuken, Prediker, Canticles, Job, Wijsheid, Ecclesiasticus, Esther, Judith, Tobias, de Kleine Profeten van Osee tot Maleachi, Isaias, Jeremias, Baruch, Klaagliederen en Brief van Jeremias, Ezechiël, Daniël; de Vatican Codex bevat niet het Gebed van Manasses of de Boeken van Machabeeën.Het Nieuwe Testament begint op fol. 618. Door het verlies van de laatste quinterns ontbreekt een deel van de Paulinische brieven: Hebreeën 9:14-13:25, de Pastorale Brieven, de Brief aan Philemon; ook de Apocalyps. Het is mogelijk dat er ook enkele extra-canonieke geschriften ontbreken, zoals de Brief van Clemens. De volgorde van de boeken van het Nieuwe Testament is als volgt: Evangeliën, Handelingen der Apostelen, Katholieke Brieven, Paulus aan de Romeinen, Korintiërs (I-II), Galaten, Efeziërs, Filippenzen, Tessalonicenzen (I-II), Hebreeën.

In de Vaticaanse Codex vinden we noch de Ammonische secties, noch de Eusebische canons. Hij is echter verdeeld in secties, op een wijze die hij gemeen heeft met de Codex Zacynthius (Cod. “Zeta”), een achtste-eeuws Schriftuurlijk manuscript van St. Lucas. De Handelingen der Apostelen vertonen een bijzondere indeling in zesendertig hoofdstukken. De katholieke brieven vertonen sporen van een dubbele indeling, waarvan sommigen menen dat in de eerste en de eerste de tweede brief van Petrus ontbrak. De indeling van de Paulinische brieven is heel eigenaardig: zij worden als één boek behandeld en doorlopend genummerd. Uit deze opsomming blijkt duidelijk dat in de kopie van de Geschriften die door de Vaticaanse Codex is gereproduceerd, de Brief aan de Hebreeën is geplaatst tussen de Brief aan de Galaten en de Brief aan de Efeziërs.

De Vaticaanse Codex wordt, ondanks de opvattingen van Tischendorf, die voorstander was van de voorrang van de door hem ontdekte Codex Sinaiticus, terecht beschouwd als de oudste overgebleven kopie van de Bijbel. Evenals de Codex Sinaiticus vertegenwoordigt deze wat Westcott en Hort een “neutrale tekst” noemen, d.w.z. een tekst die dateert van vóór de wijzigingen die in alle latere handschriften zijn aangetroffen, niet alleen de wijzigingen die zijn aangetroffen in de minder oude Antiochische recensies, maar ook die welke zijn aangetroffen in de Oosterse en Alexandrijnse recensies. Men kan zeggen dat de Vaticaanse Codex, geschreven in de eerste helft van de vierde eeuw, de tekst weergeeft van één van die recensies van de Bijbel die in de derde eeuw gangbaar waren, en dat het behoort tot de familie van manuscripten waarvan Origenes gebruik maakte bij de samenstelling van zijn Hexapla.

De oorspronkelijke plaats van herkomst van de Vaticaanse Codex is onzeker. Hort denkt dat hij in Rome is geschreven; Rendel Harris, Armitage Robinson, en anderen schrijven hem toe aan Klein-Azië. Een meer gangbare opvatting is dat hij in Egypte is geschreven. Armitage Robinson gelooft dat zowel de Vaticanus als de Sinaiticus oorspronkelijk samen waren in een of andere oude bibliotheek. Zijn mening is gebaseerd op het feit dat in de marges van beide manuscripten hetzelfde speciale systeem van hoofdstukken voor de Handelingen der Apostelen wordt gevonden, ontleend aan de verdeling van Euthalius, en gevonden in twee andere belangrijke codices (Amiatinus en Fuldensis) van de Latijnse Vulgaat. Tischendorf geloofde dat drie handen hadden gewerkt aan de transcriptie van de Vatican Codex. Hij identificeerde (?) de eerste hand (B1), of transcribent, van het Oude Testament met de transcribent van een deel van het Oude Testament en enkele folio’s van het Nieuwe Testament in de Codex Sinaiticus. Deze primitieve tekst werd kort na de oorspronkelijke transcriptie, met behulp van een nieuw manuscript, herzien door een corrector (B2 Voor het Oude Testament wordt B2 door Swete geciteerd als Ba). Zes eeuwen later (volgens sommigen) heeft een derde hand (B3,Bb) de vervaagde letters herschreven, waarbij slechts zeer weinig van het origineel onaangetast is gebleven. Volgens Fabiani echter werd dit hertekenen al vroeg in de vijftiende eeuw gedaan door de monnik Clemens (qui saeculo XV ineunte floruisse videtur). In de moderne tijd (vijftiende- zestiende eeuw) werden de ontbrekende folio’s aan de codex toegevoegd, om deze, zoals Tregelles vermoedt, gereed te maken voor gebruik in de Vaticaanse bibliotheek. Uit oude catalogi blijkt dat de codex zich daar in de vijftiende eeuw bevond. De toevoeging aan het Nieuwe Testament werd door Scrivener vermeld als Cod. 263 (in Gregorius, 293) voor de Brief aan de Hebreeën, en Cod. 91 voor de Apocalyps. Napoleon I liet de codex naar Parijs brengen (waar Hug hem kon bestuderen), maar hij werd later teruggegeven aan de Heilige Stoel, samen met enkele andere overblijfselen van Romeinse buit, en ondergebracht in de Vaticaanse bibliotheek. Er bestaan verschillende verzamelingen, edities en studies van de Vaticaanse Codex. De collaties zijn:

• die van Bartolocci (Giulio di S. Anastasia), voorheen bibliothecaris van het Vaticaan; deze is gemaakt in 1669 en wordt bewaard in manuscript Gr. Suppl. 53 van de Bibliothèque Nationale te Parijs (geciteerd onder het sigla: Blc);
• dat van Birch (Bch), uitgegeven te Kopenhagen in 1798 voor de Handelingen der Apostelen en de Epistels, in 1800 voor de Apocalyps, in 1801 voor de Evangeliën;
• dat omstreeks 1720 door de Abbate Mico voor Bentley (Btly) is vervaardigd in de marge van een afschrift van het Griekse Nieuwe Testament dat omstreeks 1524 te Strasburg door Cephalaeus is uitgegeven; Dit exemplaar bevindt zich tussen Bentley’s boeken in de bibliotheek van Trinity College, Cambridge. De collatie zelf is gepubliceerd in Ford’s appendix bij Woide’s editie van de Codex Alexandrinus in 1799;
• een lijst van wijzigingen uitgevoerd door de oorspronkelijke kopiist of door zijn correctoren, op verzoek van Bentley geredigeerd door de Abbate Rulotta met hulp van de Abbate de Stosch (Rlt); deze lijst werd verondersteld te zijn vergaan, maar is overgebleven tussen de Bentley-documenten in de bibliotheek van Trinity College, Cambridge, onder het sigla: B. 17.20;
• in 1860 onderzochten Alford, en in 1862 Cure, een select aantal lezingen van de Vatican Codex, en publiceerden de resultaten van hun arbeid in het eerste deel van Alford’s Greek Testament.

Vele andere geleerden hebben speciale collaties gemaakt voor hun eigen doeleinden, b.v. Tregelles, Tischendorf, Alford, enz. Onder de werken geschreven over de Vaticaanse Codex kunnen we vermelden: Bourgon, Letters from Rome” (Londen, 1861). In het tweede deel van de Catalogus van de Griekse handschriften van het Vaticaan, uitgevoerd volgens de moderne wetenschappelijke methode voor de catalogisering van de Vaticaanse Bibliotheek, staat een beschrijving van de Codex Vaticanus.

Wat de edities van deze codex betreft, de Romeinse editie van de Septuagint (1587) was gebaseerd op de Vaticanus. Ook de Cambridge editie van Swete volgt deze regelmatig en maakt alleen gebruik van de Sinaiticus en de Alexandrinus voor de gedeelten die in de Vaticanus ontbreken. De eerste Romeinse editie verscheen in 1858, onder de namen van Mai en Vercellone, en, onder dezelfde namen, een tweede Romeinse editie in 1859. Beide uitgaven werden door Tischendorf scherp bekritiseerd in de uitgave die hij in 1867 te Leipzig uitbracht, “Novum Testamentum Vaticanum, post A. Maii aliorumque imperfectos labores ex ipso codice editum”, met een appendix (1869). De derde Romeinse editie (Verc.) verscheen onder de namen van Vercellone (overleden 1869) en Cozza-Luzi (overleden 1905) in 1868-81; zij ging vergezeld van een fotografische reproductie van de tekst: “Bibliorum SS. Graecorum Cod. Vat. 1209, Cod. B, denou phototypice expressus, jussu et cura praesidum Bibliothecae Vaticanae” (Milaan, 1904-6). Deze uitgave bevat een meesterlijke anonieme inleiding (van Giovanni Mercati), waarin de schrijver vele onnauwkeurige uitspraken van eerdere schrijvers corrigeert. Tot voor kort was het voorrecht om dit oude manuscript vrijelijk en volledig te raadplegen niet aan iedereen verleend die erom vroeg. De materiële toestand van de Vaticaanse Codex is over het algemeen beter dan die van zijn tijdgenoten; men voorziet echter dat het binnen een eeuw in stukken zal zijn gevallen, tenzij een doeltreffende remedie, waarnaar ernstig wordt gezocht, zal worden ontdekt.