BMC Series blog

Karkarey et al. 2017

Vissen op een uniek gedrag

Hoe goed begrijpen we het gedrag van vissen? Veel vissoorten, in veel habitats, zijn uitgebreid bestudeerd. Maar met de toenemende impact van visserij en andere menselijke activiteiten op het mariene milieu, kunnen we ons afvragen hoeveel natuurlijk gedrag dat zou worden waargenomen in ongerepte omgevingen, is verdwenen uit de gebieden die we daadwerkelijk kunnen bestuderen.

Neem het paringsgedrag van vissen. Het klassieke patroon is dat mannelijke en vrouwelijke vissen zich verzamelen op de paaiplaatsen, dat de vrouwtjes hun eieren direct in het water loslaten en dat de mannetjes hun sperma loslaten om deze eieren te bevruchten. Naast deze basisgedragingen passen vissen echter een enorm scala aan paringsstrategieën toe, waarbij individuen binnen één soort flexibel verschillende tactieken toepassen, afhankelijk van de situatie en hun eigen status.

Hoe vissen zich tijdens het paren gedragen, hangt vaak af van de dichtheid waarmee ze zich op de paaigronden verzamelen, waarbij sommige paringstactieken alleen worden waargenomen wanneer een aanzienlijk aantal vrouwtjes zich heeft verzameld. Gezien hoe zeldzaam ongerepte paaigebieden in toenemende mate zijn – vooral voor grote, commercieel beviste soorten – moeten we ons afvragen hoeveel paringsgedrag we nooit zien omdat deze geëxploiteerde soorten nooit in staat zijn zich in voldoende grote aantallen te verzamelen.

Dit maakt onderzoek dat wordt uitgevoerd op paaibestanden in niet-beviste gebieden – als ze nog kunnen worden gevonden – bijzonder waardevol, omdat het een kritieke gelegenheid biedt om basisgedrag te observeren en te bepalen welke impact overbevissing heeft op natuurlijke paringspraktijken.

Dit is wat de auteurs van een artikel dat onlangs in BMC Ecology is gepubliceerd, hebben kunnen bereiken. De onderzoekers, onder leiding van Rucha Karkarey van de Nature Conservation Foundation in India, bestudeerden de blauwstaart tandbaars; een veel voorkomende soort op koraalriffen in de Indo-Pacific, zeer goed bestudeerd, maar zwaar geëxploiteerd door de visserij. Met aanzienlijke inspanningen hebben de onderzoekers een onbeviste, ongerepte paaigrond gelokaliseerd en nieuwe paringsgedragingen waargenomen die nog nooit eerder waren vertoond.

An Island Eden

Het onderzoek werd uitgevoerd op Bitra, een van de meest afgelegen eilanden van de Lakshadweep-archipel, zelf gelegen op een afgelegen 400 km ten zuidwesten van de Indiase kust. Bitra is een piepklein eiland waar iets meer dan 200 mensen wonen, maar het is van cruciaal belang dat het wordt omringd door een aanzienlijk koraalrif. Van oudsher is de plaatselijke visserij alleen een ambachtelijke activiteit, zodat de onderzoekers hoopten dat er een goede kans bestond dat Bitra de plaats zou zijn om een ‘onaangetaste’ paaistand van de squaretail grouper waar te nemen.

Werken op zo’n afgelegen eiland was niet zonder uitdagingen. De logistiek om naar zo’n afgelegen plaats te reizen en de moeilijkheden om de riffen in kaart te brengen, betekenden dat het verscheidene jaren duurde voordat de onderzoekers vaststelden wanneer de zeebaars zich verzamelde om kuit te schieten.

In de Indo-Pacific regio paaien zeebaarzen op de dag van nieuwe maan of volle maan, afhankelijk van de locatie en de soort. Na verscheidene jaren van opportunistische surveys, en veel ondervraging van plaatselijke vissers, stelden de onderzoekers vast dat de nieuwe maan in januari de dag was waarop de vierkante tandbaarzen zich in de grootste aantallen zouden verzamelen.

Gewapend met deze intelligentie, gingen de onderzoekers op pad om de riffen te onderzoeken tijdens de nieuwe maan van januari in 2013 en 2014, in de hoop gedrag te zien dat nooit eerder was waargenomen.

Een maanloos rendez-vous

Mannelijke tandbaarzen arriveerden tot drie dagen voor de nieuwe maan op de paaiplaats om territoria te vestigen. De vrouwtjes, die gemakkelijk van de mannetjes te onderscheiden zijn door hun opgezwollen buik, arriveerden de dag voor de nieuwe maan in grote scholen van 150-200 vissen. Na hun aankomst onderzochten de onderzoekers de broedplaats door te snorkelen en te duiken, en observeerden en filmden zij paringsgedrag. Zoals ze hadden gehoopt, was de groep tandbaarzen aanzienlijk, met de hoogste dichtheden ooit geregistreerd voor deze soort.

De mannetjes maakten hun territoria op twee soorten habitat, hetzij de helling van het rif of de rifplank. Grote mannetjes kwamen veel vaker voor op de helling, terwijl kleinere mannetjes vaker hun territorium op de plank maakten; gezien de hevige concurrentie tussen mannetjes om territoria te stichten en te verdedigen, impliceert dit dat de rifhelling de beste paringsgronden biedt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de meeste vrouwtjes zich verzamelden op de helling, waar de visdichtheid ongeveer zes maal hoger was dan op het plat.

Opvallend genoeg leken grotere vrouwtjes er de voorkeur aan te geven om bij de kleinere mannetjes op het rif plat naar paren te zoeken. Ondertussen werden grotere mannetjes op de helling bij voorkeur het hof gemaakt bij kleinere wijfjes, zelfs als er grotere wijfjes aanwezig waren. Bij vissen in het algemeen is het gebruikelijk – en intuïtief – dat grotere mannetjes de voorkeur geven aan grotere wijfjes (die meer eieren kunnen produceren) en vice versa. De omgekeerde grootte-sortering die in deze grote groepen tandbaarzen werd waargenomen, is een uniek gedrag dat nog nooit eerder werd waargenomen.

Het was niet alleen met wie de vissen kozen om te paren dat de onderzoekers verbaasde; ook hoe ze paarden was ongewoon. Het ‘klassieke’ paringsgedrag van de tandbaars, dat vaak op andere plaatsen wordt waargenomen, is het paren van kuitschieters. Hierbij breekt een vrouwtje los van haar grotere school en bezoekt het territorium van een mannetje. Het mannetje maakt haar het hof door met een trillende beweging dichterbij te komen, gevolgd door een vertoning van de onderzijde van zijn lichaam. Als ze onder de indruk is, laat het paar hun eieren en sperma los in een ‘paaistoot’ vlak boven het territorium van het mannetje.

In de grote paringsaggregaties op de riffen rond Bitra observeerden de onderzoekers ook een tweede, nog nooit eerder vertoond paringsgedrag dat zij ‘school-gerechtigheid’ noemen. De mannetjes maakten regelmatig uitstapjes naar het water boven hun territorium, maakten meerdere vrouwtjes in een school het hof en keerden daarna snel terug naar hun territorium. Dit verschilt van het gebruikelijke paren in die zin dat het plaatsvindt buiten het territorium van het mannetje en dat een enkel mannetje tegelijkertijd paart met meerdere wijfjes.

Het gebruik van de school-courtship strategie was sterk afhankelijk van de grootte van een mannetje en de locatie van zijn territorium; alleen grotere mannetjes met territoria op de rifhelling werden waargenomen die deze nieuwe tactiek gebruikten. Voor deze mannetjes was de tactiek zeer succesvol, aangezien zij met drie keer meer vrouwtjes associeerden dan mannetjes die de paartjestactiek gebruikten. Er was wel een prijskaartje aan verbonden: deze mannetjes besteedden bijna vier keer zoveel tijd aan agressief gedrag met andere mannetjes om hun territorium te verdedigen. Dit pas ontdekte paringsgedrag lijkt een tactiek te zijn met een hoog risico en een hoge beloning.

De bovenstaande video toont een voorbeeld van het unieke school-paaigedrag. Op de voorgrond bewaakt een mannetje zijn territorium in ’traditionele’ stijl. Links op de achtergrond is een ander mannetje te zien dat zijn territorium verlaat om een uitstapje te maken naar de school vrouwtjes boven hem. Het mannetje maakt meerdere vrouwtjes het hof, gevolgd door een plotselinge opwaartse kuitschieting tussen het mannetje en 4-5 vrouwtjes uit de school, gevolgd door een vrijlating van gameten.

Paradijs verloren?

En nu de angel van dit verhaal. Tijdens hun onderzoek ontdekten de onderzoekers dat er een opkomende maar verontrustende commerciële visindustrie was ontstaan op de riffen rond Bitra. Hoewel niet specifiek gericht op tandbaarzen, vormt een dergelijke toename van de visserijdruk duidelijk een bedreiging voor hun broedende aggregaties.

Zeker genoeg, de meest recente gegevens van de onderzoekers uit 2015 en 2016 vonden een alarmerende 50% daling van de piekaggregatie in vergelijking met de niveaus van 2013. Toen ze de broedscholen in 2016 onderzochten, konden ze geen enkel geval van het nieuwe baltsgedrag van de school waarnemen. Is dit unieke gedrag aan het uitsterven bijna net zo snel als we ervan geleerd hebben?

Naast het specifieke geval van de blauwstaart tandbaars, roepen deze bevindingen een bredere bezorgdheid op over de gevaren van overbevissing. Zelfs als commercieel geëxploiteerde soorten in staat zijn te overleven met duurzame populaties (een grote als voor veel soorten) kunnen we nog steeds unieke en belangrijke gedragingen elimineren die alleen kunnen bestaan wanneer vissen in staat zijn zich te verzamelen in grote dichtheden.

Dit zou potentieel substantiële gevolgen kunnen hebben voor deze soorten. Bij de tandbaars wordt het nieuwe school-jachtgedrag alleen toegepast door de “beste” mannetjes (d.w.z. de grootste individuen, die in staat zijn de beste territoria te bemachtigen) en kan het hun paringssucces aanzienlijk vergroten. Dit suggereert dat de eliminatie ervan in overbeviste populaties aanzienlijke gevolgen zou kunnen hebben voor de toekomstige demografie en evolutie van de soort. Maar zelfs afgezien hiervan, is het niet tragisch om zulk uniek en fascinerend gedrag, het product van ontelbare jaren evolutie, uit onze oceanen te zien verdwijnen?

Er is hoop voor de Bitra blauwstaart tandbaars. De onderzoekers hebben hun bevindingen gepresenteerd aan de plaatselijke gemeenschap en hun steun gevraagd voor de bescherming van de tandbaars. De reacties waren positief en velen waren er zelfs trots op dat hun eiland een blijkbaar uniek natuurverschijnsel herbergt. Met de medewerking van het visserijdepartement en de overheid van Lakshadweep proberen zij een reservaat in te stellen dat commerciële visserij verbiedt in de gebieden waar de tandbaars zich voortplant gedurende de paar dagen rond de nieuwe maan in januari. Als deze pogingen slagen, zal de tandbaars misschien de volledige verscheidenheid van zijn natuurlijke gedrag blijven vertonen in ten minste één deel van onze uitgestrekte oceanen.